Mavzu№4 Zararkunandalarga qarshi uygunlashgan kurash tizmi

MAVZU№4

Zararkunandalarga qarshi uygunlashgan kurash tizmi.

1. Zararkunanda hasharotlarni zarar yetkazish iqtisodiy bo’sag’asini belgilash usullari.

2. Kasalliklarning zarar yetkazish iqtisodiy bo’sag’asini belgilash usullari.

3. Begona uglarning zarar yetkazish iqtisodiy bo’sag’asini belgilash usullari.

Tayanchso’zlar: ratsionalagrobiotsenoz, fitosanitariya, traspiratsiya

Zararkunandahasharotlarnizarar yetkazishiqtisodiybo’sag’asinibelgilashusullari.

Zararkunandalarningiqtisodiyzararkeltirishdarajasiqishloqxo’jalikekinlariasosiyzararkunanda, kasallikvabegonao’tlargaqarshikurashda, pestitsidlar, mikrobiologikvaboshqavositalarnitartibgasolishmaqsadidao’rganiladi.

Zararkunanda, kasallikvabegona o‘tlarmiqdoriko’rsatgichizararlanganekinlarni, ularmiqdoriozbo’lgantaqdirda, ulargaqarshikurashehtiyojitug’ilgandaishlarnirejalashtirishyokizararliturlarommaviyrivojlanganyillariularmiqdoriniqaydarajagatushirishnimo’ljallashmaqsadidahamqo’llaniladi.

Bundazararkunandalarsoniniularningiqtisodiyzararkeltirishmiqdorigasolishtirishyo’libilannechamartaishlovberishehtiyojianiqlanadi. Masalan: zararkunandamiqdorio’simlikdaiqtisodiyzararkeltirishdarajasidan 9-10 martadanko’prokuchrasavaishlatilayotgankimyoviypreparatbiologiksamaradorligi 80 foiznitashkilqiladiganbo’lsa, ekingaalbatta 2 marotabakimyoviyishlovberishrejalashtiriladi.

G’o’zaningayrimzararkunandalari (o’rgimchakkana, g’o’zabitlari, kuzgivako’sakqurtitunlamivah.k.lari) miqdorinihisoblashmurakkabligiiivako’pvaqttalabetishinihisobgaolib, keyingiyillardabundayzararkunandalargaqarshikimyoviyishlovberishehtiyojinioddiyyo’lbilan, ya'nizararlanishdarajasigaqarabamalgaoshirishtavsiyaetiladi. Shunita'kidlashzarurki, zararkunandahasharotlarkeltiradigaiiqtisodiyzararshumo’ljalko’rsatgichibo’lib, ularniqo’llasho’simliklarniholati, xo’jalikvaekologikmuhitgahambevositabog’likdir. G’o’zazararkunandalarizararkeltirishmiqdoriko’rsatgichlaridabirozoraliqbo’lib, quyimiqdornoqulaymuhitsharoitidavayuqorimikdorodatdagimuhitdaqo’llaniladi.

Zararkunandalarkeltirishimumkinbo’lganzararmiqdorigaqarabishyuritishmasalasigaratsionalyondashmoqlozim. Masalan: ba'zang’o’zahosildorligipastbo’lgantaqdirda (kamhosilliyillardanso’ngyokiyanginavlarjoriyqilingandavah-k.) zararkunandalarsoniiqtisodiyzararkeltirishdarajasigayetmaganholdahamulargakarshiishlovberishmaqsadgamuvofiqdir.

Vaholanki, buning: teskarisi, ya'ni ekin holati nihoyatda yaxshi bo’lganda zararkunandalar ko’p ziyon yetkazishidan cho’chimay ishlov bermaslikdir.

1-jadvalda asosiy qishloq xo’jalik ekinlarining iqtisodiy zarar keltirish darajasi berilgan.

Zararkunandalar ko’payishining oldini olish va zararlanish darajasiga yetkazmaslik tadbirlaridan biri •bu agrobiotsenozda o’simliklarda fitosanitariya muhitining yaratilishidir.

Jumladan dalalar atrofidagi tuproq yo’llarga suv sepishni tashkil qilish juda katta ahamiyatga ega.

Chunki o’simlik bargining yuza sathini chang bosgan bo’lsa, o’simlikning nafas olishga, fotosintez jarayoni yomonlashadi, shu bilan bir qatorda, chang bilan koplangan barglar urgymchakkananinG uyasi h,isoblanadi.

Shuning uchun h,am kz^chalarga ikki marta suv sepnsh, chang bosgan usimliklarni suv bilan yuvish kerak.

Bu uz navbatida usimliklarni urgimchakkana bilan zararlanishidan sakdaydi va ularning normal usishini ta'minlaydi. CHangiydigan yullarga suv sepish o’simliklarning butun o’suv davri davomida o’tkaziladi.

8.3. Begona o’tlarning zarar yetkazish iqtisodiy bo’sagasini belgilash.

Ishlanadigan yerlar va madaniy o’simliklar orasida o’sadigan o’simliklarga begona o’tlar deyiladi.

Hosilni kamaytiradi, mahsulotni ifloslaydi, sifatini pasaytiradi, kompleks mexanizatsiyalashga xalakit beradi. Zararkunanda va kasalliklarni tarqalishiga yordam beradi. Ekinlarni soyalab qo’yadi, yotqizib qo’yadi, hayvonlarni zaharlaydi. Ularnig 1500 tadan ortiq turi bor.

Begona o’tlarning turi va ularga qarshi kurash usullari juda ko’p, shuning uchun guruhlarga bo’linadi.

Begona o’tlar klassifikatsiyasi.

Qisqa umrlilar (noparazitlar - bir yilliklar bahori), (efemerlar – bug’doyik, yovvoyi arpa)

ikki yilliklar qashqar beda va boshqalar

ko’p yilliklar o’q ildiz mevalilar ot quloq, momaqaymoq

piyozlilar va ildiz mevalilar ko’ng’irbosh, sarimsoq piyoz turlari

ildizpoyalilar ildizlilar bug’doyiq, ajriq, g’umay, qirq bo’ja, salomalaykum

bo’z tikan, qo’y pechak, qamish

Yarim parazitlar

beda zarpechagi shumg’iya va boshqalar

1 guruhga 1-2 oy hayot kechiradigan o’simliklar kiradi.

Begona o’tlar madaniy ekinlar bilan birga maydon, namlik, ozuqa va quyosh nuri uchun raqoboat qilib, hosil miqdori va sifatani pasaytiradi, hosil yetishtirish qiymatini oshiradi, hosilni yig’ishtirishni qiyinlashtiradi va ko’plab nobud bo’ladi.

Traspiratsiya jarayoni juda faolligi sababli haydalgan yerlarda madaniy ekinlarga nisbatan begona o’tlar

330-1900 marta ko’prok suvni o’zlashtiradi, tuproq namligini qochiradi, oziq moddalarni ayniqsa

azotni kamaytiradi.

Erta zararlangan o’simliklar hosilni ko’proq kech zararlanganlari kamroq yuqotadi.

Begona o’tlarni hosilga ta'siri ularni turi va zararlanish darajasiga bog’liq.

Masalan: butun mavsumda it uzum bilan o’ralgan g’o’za dalasida 13,7 st/ga hosil olingan bo’lsa dastlabki davrda 3 hafta davomida ekin ushbu begona o’tdan tozalanganda 38,9 st/ga hosil olingan.

A) G’o’zada begona o’t bosganlik darajasini chamalash shkalasini A.Jo’raqulov, V.N.Solovev, K.Babaevning 5 ballik tizimi yordamida ularning 1 m2 maydondagi miqdori (dona)ga qarab, dalani begona o’tlar bilan o’rtacha zararlanganlik darajasi aniqlandi.

Zararlanganlik darajasi 5 balga ajratilib qoplanish intervali 0- 100% gacha intervalda zararlanish darajasi: nihoyatda kam 1-ball 0-10% gacha, kam 2 ball 10-30% gacha, o’rtacha 3 ball 30-70% gacha, kuchli 4 ball 70- 100% gacha, nihoyatda kuchli 5 ball 100 dan ortiq chamalash shkalasida ko’rsatilgan. Shunday qilib, g’o’za dalalaridagi begona o’tlar qalinligi 5 shkala bo’yicha aniqlanganda quyidagi ko’rsatgichlar hisobga olinadi. Zararlanganlik darajasi ballar bo’yicha kam yillik begona o’tlar, 1 m2 dona, ko’p yillik (qo’y pechak, g’umay, salomaleykum) 10 m2 dona; ajriq m2 /ga, zararlanish darajasi nihoyatda kam, kam, o’rtacha, kuchli, nihoyatda kuchli, tuproq sharoiti bo’yicha yuqori unumli, o’rtacha unumli; kam unumliga ajratiladi.

B) Yuqoridagi ko’rsatgichlar hisobga olingach, begona o’tlar bilan zararlanishning haqiqiy ko’rsatgichi aniqlanadi.

Bunda qo’y pechak, g’umay kabi poyali ko’p yillik begona o’tlar kaeffitsienti 1 ga teng (bu begona o’tlar bilan dalani to’la qoplanishi uchun ular miqdori ekin turlari qalinligiga teng) deb olinadi.

Kam yillik begona o’tlar yoki ajriq koeffitsientini aniqlashda ularni miqdor ko’rsatgichlarini poyali ko’p yillik begona o’tlar miqdoriga bo’linadi.

M: 1 m2 maydondagi poyali begona o’tlar miqdori 12 dona kam yilliklar esa 8 dona bo’lganda 12:8=1,5 ajriq koeffitsienti 0,6 ga teng.

Zararlanganlik darajasi quyidagi formula yordamida aniqdanadi:

S=a-n1 + b-h2+c n3 = x

Bunda: S - begona o’tlar bilan zararlanganlik darajasi; a, b, c - turli begona o’tlar uchun koeffitsientlar;

p1 h2 - kam yillik va ko’p yillik begona o’tlar (ajriq kirmaydi) miqdori;

P3 - ajriq bilan zararlangan maydon, m2 ga.

M: g’o’za dalasida kam yillik begona o’tlar miqdori 8 dona /m2; ko’p yillik - 12 dona 10 m2; ajriq bilan qoplangan maydon - 20 m2 /ga S= 1,5 ∙ 8+1 • 12+0,6 ∙20= 36 ga teng

D) Bundan tashqari begona o’tlar guruhlar bo’yicha g’o’zani zararlanish darajasi aniqlanadi.