Mavzu: Molibden minerallar Reja

Mavzu:Molibden minerallar
Reja:

1. 
   Molibden haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   Molibdenit haqida tushuncha.
   
3. 
   Molibden mineralogiyasi.
   

Molibden (yunoncha: molibdos — qoʻrgʻoshin; lot. Molybdaenum), Mo — Mendeleyev davriy sistemasining VI guruh elementi. Tartib rakami 42, atom massasi 95,94. Molibdenni 1778-yil molibdat kislotasi va uning tuzlari sifatida Molibden Sheyele ochgan, 1790-yil Molibden Gyelm ajratib olgan metall holdagi Molibden namunasi tarkibida uglerod va Molibden karbidi boʻlgan. Metall holdagi sof Molibdenni 1817-yil Molibden Ya. Berselius olgan.

Molibden tabiatda kam tarqalgan, Yer poʻstidagi massasi — 3-10~4%. 20 ga yaqin minerali mavjud, bulardan muhimi grafitni eslatuvchi molibdenit MoS (molibden yaltirogʻi)dir. Povelit SaMoO4, molibdit Fe2(MoO4)3nH2O va vulfenit RMoO4 minerallari ham sanoat ahamiyatiga ega boʻlib, kvarslangan jinslar va gidrotermal hosilalar tarkibida uchraydi. Rudalarda Molibden sheyelit, volframit, kassiterit, mis va temir sulfidlari, baʼzan berill toshi bilan assotsiatsiyalangan holda boʻladi. AQSH, Meksika, Chili, Kanada, Norvegiya, Avstraliya va Rossiyada konlari mavjud. Molibdenning tabiatda massa soni 92, 94, 95, 96, 97, 98 va 100 boʻlgan 7 ta barkaror izotopi bor. Oksidlanish darajasi +2 dan +6 gacha.
Molibden paramagnit, 0,916 K da oʻta oʻtkazuvchanlik holatiga oʻtadi, mexanik xossalari uni ishlab chiqarish paytidagi mexanik va termik sharoitlarga bogʻliq. Oddiy sharoitda barkaror, 400° dan yukrrida oksidlanadi, 600° dan yukrrida esa Molibden (III)- oksid MoO3 ni hosil qiladi. Ftor, xlor va brom bilan qizdirilganda galogenidlar vujudga keladi. Oltingugurt va vodorod sulfid bilan qizdirib yuqori haroratlarda Molibden (P)sulfid MoS2 olinadi, kremniy bilan 1200° dan yukrrida silitsid beradi. Molibden zar suvi, nitrat kislotasi va vodorod per-oksidda eriydi, sulfat va nitrat kislotalari aralashmasi unga tez taʼsir etadi. Oddiy sharoitda ishkrrlar eritmasi taʼsiriga chidamli, ammo qizdirilganda qattiq eritmalar hosil qiladi. 1000° da 100 g Molibden 0,5 sm³ vodorodni yutishi mumkin. 1100—1200°da uglerod, uglevodorodlar va uglerod (P)-oksid Molibden bilan birikib, Mo2S ni hosil qiladi. Uning MoV2, MoV va Mo2V5 kabi boridlari maʼlum. Ular kulrang kristallar boʻlib, suv va organik erituvchilarda erimaydi. Elektron asboblarda, kermetlar va olovbardosh materiallar sifatida ishlatiladi.
Molibdenning geksakarbonili Mo(SO)() suvda erimaydi, konsentrlangan H2SO4, HNO3, HC1 taʼsirida parchalanadi. Undan metallar, keramik bu-yumlar va grafitni krplashda (molibdenlashda) foydalaniladi. Molibden diselenid MoSe2 qattiq moylagich sifatida qoʻllanadi. Molibden disilitsid MoSi2 esa elektr pechlari qizdirgichlari materi-ali sifatida va molibden buyumlarni qoplashda ishlatiladi.
Sanoatda Molibden rudalardan ajratib olinadi. Molibdenni alyumotermiya yoʻli bilan MoO3 dan olish istiqbolli usullardan hisoblanadi.
Molibden poʻlat ishlab chiqarishda legirlovchi qoʻshimcha, aviatsiya, raketa va atom texnikasida issiklikka chidamli hamda antikorrozion qotishmalar tayyorlashda qoʻllanadi.
Molibdenit, molibden yaltirogʻi — sulfidlar sinfiga mansub mineral, kimyoviy tarkibi MoS2; 60% Mo va 40% S dan iborat. Har vaqt oz miqdorda Re qoʻshimchasi boʻladi. Geksonal singoniyali. Varaqsimon va tangasimon agregatlardan iborat. Rangi qoʻrgʻoshsimon kulrang , metallsimon yaltiroq. Qattiqligi 1, zichligi 4620– 4800 kg/m3. M. nihoyatda yuqori temperaturali sharoitda greyzenli, kam hollarda pegmatitli konlarda volframit, topaz, kasseterit, flyuorit, xalkopirit, pirit va boshqa minerallar bilan birga hosil boʻladi. Renit izotoplardan birining izobar oʻzgarishi hisobiga nihoyatda qimmatbaho hisoblangan radiogenli izotop hosil boʻladi. M.ning yirik konlari kontaktli metasomatik granat-piroksenli skarnlarda, shuningdek, gipotermal va mezotermal kvarsmolibdenli ruda tomirlarida mavjud.
Molibdenit, shuningdek, molibden deb ham tanilgan, qachonlardir qalam tayyorlash uchun ishlatilgan yumshoq qora mineraldir. Ushbu mineral ko'pincha grafit bilan aralashtiriladi va qo'rg'oshin bor deb o'ylagan. Endi molibden disulfidi ekanligi ma'lum bo'ldi. 1700 yillarning oxirlarida molibdenit grafit va qo'rg'oshinsiz emasligi isbotlandi. Azot kislotasi grafit bilan reaksiyaga kirishmaydi, ammo molibdenit sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishadi va oq rangli qattiq hosil qiladi. Ushbu modda molibden oksidi yoki molibden oksidi gidratidir.

Molibden odatda toksik elementdir. Kumush - bu yuqori darajada erish nuqtasi bo'lgan oq rangli metall. Oddiy xona haroratida korroziyaga ham chidamli. Molibden beshta asosiy refrakter metallardan biridir va issiqlikka va aşınmaya juda yuqori qarshilik ko'rsatadi. Boshqa o'tkir metallar - bu volfram, tantal, renium va niobiy. Molibden oksidi ishqorli suvda eriydi va molibdat tuzlarini hosil qiladi.
Po'latni qotish uchun molibden odatda oz miqdorda ishlatiladi. Bundan tashqari, ko'plab qotishmalar yaratishda molibden ishlatiladi. Molibden atom elektr stantsiyalari va samolyot dvigatellari kabi muhim sohalarda ham afzal ko'riladi, chunki molibden yuqori haroratlarda kengayish va yumshatishga chidamli. Bundan tashqari, shisha o'choq elektrodlari sifatida ishlatiladi, chunki u yuqori erish nuqtasiga ega.
Neft sanoatida molibden ko'mirni suyultirish va gazni suyultirish jarayonida organik oltingugurt birikmalarini olib tashlash uchun ishlatiladi.
Shu bilan birga, molibden hayvonlar va o'simliklar uchun ham muhim element hisoblanadi. Selenyumda bo'lgani kabi, u juda ko'p zaharli moddalarni o'z ichiga oladi va uning juda oz miqdori halokatli bo'lishi mumkin.
Molibden shuningdek hayvonlar metabolizmida zarur bo'lgan yigirmaga yaqin fermentda ham mavjud.
Bizning tashkilot tajribali, o'qigan va malakali xodimlar va kuchli texnologik infratuzilma bilan xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan, Mo o'z mijozlariga molibden rudasi mineral tahlillarini tez, sifatli va ishonchli tarzda taqdim etadi.
Molibden mineralogiyasi

Umumiy xususiyatlar
Belgisi:	Mo
Atom raqami:	42
Standart atom og'irligi (A r ):	95,96(2)
Elektron konfiguratsiyasi:	[ Kr ] 4d 5 5s 1

Atom xossalari
Elektromanfiylik (Pauling shkalasi):		2.16
Atom radiusi:	190:00
Ion radiusi:	69:00 (+3)
1-Ionlanish energiyasi:	684 kJ/mol
1-elektronga yaqinlik:	-72 kJ/mol
Oksidlanish holatlari:	-2,-1,1,2,3,4,5,6

Molibdenning asosiy izotoplari
Izotop	% Tabiatda	Yarim hayot	Chirish turi	Chirish mahsuloti
92 Mo	14,84%	>1,9×10 20 y	b+b+ ?	92 Zr
93 Mo	sintetik	4×10 3 y	e	93 Nb
94 Mo	9,25%	-	Spontan bo'linish ?
95 Mo	15,92%	-	Spontan bo'linish ?
96 Mo	16,68%	-	Spontan bo'linish ?
97 Mo	9,55%	-	Spontan bo'linish ?
98 Mo	24,13%	>1×10 14 y	b-b- ?	98 Ru
99 Mo	sintetik	65,94 soat	b−	99m Tc
100 Mo	9,63%	7,8×10 18 y	b-b-	100 Ru

Molibdenning asosiy ionlari
Ism	Ion	Misol uchun minerallar
molibden (II)	Mo2+
molibden (III)	Mo3+
molibden (IV)	Mo4+	Molibdenit
molibden (V)	Mo5+
molibden (VI)	Mo6+	Molibdit
molibdat	[MoO 4 ]2-	Vulfenit , pauellit

Oddiy birikmalar va mineral nomlar
Nitridlar	molibden nitridi	Mon	+3
Sulfidlar	molibden disulfidi	MoS 2	+4	Jordisit , molibdenit
	dimolibden trisulfidi	Mo 2 S 3	+3
Selenidlar	molibden diselenidi	MoSe 2	+4
Telluridlar	molibden ditellurid	MoTe 2	+4
Ftoridlar	molibden triflorid	MoF 3	+3
	molibden geksaftorid	MoF 6	+6
	molibden tetraflorid	MoF 4	+4
	tetramolibden_eikosaflorid	Mo 4 F 20	+5
Xloridlar	molibden dixlorid	MoCl 2	+2
	molibden triklorid	MoCl 3	+3
	molibden geksaxlorid	MoCl 6	+6
	molibden tetraklorid	MoCl 4	+4
	molibden pentaklorid	MoCl 5	+5
Bromidlar	molibden tribromidi	MoBr 3	+4
	molibden tetrabromid	MoBr 4	+4
Yodidlar	molibden diiodid	IIV 2	+2
	molibden triiodid	IIV 3	+3
	molibden tetraiodid	IIV 4	+4
Oksidlar	molibden oksidi	MoO	+2
	molibden dioksidi	MoO 2	+4	Tugarinovit
	molibden trioksidi	MoO 3	+6	Molibdit