Microsoft Word 1-Topshiriq Hayot faoliyati xavfsizligii

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
AMALIY ISH-1 
Fan: Hayot faoliyati xavfsizligi 
Bajardi: 830-19 guruh talabasi Gulimmatov Oxunjon 
Toshkent-2021 

---

7.Baxtsiz hodisalar tufayli yuzaga keluvchi umumiy iqtisodiy zararni hisoblash. 
37.Insonning mehnat xavfsizligini ta’minlashda ilmiy-nazariy asoslari. 
69. Kasb kasalligini oldini olish va shaxsiy gigiena. 
1-savolga javob 
Ishlab chiqarishda mehnat muhofazasi tadbirlarining o’z vaqtida yaratishga, 
ishchilarning ish unumdorligi oshirishga va natijada bir ishchi hisobiga ishlab 
chiqaradigan maxsulot miqdorining ko’payishiga olib keladi. 
Ishlab chiqarishda mehnat sharoitga yetarli e’tabor bermaslik ish unumdorligining 
pasayib ketishiga, xavfli va zararli omilla ta’sirining kuchayishiga va natijada turli 
jaroxatlanishlar va kasb kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Baxtsiz 
hodisalar u qanday korinishidan qatiy nazar ushbu korxonaga kata iqtisodiy, 
ijtimoiy va ma’naviy zarar yetkazadi. 
Tashkilot yoki korxonaning baxtsiz xodisalar tufayli umumiy iqtisodiy zararini 
quyidagicha aniqlash mumkin 
Pj =Pt +Pk
Pj =Pt +Pk
Bu yerda 
Pj
–jaroxatlanishlar va kasb kasalliklari tufayli yuzaga kelgan umumiy 
zarar so’m.
Pk
–yomon ish sharoiti tufayli yuzaga kelgan kasalliklar natijasida ko’rilgan zarar 
so’m. 
Har bir jarohatlanish tufayli yuzaga kelgan umumiy zarar quyidagi tashkil 
etuvchilardan iborat bo’lishi mumkin.
P=Sa +Sk +Six +Ss +Skv +St + S0+……..+Sya 
Sk
–kilinik davolanish harajatlari so’m:
Six
–ishlab chiqarilmagan ish xaqi harajatlari. 
Ss
-foydadanolinmay qolingan soliq miqdori so’m;
Skv
–kasallik varaqasi bo’yicha to’langan mablag’ so’m
St
–baxtsiz hodisani tekshirishga sarflangan mablag’. 
S0
–ishdan chiqqan uskuna yoki jixoz va uni tamirlashga sarflangan mablag’ so’m. 
№ 
Talabalarining F.I.Sh. 
Variant 
nomeri 
Nazariy 
savollar 
nomeri 
7 
GULIMMATOV OXUNJON QUDRAT O‘G‘LI 
830-19 
MTo' 
№ 7. 
7, 69, 37 

---

2-savolga javob 
«Mehnatni muhofaza qilish» fani insonning ishlab chiqarishdagi faoliyatida sodir 
bo‘ladigan turli shakldagi xavflarni bartaraf etish va ulardan himoyalanish 
уo‘llarini o‘rganishga qaratilgan nazariy fandir. U keng qamrovli ilmiy-amaliy 
izlanishlar va tadqiqotlar asosida rivojlanib, takomillashib boradi. 
Insonning mehnat xavfsizligini ta’minlashda ilmiynazariy izlanishlar asosida 
vujudga kelgan qonunlar, nizomlar, standartlar, ko‘rsatmalar, qoidalar va 
sanitartexnik me’yorlar hamda ularni o‘rganish bo‘yicha uzluksiz ta’lim-tarbiya 
tizimini vujudga keltirish, uni rivojlantirish muhim o‘rin tutadi
. 
Mehnatni muhofaza qilish fanining asosiy maqsadi talabalarga insonning ishlab 
chiqarishdagi mehnat faoliyati davrida yuzaga keladigan xavfli faktorlar, ularning 
kelib chiqish sabablari va bartaraf etish уo‘llari, mehnat xafsizligini ta’minlash 
hamda xavfsiz va sog‘lom ish sharoitlarini yaratish bo‘yicha nazariy bilim berish 
va amaliy ko‘nikmalar hosil qilishdan iboratdir. 
Yuqoridagilarga mos holda talabalar fanni o‘rganish davomida quyidagilarni 
nazariy jihatdan о‘zlashtirishlari lozim: 
– mehnat xavfsizligining nazariy asoslari. Ergonomika va mehnat xavfsizligi 
psixologiyasi haqida tushuncha; 
– mehnat xavfsizligini ta’minlovchi asosiy tamoyillar, uslublar va vositalar tizimi; 
– mehnat xavfsizligini boshqarish asoslari; 
– mehnat xavfsizligining huquqiy va tashkiliy asoslari. Mehnatni muhofaza qilish 
bo‘yicha qonunlar, standartlar tizimi, nizomlar, ko‘rsatmalar, ishlab chiqarish 
sanitariyasi me’yorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar: 
– ishlab chiqarishda mehnat xavfsizligini ta’minlash, sog‘lom va xavfsiz ish 
sharoitlarini yaratish bo‘yicha rejali tadbirlar mazmuni, uni ishlab chiqish tartibi; 
– ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni tahlil qilish, ularni tekshirish va 
hujjatlashtirish tartiblari; 
– mehnat xavfsizligini ta’minlashning iqtisodiy samaradorligini oshirish, baxtsiz 
hodisalar sabablarini aniqlash uslublarini o‘rganish; 
– xavfsiz mehnat sharoitini ta’minlashga qaratilgan shaxsiy himoya vositalari bilan 
ishchi-xizmatchilarni ta’minlash tartibi va ulardan foydalanish уo‘llari; 
– sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitini yaratish bo‘yicha sanitar-gigiyenik 
tadbirlar; 
– ishlab chiqarishdagi texnika vositalaridan, mashinamexanizmlar, qurilmalar va 
moslamalardan foydalanishdagi xavf-sizlik qoidalari; 
– yong‘in xavfsizligi. Yong‘inning kelib chiqish 
sabablari, uning oldini olish, yong‘inni o‘chirish texnika 
vositalari va usullari; 
– jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish tartibi va qoidalari. 
Yuqorida qayd etilgan nazariy bilimlarga asoslangan holda har bir kasb egasi fanni 
o‘rganish bilan quyidagilarni amalda uddalashlari lozim: 
– xavfli va zararli ishlab chiqarish jarayonlarini baholash; 

---

– mehnat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha maqbul variantlarni tanlashda mustaqil 
qarorlar qabul qilish; 
– xavfsizlik texnikasi bo‘yicha уo‘riqnomalar bilan tanishish va ularni 
hujjatlashtirish tartiblarini bilish; 
– malakali ravishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va ularning sabablarini aniqlash; 
– mehnat muhofazasi bo‘yicha ko‘rsatmalarni mustaqil tahlil qilish va o‘rganish; 
– ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining sanitargigiyenik holatini belgilovchi 
ko‘rsatkichlarni aniqlovchi asbob-uskunalar va jihozlardan foydalana bilish; 
– o‘t o‘chirgichlar va o‘t o‘chirish texnikalarini ishlata bilish; 
– jarohatlangan yoki shikastlanganlarga birinchi tibbiy 
yordam ko‘rsatish. 
3-savolga javob 
Kasb kasalliklari
— yomon mehnat sharoitlari va kasbga aloqador zararlarning 
organizmga taʼsiri natijasida paydo boʻladigan kasalliklar. Kasb kasalliklarining 
kechishi unga sabab boʻlgan zararli omillarning oʻziga xosligi, kuchi, davomiyligi 
va ularning birgalikdagi taʼsiriga bogʻliq. Kasb kasalliklarining zararli omillarini 
hisobga olgan holda belgilanadi. Kasb kasalliklarining fizik (kasbga aloqador 
karlik, vibratsiya kasalligi, nur kasalligi, kesson kasalligi, balandlik kasalligi va b.), 
biologik (infeksion va parazitar kasalliklar: brutsellyoz, kuydirgi) va kimyoviy 
omillar taʼsirida (Zaharlanish), baʼzi changlar uzoq vaqt nafasga olinganda 
(pnevmokonioz, bronxit va b.), shuningdek, jismoniy zoʻriqqanda yoki 
shikastlanganda (nevrit, bursit) vujudga keladigan turlari farq qilinadi. Kasb 
kasalliklarining kelib chiqishiga organizmning oʻta toliqishi va 
kasallikka qarshi kurasha olish faoliyatining pasayishi ham sabab boʻladi. 
Mashg‘ulotning maqsadi: 
Issiqlik, gaz va chang zararli ajralmalari bo‘yicha havo almashinuvi karraliligini aniqlash. 
Dastlabki berilganlar: 
Berilganlar 2.1 - va 2.2 - jadvallardan variantlar bo’yicha (
masalan variant №1 V,m
3
=100, 
Q
П
, kj/soat=5·10
3
, Q
AJR
, kj/soat= 1·10
3
, 

T
0
, K=9
.) olinadi. 

---

Zararli ajralmalar 
miqdori, 
w, g/soat 
№1. 
№3. 
№5. 
№7. 
SO 
2,5 
Pb·10
-3
changi 
- 
Notoksik P changi 
5,5 
2.1.3. Hisoblash uslubi 
Ishlab chiqarish binolarida uzluksiz havo almashinuvi imkoniyatini ko‘rib chiqish va xavfli 
ajralmalardan himoyalash bo‘yicha muxandislik yechimlarini qo‘llash zarur. Ventilyatsiya tabiiy 
va mexanik turlarga bo‘linadi. Ventilyatsion qurilmalarni ishlash effektivligini nazorat qilishda 
ishlab chiqarish binolarida havo almashtirish marttaligi nazorat qilinadi, shuningdek, harorat, 
namlik, havo harakati tezligi o‘lchanadi va ishlab chiqarish binosining gigienik sifati tahlil 
qilinadi.
1
1. Haydash zarur bo‘ladigan 
Q
Is.Aj
, issiqlik ajralmasi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 
Q
Is.Aj
=Q
P
- Q
Ajr
, kj/soat, (1.1)
bu yerda, 
Q
P
– ishlab chiqarish va qurilmalaridan, insonlardan issiqlik ajralishi, quyosh radiatsiyasi 
va boshqalar natijasida ishlab chiqarish binosiga keladigan issiqlik miqdori, kj/soat; 
Q
Ajr 
–bino devorlari orqali atrof muhitga beriladigan issiqlik miqdori, 
kj/soat
. 
2. Issiqlik ajralganda 1 soat mobaynida ishlab chiqarish binosidan haydash zarur bo‘ladigan 
L
havo miqdori quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. 
L = Q
Is.Ajr 

C 


np
, m
2
/soat, (1.2) 
Bu yerda, 
C
– havoning issiqlik sig‘imi, 
C

1 kj/kg·K
; 

– olib kiriladigan va xaydaladigan havolar 
haroratlarining farqi, 
K
; 

np
– olib kiriladigan havoning zichligi 

np
=1.29 kg/m
3
.
3. Bino havosida zararli gazlar va changlar bo‘lganida, ularni ruhsat etiladigan 
normalargacha kamaytirish uchun binoga uzatiladigan zarur havo miqdori quyidagi ifoda orqali 
hisoblanadi: 
n
с
c
W
L
d


, m
3
/soat, (1.3) 
Issiqlik ajralmasi 
№7. 
V, m
3
100 
Q
П
, kj/soat 
5·10
3
Q
AJR
, kj/soat 
1·10
3

T
0
, K 
9 

---

bu yerda, 
W
- keladigan zararli ajralmalar miqdori, g/soat; 
C
d
- bino havosida ruhsat etiladigan zararli ajralmalar konsentratsiyasi, 
g/ m
3
: 
- CO uchun 
C
d
= 2·10
-2
g/ m
3
; 
- Pb changi uchun 
C
d
= 1·10
-5
g/ m
3
; 
- Notoksik P changi uchun 
C
d
= 10
-2
g/ m
3
; 
C
n
- ishlab chiqarish binosiga keladigan havodagi zararli aralashmalar konsentratsiyasi, g/ 
m
3
. 
Bu topshiriqni bajarishda 
C
n

0
olinadi. 
4. Har bir zararli ajralma turi uchun almashtiriladigan havo miqdori L alohida hisoblanadi. 
Keyin olingan qiymatlarning eng kattasi olinadi va havo almashinuvi karraliligi ifodasiga 
qo‘yiladi: 
V
L
К
max

, 1/soat. (1.4) 

---