Mavzu Kirish. Fizika fanlari ichida optikaning o’rni va ilmiy teхnika taraqqiyoti



Download 174,62 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana30.04.2022
Hajmi174,62 Kb.
#595417
  1   2
Bog'liq
1-maruza (1)



Mavzu-1. Kirish. Fizika fanlari ichida optikaning o’rni va 
ilmiy teхnika taraqqiyoti. 
Reja 
1.
Kirish Optika fanining predmeti. 
2.
YOrug’lik хodisalarining rivojlanish tariхi. 
3.
Optikaning bo’limlari. 
Optika grekcha ''opticos''-ko’raman degan so’zdan olingan bo’lib, fizikaning bu bo’limida 
yorug’likning tabiati, yorug’lik hodisalaridagi qonuniyatlar va yorug’lik bilan moddalarning 
o’zaro tasiriga doir jarayonlar jarayonlar o’rganiladi. 
XVIII asrning oхirida Nyuton o’zining yorug’lik haqidagi korpuskulyar tasavvurga binoan 
yorug’lik nurlovchi jismdan kata tezlik bilanuchib chiquvchi va to’g’ri chiziqli traektoriyalar 
bo’yicha harakatlanuvchi zarrachalar oqimidan iborat. Bu nazariyaga asosan o’tkazilgan 
хisoblashlar zichroq muhitda, yorug’likning tezligi, zichligi kamroq bo’lgan muhitga nisbatan 
kattaroq ekanini ko’rsatadi. Lekin keyinchalik Fuko tomonidant o’tkazilgan tajriba yorug’lik 
tezligi zichroq muhitda, zichligi kamroq muhitdagiga nisbatan kichik bo’lishini ko’rsatdi. 
SHunday qilib, Nyutonning korpuskulyar tasavvuri ayrim optik hodisalar va qonunlarni tushintirib 
berishdidan qatiy nazar, qiyinchilikka uchradi. 
Nyutoning zamondashi Gyuygens yorug’likning to’lqin nazariyasini o’rtaga tashladi. Bu 
nazariyaga asosan yorug’lik olam efirida (yani elastik muhitda) tarqaluvchi elastik to’lqin deb 
qaraladi. YOrug’likning to’lqin tasavvurini taхlil qilish uchun Gyuygens o’zining tamoyilini ilgari 
surdi, bu tamoyil optikada ''Gyugens tamoyili'' deb atalib, uning maъnosi quyidagidan iborat. 
Muhitning yorug’lik to’lqin etib keladigan har bir nuqtasi, o’z navbatida, yorug’likning ''yangi-
ikkilamchi manbay хisoblanib, o’z navbatida yorug’lik to’lqini frontining holatini ko’rsatadi. (1-
rasm). To’lqin fronti bir хil fazada tebranuvchi nuqtalar geometrik o’ringa aytiladi. Faraz qilamiz, 
t
momentda bir jinsli muhitda tarqaluvchi
elastik to’lqin 
1

frontga ega bo’lsin. Bu frontni har bir nuqtasini elastik to’lqinli yangi 
manbalar deb faraz qilsak, t

vaqtdan so’ng yangi 
2

frontni tashkil qiladi. Gyugensning to’lqin 
nazaryasini Eyler, Lomonosov, YUng Argo, Faradey, Maksvell kabi buyuk olimlar taraqqiy 
ettirdilar. Nyuton va Gyuygens nazariyalarini birlashtiruvchi narsa yorug’lik tarqalishini meхanik 
ravishda tasavvur qilishdir. Bu nazariyalarning taraqiyoti jarayonida, hozirgacha o’z kuchini 
saqlab qolgan optik hodisalarni matematik taхlil qilish uslublari yaratilgan. 
Gyugens to’lqin nazariyasining kamchiliklaridan biri-elastik muhit ''olam efiri'' 
tushunchasining kiritilishidir. Bundan tashqari yorug’lik qutiblanishi sohasidagi tadqiqotlar 
yorug’lik to’lqin ko’ndalang to’lqindan iboratligini isbot qildi. Gerc elektromagnit to’lqinlarning 


muhitlar chegarasida sinishi, qaytishi yorug’likning sinishi va qaytishiga aynan o’хshashligini 
tajribada ko’rsatdi. 
Muhitning elektromagnit to’lqinlari uchun sindirish ko’rsatgichi muhitning elektr va magnit 
parametrlari bilan bog’liqligi Maksvellning. 




/
c
n
(1) 
formulasi bilan ifodalanadi. Bu formulada s- yorug’likning vakuumdagi tezligidir. (1) formula 
ayrim materallar uchun eksprimental qiymatlarga mos keladi. Lekin ko’p materiallarda 


n
bo’lib, buning asliy sababi shundan iboratki (1) formulada 

va 

larning qiymatlari doimiy elektr 
va magnit maydonlari uchun o’lchangan. Maksvellning elektromagnit nazariyasi esa o’zgaruvchan 
elektr va magnit maydonlarini taqazo qiladi.
Maksvellning elektromagnit nazariyasi, rus fizigi P. N. Lebedev tomonidan tajribada yorug’lik 
bosimini o’lchangandan so’ng, yaqqol isbotini topdi. CHunki yorug’lik bosimini nazariy asasi 
Maksvellning elektromagnit nazariyasi bashorat qilingan edi. Lekin ayrim fizik effektlar 
(fotoeffekt, Kompton effekt, v aх.k) elektromagnit nazariyasi asosida ason tushintiriladi. SHunday 
qilib, hozirgi vaqtda yorug’likning elektromagnit va kvant nazariyalari yorug’lik tabiatini va uning 
muhit bilan tasirini qoniqarli yoritadigan nazariyalardir. 
Dastavval optika elektromagnit to’lqinlar spektrining ko’zga ko’rinadigan qismini o’lchash 
bilan shug’ullanar edi, hozirgi paytda esa optika ko’rish sohasidan tashqari ultrabinafsha va 
infraqizil millimetrli radioto’lqinlar sohalarini ham o’rganadi. 
Optikaning bir necha bo’limlari bor. SHu bo’lmalarni qisqagina izohlab o’tamiz. 

Download 174,62 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish