Mavzu: Investitsion portfel, uning turlari va shakllanishi

Mavzu: Investitsion portfel, uning turlari va shakllanishi

Reja

Kirish

1. Investitsion portfel tushunchasining mazmuni va mohiyati, rivojlanish tarixi

2. Portfel investitsiyalarning tasniflanishi

3. Investitsion portfelning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar

4. Mamlakatga investitsiyalar jalb qilishda portfel investitsiyalarning o’rni

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish
1.Investitsion portfel tushunchasining mazmuni va mohiyati, rivojlanish tarixi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiya faoliyatini kengaytirish va rivojlantirish jismoniy, huquqiy shaxslarni va davlatni, foyda olish maqsadida tadbirkorlik, ishbilarmonlik va boshqa faoliyatlarini qaytadan tiklashga qaratilgan.Bu borada asosiy maqsad investitsiya faoliyatini tashkil etib iqtisodiyotni inqirozdan olib chiqish, uni barqarorlashtirish, dunyo bozoriga kirib borish, jahon xo’jalik aloqalarini mustahkamlash va aholi turmush darajasini yaxshilashdir. Iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish uchun investitsiyalarni jalb qilish siyosati mavjud mablag’lardan, vaqtdan va imkoniyatlardan samarali foydalanishga, turli xil risklarni, mavjud shart-sharoitlarni hisobga olgan holda boyliklarni samarali joylashtirishga va shu yo’l bilan respublika iqtisodiyotini ko’tarishga, uning jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilishiga qaratilgan. Bu borada mamlakatga kiritiladigan investitsiyalarning barcha turlari muhim ahamiyatga ega, xususan, portfel investitsiyalar ham.

Pоrtfеl investitsiyalаr - shundаy investitsiyalаrki, bundа kаpitаlni dаrоmаd оlish mаqsаdidа kоrхоnаlаrning аksiyalаri, оbligаtsiyalаri vа bоshqа qimmаtli qоg’оzlаrini sоtib оlish uchun sаrflаnаdi. Bundаy investitsiyalаr kоrхоnаlаrning mоliyaviy хo’jаlik fаоliyati ustidаn nаzоrаt o’rnаtish huquqini bеrmаydi. Хоrijiy pоrtfеl investitsiyalаr bаrchа хаlqаrо оpеrаtsiyalаrni аmаlgа оshirishdа firmаlаr uchun muhim аhаmiyatgа egа. Bu turdаgi investitsiyalаrgа аsоsаn mоliyaviy muаmmоlаrni yеchish uchun murоjааt qilinаdi. Kоrpоrаtsiyalаrning mоliyaviy bo’limlаri mаblаg’lаrning bir mаmlаkаtdаn bоshqа mаmlаkаtgа qisqа muddаtli investitsiyalаrdаn yuqоri fоydа оlish uchun o’tkаzаdilаr. Pоrtfеl investitsiyalаr quyidаgi ko’rinishdа bo’lishi mumkin:

—аksiоnеr qimmаtli qоg’оzlаri - bоzоr muоmаlаsidаgi pul hujjаti bo’lib, hujjаt egаsining ushbu hujjаtni chiqаrgаn shахsgа nisbаtаn mulkiy huquqgа egаligini tаsdiqlаydi;

—zаyom qimmаtli qоg’оzlаr - bоzоr muоmаlаsidаgi pul hujjаti bo’lib, zаyom egаsining ushbu hujjаtni chiqаrgаn shахsgа nisbаtаn munоsаbаtini tаsdiqlаydi. Zаyom qimmаtli qоg’оzlаri quyidаgi shаkllаrdа chiqаrilаdi:
оbligаtsiya (оddiy vеksеl, qаrz mаjburiyati) qimmаtli qоg’оz bo’lib, uning sоhibigа kаfоlаtlаngаn vа qаt’iy bеlgilаngаn pul dаrоmаdi yoki shаrtnоmа аsоsidа bеlgilаngаn o’zgаruvchаn pul dаrоmаdini оlish huquqini bеrаdi;
pul bоzоri dаstаklаri (g’аznа vеksеllаri, dеpоzit sеrtifikаtlаri), uning sоhibigа mа’lum bir dаvr ichidа kаfоlаtlаngаn vа qаt’iy bеlgilаngаn pul dаrоmаdi оlish huquqini bеrаdi.

Bu dаstаklаr bоzоrdа ko’p hоllаrdа pаsаytirilgаn nаrхlаrdа sоtilаdi, nаrхni pаsаytirish dаrаjаsi fоiz stаvkаsining kаttа–kichikligigа vа qаrzni qоplаnish muddаtigа bоg’liqdir. Bulаrgа g’аznа vеksеllаri, dеpоzit sеrtifikаtlаri vа bоshqаlаr kirаdi. Mоliyaviy dеrivаtivlаr– bоzоr nаrхigа egа bo’lib, uning sоhibigа birlаmchi qimmаtli qоg’оzlаrni sоtish yoki sоtib оlish huquqini bеrаdi. Bulаrgа оpsiоnlаr, fyuchеrslаr, vаrrаntlаr, svоplаr kirаdi. Nоtа (qаrz mаjburiyati) - qisqа muddаtli (3-6 оy) pulli dаstаk bo’lib, bаnk bilаn kеlishuv аsоsidа qаrz оluvchining o’z nоmigа chiqаrilаdi, bоzоrdа jоylаshtirilishi kаfоlаtlаnаdi vа sоtilmаgаn nоtаlаr sоtib оlinаdi, rеzеrv krеditlаr bilаn tа’minlаnаdi.Yuqoridagi keltirilgan portfel investitsiya ko’rinishlari investitsion kompaniyalar toimonidan amalga oshiriladi. Umuman olganda investitsion biznesda professional yondashuv nima? Avvalo, bu investitsiya maqsadlari va mexanizmlarinii aniq tushunishdir. Foydali investitsiyalarning asosiy qoidasi: investitsiyalarning rentabelligi qanchalik yuqori bo'lsa, risk shunchalik yuqori bo'ladi. Tajribali sarmoyadorlar xatarsiz investitsiyalar yo'qligini yaxshi bilishadi. Ammo ular mablag'larni yo'qotish xavfini qanday kamaytirishni biladilar. Shu maqsadda qimmatli qog'ozlar uchun portfel investitsiya strategiyasi ishlab chiqilgan. Minimal xavf bilan maksimal foyda olish uchun investor yoki uning moliyaviy maslahatchisi naqd investitsiyalar uchun bir nechta vositalarni tanlaydi. Buning uchun investitsiya portfeli shakllantiriladi. Portfel sarmoyalari investorlar orasida tobora keng tarqalmoqda. Shu bilan birga, mablag'larni vakolatli taqsimlash moliya bozori va umuman mamlakat iqtisodiyoti to'g'risida batafsil ma'lumot talab qiladi. Shu bilan birga, muvozanatli yondashuv qimmatli qog'ozlar egalariga yo'qotishlarning minimal xavfi bo'lgan belgilangan o'rtacha ko'rsatkichlardan yuqori kafolatli daromad olishga yordam beradi. Investitsion biznesga yangi kelganlar bozorda bitta "eng yaxshi" aktivni topish, unga barcha mablag'larni sarflash kifoya qiladi, deb aytishadi va gap shlyapa ichida. Baliq oviga o'tiring, shunda pul o'z-o'zidan hisobga tushadi. Afsuski, agar hamma narsa juda sodda bo'lsa, har bir ishtirokchi avtomatik ravishda bugungi kunda Uorren Baffetga aylanishardi. Tajribali sarmoyadorlar daromadni ko'paytirish va xavflarni kamaytirish uchun depozitlarni turli xil vositalar va yo'nalishlarga bo'lish kerakligini bilishadi. Ushbu vositalarning kombinatsiyasi investitsiya portfelidir. Portfel investitsiyalari foyda olish uchun qimmatli qog'ozlar portfelini ushbu qimmatli qog'ozlarni chiqargan shaxsga (emitentga) ta'sir qilish, nazorat qilish yoki boshqarish imkoniyatisiz shakllantirish maqsadida har xil turdagi, qimmatli qog'ozlarni sotib olish jarayonini ifodalaydi. Oddiy so’z bilan portfelli investitsiyalarni quyidagicha ta'riflash mumkin: investor yirik kompaniyalarning qimmatli qog'ozlarini (aktsiyalar, obligatsiyalar, veksellar va boshqalar) sotib oladi, bu esa ularni sotib olish uchun ma'lum foiz (dividend) to'lanishini kafolatlaydi. Buni bankdagi omonat bilan taqqoslash mumkin - kishi pulni bankka qo'yadi, buning uchun u belgilangan miqdordan daromad shaklida oladi. Agar investor allaqachon bir qator qimmatli qog'ozlarga ega bo'lsa, demak bu qimmatli qog'ozlar portfeli. Shunday qilib, qimmatli qog'ozlarning egasi qo'shimcha foyda olish uchun yoki "passiv daromad" deb nomlangan pulni olish uchun investitsiya qiladi, buning uchun investor korxonani boshqarish yoki uning faoliyatini tashkil etish bilan bog'liq biron-bir faoliyat bilan shug'ullanishi shart emas. Shunga o'xshab, bankka sarmoya kiritishda biz uning faoliyatiga ta'sir eta olmaymiz, faqat foizlarni to'lash shartlariga rozilik bildiramiz. Har qanday investitsiya foydali bo'lishi kerak va portfel investitsiyalari bundan mustasno emas. Bu asosiy maqsad. Biroq, portfel investitsiyalarining rentabelligi ko'p jihatdan xavfsizlik turiga, uning qiymati va olingan daromad foiziga bog'liq. Bundan tashqari, foydani ta'sir qiluvchi muhim omil - bu qimmatli qog'ozlar chiqaradigan korxona faoliyat ko'rsatadigan soha. Shunday qilib, investitsiya portfelini yaratishda investorning asosiy maqsadi maqbul balansni yoki mavjud bo'lgan qimmatli qog'ozlarning barcha tarkibi uchun tavakkalchilik darajasi bilan rentabellik darajasining nisbatini shakllantirishdir. Bundan tashqari, portfel investitsiyalariga mablag’ kiritishda qimmatli qog'ozlar egasi doimiy ravishda fond bozoridagi o'zgarishlar dinamikasini - qiymat va rentabellikni hisobga olishi va kelajakda investitsiyalardan daromadlarni barqaror o'sib boradigan darajada ushlab turishi kerak. Portfel investitsiyalari ko'plab qimmatli qog'ozlarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ularning soni, tarkibi va xususiyatlari investitsiyalarning daromadliligiga ta'sir qiluvchi omillarga qarab farq qilishi mumkin. Investor mustaqil ravishda portfelni shakllantiradi, qimmatli qog'ozlar bilan muayyan bitimlar to'g'risida qaror qabul qiladi - sotadi yoki sotib oladi. Portfel investitsiyalarini shakllantirishning asosiy tamoyillari quyidagi ko’rsatkichlarda ko’rishimiz mumkin:
—Investitsiyalarning ishonchliligi - agar ularning rentabelligi moliya bozoridagi inqirozga yoki mamlakatdagi iqtisodiy beqarorlikka bog'liq bo'lmasa, investitsiyalar ishonchli bo'lishi mumkin. Ammo ishonchli yoki xavfsiz investitsiyalar ko'pincha zararli va likviddir. Bunday investitsiyalarga misol sifatida davlat qimmatli qog'ozlari- past daromadli, ammo yetarlicha yuqori darajadagi ishonch qog'ozlari olinishi mumkin.

—Doimiy foyda - ma'lumki, investitsiyalar foyda keltirishi kerak. Ammo bundan tashqari, qimmatli qog'ozlarga egalik qilishdan keladigan daromad barqaror va bardavom bo'lishi kerak. Ko'pincha, ushbu prinsip investitsiya qilingan qimmatli qog'ozlarning ishonchliligi yoki likvidligi hisobiga amalga oshiriladi.

—Likvidlilik - investorlar qimmatli qog'ozni sotish yoki daromadli loyihaga qayta investitsiya qilish uchun xarajatlarning bir qismini yo'qotish xavfisiz tez va mumkin bo'lgan imkoniyatni tushunadilar. Biroq, amalda, eng likvid moliyaviy vositalar, ayniqsa xavfli hisoblanadi. Hech qanday xavfsizlik bir vaqtning o'zida yuqoridagi barcha xususiyatlarga ega bo'lolmaydi, faqat bitta yoki ikkita parametr. Shuning uchun investitsiya portfelini shakllantirishda mablag'larni investitsiyalashni sinchkovlik bilan ko'rib chiqish va rentabellik nisbati va foyda yo'qotish xavfini hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Portfel investitsiya xavfi va portfel investitsiyalarining daromadliligiga keladigan bo’lsak, qimmatli qog'ozlarning xatarliligi va rentabelligini hisobga olgan holda investitsiyalar portfelini yaratish mumkin bo'lgan quyidagi asosiy tamoyil mavjud:

—Konservativ investitsiya tamoyili - ushbu usuldan foydalangan holda, investor xavfli investitsiyalarning bir qismini baholaydi va ularning ulushini ba'zi qimmatli qog'ozlarning rentabelligi boshqalarning zararidan va zararidan oshib ketishi uchun xavfsiz va oson sotiladigan qimmatli qog'ozlar bilan qoplaydi. Ushbu portfelning shakllanishi bilan yo'qotish xavfi minimal bo'lib, faqat foyda yetishmasligidan iborat bo'ladi.

—Investitsiyalarni diversifikatsiya qilish prinsipi - ushbu tamoyil "barcha tuxumlaringizni bitta savatga solmang" degan mashhur so'zlarda juda aniq aks etgan. Investitsiya portfelidagi qimmatli qog'ozlar bitta emitentdan va daromadlilik foizi qancha yuqori bo'lishidan qat'iy nazar daromadlilik darajasidan iborat bo'lmasligi kerak. Investitsiyalarning yig'indisi bu faoliyatning turli sohalariga yo'naltirilgan investitsiyalardir. Ba'zi bir qimmatli qog'ozlar uchun xavf boshqalarning barqarorligi tufayli bir-birining ustiga tushadi va past daromad yuqori bilan qoplanadi.
—Kerakli likvidlik darajasi prinsipi - ushbu tamoyildan foydalanib, rentabellikning yuqori darajasiga doimiy ravishda hisoblanadigan dividendlar emas, balki investor mavjud aktivlarni real bozor narxida tezda sotishi va ularni istiqbolli loyihaga sarmoya qilishi yoki yangi investitsiya portfelini shakllantirishiga erishiladi.

Biz investitsiyalar tasniflanishidan bilamizki, investitsiyada qatnashish xarakteriga ko’ra to’g’ridan to’g’ri investitsiyalar va portfel investitsiyalarga farqlanadi. Portfel investitsiyalari nima va ular to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalardan qanday farq qiladi? Portfel investitsiyalari qanday amalga oshiriladi? Xorijiy portfel investitsiyalari bilan nima bog'liq? Portfel turidagi investitsiyalar asosan qimmatli qog'ozlarga investitsiyalardir. Ular ideal ravishda investorning moliyaviy maslahatchisi bo'lgan birja vositachisi orqali amalga oshiriladi. Portfelni shakllantirishda past rentabellikga ega va ishonchli tavakkal qilingan investitsiyalar qo'llaniladi, agar ular muvaffaqiyatli bo'lsa, munosib foyda beradi. Investor istalgan vaqtda qimmatli qog'ozlarni sotishi va bozorni tark etishi mumkin. Yuqorida keltirib o’tilgan ma’lumotlarni hisobga olgan holda portfel investitsiyalari to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalardan asosiy farqlarga to’xtaladigan bo’lsak, biz daromadimizni qanday shakllantirish mexanizmlarini yaxshiroq tushunib olamiz.

—To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar katta boshlang'ich kapitalni o'z ichiga oladi. Portfel uchun oz miqdordagi mablag yetarli. Brokerlik hisob varag'ini ochish eng kam shaxsiy jamg'armaga ega oddiy fuqaroga beriladi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar odatda tajribali ishbilarmonlar tomonidan amalga oshiriladi.

—Portfel investitsiyalari uchun faqat qimmatli qog'ozlardan foydalaniladi. Portfel investitsiyalarining asosiy va ko'pincha yagona vositasi qimmatli qog'ozlar (aksiyalar, obligatsiyalar, fyuchers, veksellar) hisoblanadi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar uchun yo'nalishni tanlash ancha kengroq - ishlab chiqarish, startaplar, aksiyalar, qimmatbaho metallar.

—Portfel investitsiyalari kamroq daromad keltiradi. Portfel omonatlarining boshlang'ich hajmi to'g'ridan-to'g'ri va real investitsiyalarga nisbatan kichikroq hajmga ega bo'lganligi sababli daromadlilik unchalik katta bo'lmaydi. Biroq, kapitalni portfel investorlari o'rtasida vakolatli ravishda taqsimlash bilan bog'liq xatarlar minimaldir.

—Xususiy kapital shartlari ko'proq. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarning qaytarilish muddati ko'pincha yillar davomida o'lchanadi va shu bilan birga investor tomonidan doimiy monitoringni va hatto loyihalarni boshqarishda ishtirok etishni talab qiladi. Har bir investor bunday vazifani bajara olmaydi.

—Portfel investitsiyalarining likvidliligi yuqori. Qimmatli qog'ozlarning yuqori likvidliligi portfel investitsiyalarining asosiy ustunligidir. Agar omonatchi zudlik bilan naqd pulga muhtoj bo'lsa, u shunchaki o'z brokeriga aktivlarni eng yaxshi narxda sotishni buyuradi va vositachilik hisob varag'idan pulni olib qo'yadi. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarni amalga oshirish oson emas. Kutilmagan natijalarga ega bo'lgan loyiha uchun xaridor topish oson emas.

—Portfel investor osonlik bilan bozorni tark etishi mumkin. Brokerlik hisobi egasi istalgan vaqtda bozorni tark etish huquqiga ega. Birjada pul saqlashdan charchagan yoki investitsiya qilish uchun boshqa g'oyalari bo'lsa, u portfelini sotadi va boshqa narsalarni qiladi.To'g'ridan-to'g'ri investor ko'pincha ma'lum muddatlarga “bog'lanadi”. Ba'zan loyiha tugamaguncha bozorni tark etishning iloji yo'q. Investor kutilgan daromadni olmaydi yoki hatto aktivlarning bir qismini yo'qotadi.

Yuqoridagi farqlarga asosan qisqacha xulosa qiladigan bo’lsak, bevosita investitsiyalar investorni o’z moliyaviy mablag’larini joylashtirish obyektini tanlash imkoniyatini beradi. Portfel investitsiyalar tijorat banklari, investitsion kompaniyalar, fondlar va boshqalar yordamida amalga oshiriladi. Moliyaviy vositachilar to’plangan mablag’ni samarali, daromad keltiradigan qilib joylashtiradilar. Portfel investitsiyalar boshqa emitentlarning anderrayting yordamida qimmatli qog’ozlarga joylashtirish shaklida namoyon bo’ladi.Rus iqtisodiy adabiyotlarida1 portfel (aksiya, obligatsiya va boshqa turdagiqimmatli qog’ozlarga, shuningdek, boshqa korxonlarning aktivlariga yo’naltirilgan investitsiyalar) va real (faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarni ta’mirlash va texnik qayta qurollantirish, kengaytirish yangi korxonalar barpo etishga yo’naltirilgan investitsiyalar) investitsiyalar farqlanadi. Bunday sharoitda investor korxonaga mablag’ kirita turib, o’zining ishlab chiqarish kapitalini, ya’ni asosiy ishlab chiqarish fondlarini va uning faoliyati uchun zarur bo’lgan aylanma mab’lag’larni ko’paytiradi. Portfel investitsiyalar amalga oshirilganda investor o’zining moliyaviy kapitalini, ya’ni qimmatli qog’ozlardan olinadigan daromad-dividendni ko’paytiradi. Xorijiy adabiyotlarda portfel investitsiyalar investor tomonidan sotib olingan aksiyalarning firma ustidan nazorat va ta’sir doirasi belgilariga ko’ra tasniflanadi. Demak, bevosita investitsiyalar investorning investitsiya jarayonida bevosita ishtirok etishini anglatadi, ya’ni investor investitsiyalash obyektini, shuningdek, uni moliyalashtirishni tashkil etish va moliyalashtirish manbalarini bevosita o’zi aniqlaydi. Portfel investitsiyalar – bilvosita investitsiyalarni anglatib, bu investitsiya yoki moliyaviy vositachilar orqali investitsiyalashdir. Pоrtfеl investitsiyasining bеvоsitа investitsiyalаrdаn аfzаllik tоmоni shundаki, ulаr tugаtilish vаqtidа qimmаtli qоg’оzlаr tеzdа nаqd vаlyutаgа аlmаshtirib оlinishi mumkin. Pоrtfеl investitsiyalаrning аmаlgа оshirilishining аsоsiy sаbаbi – tаvаkkаlchilik dаrаjаsini hisоbgа оlgаn hоldа хоrijiy invеstоr o’z mаblаg’lаrini хоrijdа mаksimаl fоydа kеltiruvchi qimmаtli qоg’оzlаrgа jоylаshtirishi mumkin. Mа’lum bir mа’nоdа pоrtfеl investitsiyasi pulni inflyatsiya vа spеkulyatsiya yo’li bilаn fоydа ko’rishdаn sаqlаsh vоsitаsi sifаtidа qаrаlаdi. Bundа investitsiya qilinаyotgаn sоhа hаm, qimmаtli qоg’оz turi hаm hеch qаndаy аhаmiyatgа egа emаs, u ustаmа kurs o’sishigа qаrаb istаlgаn fоydаni bеrishi kеrаk bo’lаdi.
Umuman olganda, qimmatli qog'ozlar yaxshi afzalliklarga ega bo'lib, bu ularni professionallar qo'liga investitsiya qilish uchun juda foydali vosita va yangi sarmoyadorlar qo'lida o'rtacha daromad keltiradi. Boshqarish oson.Qimmatli qog'ozlar ham yaxshi, chunki biz juda ishonchli aksiyalarni sotib olishimiz va ular haqida bir muncha vaqt unutishimiz mumkin. Bizning to'g'ridan-to'g'ri ishtirokisiz dividendlarimiz esa bank hisob raqamimizga to’g’ridan-to’g’ri o’tkazib boriladi. Lekin qimmatli qog'ozlarga sarmoya kiritish ham foydali, ham hayajonli. Shuningdek, shaxsiy xavfsizlikka sarmoya kiritish bilan bog'liq xavf-xatarlarni ham unutmaslik kerak. Qimmatli qog'ozlardan kutilayotgan daromad atrofida o'zgarish bo'lishi mumkin bo'lganida, xavf paydo bo'lishi mumkin va bunday hollarda barcha qimmatli qog'ozlar turli darajadagi xatarlarga ega bo'lganligi sababli, bir vaqtning o'zida bir nechta qimmatli qog'ozlarga ega bo'lish investorga o'z xatarlarini tarqatishga imkon beradi.
Investitsiya portfelining rivojlanish tarixiga keladigan bo’lsak “Investitsiya portfeli” tushunchasini turli mualliflar portfel xususiyatlaridan kelib chiqib o’zlarining ilmiy fikrlarini bayon etishgan. Xususan L.Gitman investitsiya portfeli tushunchasiga quyidagicha ta’rif bergan: “Portfel – bu umumiy investitsiya maqsadlarga erishish uchun shakllantirilgan investitsiya instrumentlari to’plami”. Shunga o’xshash ta’rif A. Burenin tomonidan berilgan: “Portfel – bu investor egalik qiladigan moliyaviy aktivlar to’plami”. Bugungi kunda, zamonaviy iqtisodiyotda unga quyidagicha ta’rif beriladi: “Pоrtfеl investitsiyalаr - shundаy investitsiyalаrki, bundа kаpitаlni dаrоmаd оlish mаqsаdidа kоrхоnаlаrning аksiyalаri, оbligаtsiyalаri vа bоshqа qimmаtli qоg’оzlаrini sоtib оlish uchun sаrflаnаdi”.
2. Portfel investitsiyalarning tasniflanishi
Pulni investitsiyalashga qaror qilgan ba'zi sarmoyadorlar salbiy natija va kapital yo'qotishlariga duch kelishmoqda, bu esa foyda olishning ushbu usulining mohiyatini tushunishni yanada susaytiradi. Pul bor joyda har doim xavf-xatarlar bo'ladi, lekin investor istalmagan oqibatlarni minimallashtirish uchun diversifikatsiyalangan portfelni tuzishi kerak. Bu shunchaki bitta kompaniyaning aksiyalariga sarmoya kiritish shart emasligini, moliyaviy vositalarni mohirona birlashtirishga harakat qilish kerakligini anglatadi. Investorlar hamyonini kengaytirish maqsadida moliya bozoriga kirishni rejalashtirayotganda, imkoniyatlar doirasini tahlil qilgandan, faktlarni taqqoslashdan, maqsadlar, vazifalar va ustuvorliklar aniqlangandan so'ng, kompozitsiyaga mas'uliyatli va oqilona munosabatda bo'lishi va bitta loyihaga sarmoya kiritmasligi kerak bo’ladi. Keng ma'noda portfel nafaqat qimmatli qog'ozlar va fondlar aksiyalarini, balki ko'chmas mulk, investitsiya loyihalari va boshqa aktivlarni o'z ichiga olishi mumkin, qimmatbaho metallar, inventarizatsiya buyumlari va boshqalar. Ushbu rejada biz xususiy investor, qimmatli qog’ozlar portfelini qanday tuzishi kerak ekanligini ko’rib chiqamiz. Investitsiya portfelini shakllantirish. Yuqori darajadagi ishonchlilik yoki rentabellik bilan sifatli portfelni tuzish quyidagi qadamlarsiz amalga oshirilmaydi:

—Investitsion maqsadlarni aniqlash (ularga qarab biz portfel turini tanlaymiz)

—Maqsadlarga qarab investitsiya strategiyasini belgilash
—Eng munosib moliyaviy vositalarni tahlil qilish va tanlash

Maqsadlar ma'lum moddiy ob'ektlar (kvartira yoki yangi mashina) va passiv daromad darajasi (masalan, 20 yildan keyin nafaqaga chiqqandan keyin $8000 passiv daromad olish istagi) bo'lishi mumkin. Agar biz yuridik tashkilot, masalan, korxona yoki bank haqida gapiradigan bo'lsak, unda moliyaviy barqarorlik bo'lishi mumkin. Bunday holda, mijozning yoshini, uning moliyaviy ahvolini, xavf-xatarga munosabatini va boshqalarni hisobga olish kerak. Maqsadlarga qarab investitsiya strategiyasini belgilashda vaqt omilini ham unutmaslik kerak bo’ladi. Moliyaviy vositalarni tanlashda ham, ularni tahlil qilib eng munosibini tanlash maqsadga muvofiq bo’ladi.

Investitsiya strategiyasiga qarab investitsion portfel 3 turga ajratiladi:
Konservativ - moliyaviy vositalarning yuqori ishonchliligi bilan kafolatlangan foyda olishga qaratilgan. U asosan davlat obligatsiyalari va yirik ishonchli kompaniyalarning obligatsiyalarini, kamroq darajada ushbu kompaniyalarning aksiyalarini o'z ichiga oladi.
Ba’zi hollarda inflatsiyadan saqlanish uchun, bank omonatlariga ham mablag’lar safarbar etiladi. Portfel tarkibi uzoq vaqt davomida barqaror bo'lib boradi. Portfelning bu turi birinchi navbatda kapitalni saqlashga qaratilgan.

2. Mo'tadil - daromadlilik va tavakkalchilikning maqbul nisbatiga yo'naltirilgan, uzoq tarixga ega yirik va o'rta kompaniyalarning qimmatli qog'ozlari, hosilaviy moliyaviy vositalar (10% gacha) mumkin.

Meyorli agressiv portfel tarkibiga uzoq muddatli sotib olingan ishonchli qimmatli qog'ozlar ham, tarkibi vaqti-vaqti bilan yangilanib turadigan qimmatli qog'ozlar ham kiradi. Kapital daromadlari o'rtacha, xavf darajasi ham o'rtacha. Ushbu turdagi portfel sarmoyadorlar orasida eng mashhur hisoblanadi.
3.Agressiv - yuqori darajadagi tavakkalchilikka ega yuqori daromadli portfel. U birinchi navbatda qimmatli qog'ozlar va ma'lum darajada hosilalardan iborat.
Bu turdagi portfellar tez rivojlanayotgan kompaniyalar aksiyalari, fyucherslarni o'z ichiga oladi. Portfelga investitsiyalar juda xavfli, ammo ayni paytda eng yuqori daromad keltirishi mumkin.

Yuqoridagi aktivlar portfelining daromadliligi konservativdan (yiliga taxminan 5-7%) agressivgacha (yiliga 20% dan) oshadi. Boshqa tasniflash aktiv portfelini turlarga ajratadi:

—O'sish portfeli - kapitalning faol o'sishi asosida hisoblanadi. Bunga istiqbolli yosh kompaniyalarning aksiyalari kirishi mumkin.
—Daromadlar portfeli - kupon to'lovlari ko'rinishida muhim joriy daromad keltiradigan aktivlardan iborat. Bular birinchi navbatda yirik yoqilg'i-energetika kompaniyalarining aksiyalari va obligatsiyalarini o'z ichiga oladi.
—Balanslangan - o'rtacha portfelning analogi.
—Likvidlik portfellari - maqsad investitsiya qilingan mablag'larning tez qaytarilishi bilan eng likvid vositalarni tanlashdir.
—Konservativ - yuqoriga keltirib o’tilganidek, moliyaviy vositalarning yuqori ishonchliligi bilan kafolatlangan foyda olishga qaratilgan.
—Ixtisoslashgan - kelajak va variantlardan iborat.
—Mintaqaviy va sanoat - shu sohada faoliyat yurituvchi mahalliy yoki xususiy korxonalar yoki aksiyadorlik jamiyatlarining qimmatli qog'ozlari.
—Xorijiy qimmatli qog'ozlar portfeli.
Shunday qilib, konservativ portfel - qimmatli qog'ozlarning taqsimlanishi odatda quyidagicha sodir bo'ladi: ko'pchilik - obligatsiyalar (xavfni kamaytiradi), kichik qismi – aksiyalari ishonchli va yirik korxonalari (rentabellikni ta'minlaydi) va bank depozitlari. Konservativ investitsiya strategiyasi qisqa muddatli investitsiyalar uchun eng maqbuldir va bank depozitlariga yaxshi alternativ hisoblanadi, chunki o'rtacha obligatsiyalar bo'yicha yillik fondlar yillik 11-15% ni tashkil etadi. Mo'tadil investitsiya portfeli - korxonalar aksiyalari, davlat va korporativ obligatsiyalarni o'z ichiga oladi. Odatda, portfeldagi aksiyalarning ulushi obligatsiyalar ulushidan biroz oshib ketadi. Ba'zida mablag'larning ozgina qismi bank depozitlariga qo'yilishi mumkin. Qisqa va o'rta muddatli investitsiyalar uchun o'rtacha investitsiya strategiyasi eng mos keladi. Agressiv investitsiya portfeli - yuqori daromadli aksiyalardan iborat, ammo xatarlarni kamaytirish va diversifikatsiya qilish maqsadida unga obligatsiyalar ham kiritilgan. Agressiv investitsiya strategiyasi uzoq muddatli investitsiyalar uchun eng maqbul variat hisoblanadi, chunki qisqa vaqt ichida bunday investitsiyalar juda xavflidir. Ammo 5 yil yoki undan ko'proq vaqt davomida aksiyalarga sarmoya kiritish juda yaxshi natija beradi. Investitsiyalar portfelining tarkibini shakllantirish quyidagi jihatlarni o’z ichiga oladi:

Qimmatli qog'ozlar turini aniqlash. (aksiyalar, obligatsiyalar, hosilaviy qimmatli qog'ozlar)

Ushbu turdagi qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish uchun ajratilgan naqd pul miqdorini aniqlash.
Muayyan emitentlarning qimmatli qog'ozlarini tanlash.
Qimmatli qog'ozlarning har biriga yuborilishi kerak bo'lgan mablag'larning ulushini aniqlash.
Tanlangan strategiya asosida boshqa aktivlar

Portfel tuzilmasining muhim ko'rsatkichi uni diversifikatsiya qilishdir, ya'ni ma'lum bir emitentning qimmatli qog'ozlari yoki qimmatli qog'ozlar turi o'rtasidagi maqbul nisbatlarga bir tomonlama noxolislik bilan rioya qilish. Investitsiya portfelining xavfliligi va rentabelligini baholash investitsiya faoliyatining barcha bosqichlarida boshqaruv kompaniyasi oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Qoidaga ko'ra, investitsiya portfeliga daromadlilik darajasi va xavf darajasi har xil bo'lgan turli xil qimmatli qog'ozlar kiradi. Investitsiya portfelining xavfi va qaytishi investor tomonidan qo'yilgan vazifalar asosida aniqlanadi. Agar investor tajovuzkor portfelni yaratsa, unda bunday investitsiya portfeliga kiritilgan qimmatli qog'ozlarning xavfi va rentabelligi ancha yuqori, odatda "tajovuzkor" portfel tez rivojlanayotgan yosh kompaniyalarning aksiyalaridan iborat bo'ladi. Konservativ portfel past tavakkalchilik va qimmatli qog'ozlarning past daromadliligi bilan ajralib turadi, odatda "konservativ" portfelga kichik, ammo kafolatlangan daromad keltiradigan yirik kompaniyalarning qimmatli qog'ozlari kiradi. Aksariyat investorlar muvozanatli qimmatli qog'ozlar to'plamini afzal ko'radilar, xavf va investitsiya portfelining daromadliligi bu holda ular taxminan tengdir, bu investorga har xil turdagi qimmatli qog'ozlarning xatarlari va rentabelligi o'rtasida muvozanatlash orqali barqaror daromad olish imkonini beradi. Portfelni shakllantirish, qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish strategiyasini ishlab chiqishda boshqaruv kompaniyasi investitsiya portfelining xavf va rentabellik darajasini doimiy ravishda hisoblab chiqishi kerak. Investitsiya portfelining xavfi va rentabelligini baholash uchun har xil matematik modellarga asoslangan ko'p qirrali tahlilni o'tkazish kerak. Ko'pincha investitsiya portfelining xavfi va rentabelligini baholash uchun ixtisoslashtirilgan dasturiy ta'minot qo'llaniladi. Qimmatli qog'ozlarning rentabelligi juda oddiy formuladan foydalangan holda baholanadi: hisoblash paytida qimmatli qog'ozlarning qiymatidan, sotib olish paytida qimmatli qog'ozlarning qiymatini ajratib olish va farqni sotib olish paytidagi qiymatga bo'lish kerak. Qimmatli qog'ozlar xavfini baholash murakkab jarayondir. Bozor muvozanati doimo o'zgarib turadi, ko'pincha qimmatli qog'ozlar qiymatining o'sishi yoki pasayishiga, hatto eng samarali matematik modellar tomonidan har doim ham e'tiborga olinib bo'lmaydigan omillar ta'sir qiladi. Portfel xavfi nafaqat har bir qimmatli qog'oz uchun umumiy xatarlar ko'rinishida, balki bitta turdagi qimmatbaho qog'ozlar qiymatining boshqa turdagi qimmatbaho qog'ozlar qiymatiga ta'siri natijasida vujudga kelishi mumkin bo'lgan xavf shaklida ham baholanadi. Odatda jami investitsiya portfeli xavfi turli parametrlarga bog'liq bo'lishi mumkin bo'lgan tizimli va diversifikatsiyalangan xavfdan iborat. Qimmatli qog'ozlar portfelining daromadliligi to'g'ridan-to'g'ri investor tanlagan strategiyaga bog'liq bo'lishi mumkin. Agressiv strategiyada qimmatli qog'ozlar portfelining yo'qolishi singari daromadlilik nisbatan yuqori bo'lishi mumkin, konservativ strategiyalardan foydalanganda qimmatli qog'ozlar portfelining daromadliligi unchalik katta bo'lmaydi. Qoidaga ko'ra, investorlar shakllangan qimmatli qog'ozlar portfeli yordamida barqaror daromad olishga imkon beradigan muvozanatli strategiyalarni tanlaydilar. Demak, investitsiya portfeli nimadan iborat bo'lishi mumkin? Umuman olganda, u boshqa aktivlarni ham o'z ichiga oladi (ko'chmas mulk, metallar, moddiy boyliklar). Kapital bir necha sohalarda taqsimlanganligi sababli, portfelni boshqarishda investitsiya xavflarining pasayishi kuzatiladi. Hisoblangan yo'qotishlar kamayadi, rentabellik darajasi esa oshishi kuzatiladi. Investitsiya portfeliga kiritilgan har bir element o'z ulushiga ega. Bu aktivning umumiy investitsiyalarning foiz miqdoriga nisbati bilan bog'liq. Amaliyotda investitsiyalar portfelining uchta asosiy turi mavjud. U yoki bu turga tegishli bo'lish aktivlarni boshqarishdagi tanlangan investitsiya strategiyasiga bog'liq. Portfel investitsiyalarning turlaridagi farqlarga keladigan bo’lsak, ular quyidagicha izohlanadi:
konservativ portfel;
mo’tadil (meyorli agressiv, tajovuzkor portfel);
agressiv (qo'shma portfel, aralash yoki o'rtacha).
—Konservativ portfel - agar investor oldiga tasdiqlangan moliyaviy vositalar bilan kafolatlangan daromad olishni maqsad qilgan bo'lsa, portfel konservativ hisoblanadi. Shuningdek, u inflyatsiyadan maksimal darajada himoyalangan bo'lishi kerak. U quyidagi aktivlarni o'z ichiga oladi: davlat zayomlari; yirik tashkilotlarning obligatsiyalari; bank omonatlari; metallar (masalan oltin tangalar).
Ushbu turdagi portfel uzoq muddatga yaratiladi.
—Birlashtirilgan portfel, aralash yoki o'rtacha - ushbu turdagi investitsiya portfelida daromadlilik darajasi va daromad olish davri turlicha bo'lgan aktivlar mavjudligi bilan farqlanadi. Bunga quyidagilar kiradi:
davlat qimmatli qog'ozlari;
korporatsiyalar aksiyalari.
Investorning asosiy maqsadi - daromadlilik darajasi har xil bo'lgan aktivlarni kiritish orqali portfel tarkibiy qismlarining balansini ta'minlash. Ushbu maqsad bankrotlik holatidan qochadi.
—Agressiv portfel - konservativ portfel maqsadlari uchun mutlaqo teskari narsa agressiv turdir. Investor ehtimoliy yuqori xavfga qaramay, aktivlardan maksimal foyda olishga intiladi. U quyidagilarni o'z ichiga oladi:
fyucherslar;
ahamiyatsiz deb topilgan kompaniyalar aksiyalari.
Portfel investitsiyalarini tashkillashtirishning ushbu turi risklarni qabul qilishga va investitsiyalardan yuqori daromad olishga tayyor bo'lgan yirik bozor ishtirokchilari tomonidan tanlanadi.
Agar portfellar turini investor uchun ma’qul bo’lgan risklar darajasi bo’yicha tasniflansa, unda portfellar turi to’rt xil bo’lishi mumkin:
konservativ;
me’yorli-agressiv;
agressiv;
noratsional.

Xulosa
Demak, investorning har bir turiga unga mos bo’lgan portfel turi to’g’ri keladi: yuqori darajada ishonchli, lekin past daromadli; diversifikatsiyalangan; riskli, lekin yuqori daromadli, tizimsiz. Bundan tashqari yana ikki tipdagi investorlar farqlanadi:

Institutsional investorlar;

Yakka investorlar.

Institutsional investorlar – muassasalar bo’lib, ularga boshqalarning pulini boshqargani uchun haq to’laydilar. Ularni moliyaviy muassasalar, masalan, banklar, sug’urta kompaniyalari, o’zaro va pensiya fondlari, hamda yirik nomoliyaviy korporatsiyalar, ayrim xollarda xususiy shaxslar yollaydilar. Moliyaviy institutlar o’z omonatchilariga yaxshigina daromadni ta’minlashni harakat qilib katta summani investitsiyalaydilar.
Yakka investorlar – o’z moliyaviy maqsadlari uchun shaxsiy mablag’larini tasarruf etadilar. Yakka investor ko’pincha oilasini moliyaviy barqarorligini ta’minlashda daromad manbai bo’lishligi uchun bo’sh turgan pullari foyda keltirishidan manfaatdordir. Yakka investorlarni ko’pchiligi faqat shaxsiy qimmatli qog’ozlar portfelini nima bilan to’ldirishga izlanish bilan band bo’ladilar. Katta summadagi pullarni qo’yishi mumkin bo’lganlar investitsiya sohasida kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lmaganliklari tufayli o’z mablag’larini boshqarishni institutsional investorlarga, masalan, banklarni trast bo’limlariga yoki investitsiyalar bo’yicha malakali maslahatchilarga topshiradilar.