Matn alfavitning elementlaridan tashkil topgan tartiblangan tuzilma

Matn – alfavitning elementlaridan tashkil topgan tartiblangan tuzilma.
SHifrlash – ochiq matn deb ataluvchi dastlabki matnni kalit yordamida shifrlangan matn holatiga o‘tkazish.
Deshifrlash – shifrlashga teskari bo‘lgan jarayon bo‘lib, kalit yordamida shifrlangan matnni dastlabki matn holatiga o‘tkazish.
Kalit –  dastlabki matnni shifrlash va deshifrlash uchun zarur bo‘lgan ma’lumot.
Elektron (raqam) imzo – matnga ilova qilinadigan kriptografik almashtirishdan iborat bo‘lib, shu matn jo‘natilgan shaxsga matnning haqiqiy yoki nohaqiqiy ekanligini aniqlash imkonini beradi.
Birinchi kalit axborot jo‘natuvchi tomonidan shifrlashda ishlatilsa, ikkinchisi axborotni qabul qiluvchi tomonidan axborotni tiklash uchun qo‘llaniladi

Ushbu usul bilan (rasm-1) axborotning maxfiyligini ta’minlash mumkin.

Kriptografiya tizimini sxematik ravishda quyidagicha tasvirlash mumkin.



Sezar usulida almashtiruvchi harflar k ta siljish bilan aniqlanadi. Rasm-2..

{a₀,a₁,...,a_m-1} (1)

m-ta belgilar to‘plamida   t indeks ushbu

l=t+k(mod m) (2)

(2) formula asosida o‘zgaradi. Bu erda l,t=0,1,...,m-1 va k

ixtiyoriy raqamlardan tashkil topgan kalit. Yuliyssezar bevosita k=3 bo‘lganda ushbu usuldan foydalangan.

Masalan, ushbu {A,B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,T,U,V,W,X,Y,Z} bosh lotin harflaridan tuzilgan to‘plam berilgan bo‘lsin, bu erda m=26.

k=3 bo`lganda (2) formulaga asosan  quyidagi jadval hosil qilinadi:

A→D                   J→M                  S→V
B→E                   K→N                  T→W
C→F                   L→O                  U→X
D→G                   M→P                  V→Y
E→H                   N→Q                  W→Z
F→I                     O→R                  X→A
G→J                    P→S                   Y→B
H→K                   Q→T                   Z→C
I→L                     R→U

Misol.
Matn sifatida SURXONDARYO so`zini oladigan bo`lsak,ssezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo`ladi:

 VXUARQGDUBR
Ushbu formula asosidassezarning shifrlash usulini  dasturlash mumkin. Quyida biz bitta kalit uchunssezar shifrlash usulining Delfi  muxitidagi dasturi lavxasini keltiramiz:
procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);
  const m=26;
var
s:string;
at:array[0..25] of char;
i,j,sss:integer;
begin
memo2.Text:='';
i:=1;
at[0]:='a';
repeat
at[i]:=succ(at[i-1]);
i:=i+1;
until at[i-1]='z';
s:=memo1.text;
for j:=1 to length(Memo1.text) do
begin
 sss:=0;
 for i:=0 to 25 do begin
                      if at[i]=s[j] then
                                       begin
                                         memo2.Text:=memo2.Text+at[(i+strtoint(edit1.Text))mod 26];
                                       end
                                     else
if (ord(s[j])=32)and (sss=0) then memo2.Text:=Memo2.Text+s[j];sss:=1 ;

 end;
end.

Ushbu dastur yordamida delьfi muxitida shifrlashni quyidagi oyna yordamida amalga oshiramiz Rasm 3.



Hozirgi vaqtda kompyuter tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda 3 ta asosiy algoritmlar, ya’ni DES, SLIPPER va PGP algoritmlari qo‘llanilmoqda. DES, va SLIPPER  algoritmlari integral sxemalarda amalga oshiriladi. DES algoritmining kriptomustahkamligini quyidagi misol orqali ham baholash mumkin: 10 mln. AQSH dollari harajat qilinganda DES shifrini ochish uchun 21 minut, 100 mln. AQSH dollari harajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi.  SLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o‘z ichiga oladi va bu algoritm DES algoritmidan 16 mln. marta kuchliroqdir. PGP algoritmi esa 1991 yil Filippssimmerdan (AQSH) tomonidan yozilgan va elektron pochta orqali uzatiladigan xabarlarni shifrlash uchun ishlatiladigan PGP dasturlar paketi yordamida amalga oshiriladi. PGP dasturiy vositalari Internet tarmog‘ida elektron pochta orqali axborot jo‘natuvchi foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida keng foydalanilmoqda.