Lekciya. Kiritiw-shıǵarıw kanalları hám protsessorlari. Kiritiw- shıǵarıw modulları. Portlar. Port qásiyetleri

---

24-25 lekciya. Kiritiw-shıǵarıw kanalları hám protsessorlari. Kiritiw-
shıǵarıw modulları. Portlar. Port qásiyetleri 
Joba : 
 1. Kiritiw-shıǵarıw modulı
 2. kiritish-shıǵarıw kanalı
 3. Kanal tómen(astı) sisteması 
Kiritiw-shıǵarıw sistemaları rawajlanıp barıwı menen olardıń funktsiyaları 
jáne de quramalılasadı. Bul quramalılıqtıń tiykarǵı maqseti protsessordı ılajı 
bolǵanınsha kiritiw-shıǵarıw (I/O) basqarıwınan azat etiw bolıp tabıladı. Bul 
mashqalanı sheshiwdiń ayrım usılları qashannan berli kórip shıǵılǵan. Mashqalanı 
saplastırıwdıń keyingi basqıshları tómendegiler bolıwı múmkin: 
1. Kiritiw-shıǵarıw modulı (K/ChM) múmkinshiliklerin keńeytiw hám oǵan 
kiritiw-shıǵarıw operatsiyalarına jóneltirilgen arnawlı kórsetpeler kompleksi 
menen protsessor huqıqların beriw. Oraylıq protsessor bunday kiritiw-shıǵarıw 
protsessorina esaplaw mashina (EM) lari yadında saqlanǵan kiritiw-shıǵarıw 
programmasın orınlawdı buyıradi. Kiritiw-shıǵarıw protsessori bul programmanıń 
kórsetpelerin oraylıq protsessor qatnasıwisiz aladı hám atqaradı hám pútkil kiritiw-
shıǵarıw programması tawsılǵannan keyin ǵana CPU dı toqtatadı. 
2. 1-bántte talqılaw etilgen kiritiw-shıǵarıw protsessori ayriqsha jergilikli 
yadqa iye, usınıń menen birge oraylıq protsessordıń minimal qatnasıwı menen bir 
neshe kiritiw-shıǵarıw úskenelerin basqarıw múmkin. 
Birinshi halda, K/ChM Kiritiw-shıǵarıw kanalı (K/CH-K), ekinshiden bolsa 
kiritiw-shıǵarıw protsessori dep ataladı. Principial tárepten kanal hám kiritiw-
shıǵarıw protsessori ortasındaǵı parq júdá óz basımshalıq bolıp tabıladı, sol sebepli 
biz endigiden " kanal" termininen paydalanamız. 
K/CH-K menen kiritiw/shıǵıw sistemasınıń kontseptsiyası nátiyjeli 
shólkemlestiriw mashqalası bolǵan iri universal kompyuterler (meynframlar) ushın 
ápiwayı jaǵday bolıp tabıladı. 
I/O hám oraylıq protsessordıń tiykarǵı funktsiyası paydasına maksimal 
dárejede shıǵarılıwı eń keskin. I/O kanalları menen K/CH-K usınıs etildi hám 
EMlardıń IBM 360 shańaraǵında ámelge asırıldı hám keyinirek IBM 370 hám 
IBM 390 shańaraqlarında islep shıǵıldı. 
Kiriw/shıǵıw kanalları bolǵan EM-de oraylıq protsessor derlik periferik 
qurılmalardı tuwrıdan-tuwrı basqarıwda qatnaspaydı jáne bul wazıypanı K/CH-K 
quramına kiretuǵın qánigelesken protsessorga tapsıradı. Protsessordıń barlıq 
funktsiyaları K/CH-K de jumısqa túsiriw hám toqtap qalıw, sonıń menen birge 
kanal jaǵdayın hám oǵan jalǵanǵan CP lardı tekseriwge qısqartiriladi. Bul 
maqsetler ushın MP tek birewin isletedi 4 ten 8 ge shekem) I/O buyrıqları. Mısalı, 
IBM 360 da tórtew sonday buyrıq ámeldegi: 
• 
" Kiritiw-shıǵarıwdı baslaw"; 
• 
" Kiritiw-shıǵıwdı toqtatıw"; 
• 
" Kiritiw-shıǵıwdı tekseriw"; 
• 
" Kanaldı tekseriń". 

---

 K/CH-K kiriw/shıǵıw operatsiyaların kanal programması dep atalıp ámelge 
asıradı. Informaciya almaslawı kerek bolǵan hár bir MP ushın kanal 
programmaları, 
kiritiw-shıǵarıw 
operatsiyalarınıń 
kerekli 
izbe-izligin 
xarakteristikalaydı hám HM dıń tiykarǵı yadında yamasa kanaldıń jergilikli 
yadında saqlanadı. Kanal programmalarında kórsetpelerdiń rolin kanaldı basqarıw 
sózleri (KBS) oynaydı, olardıń dúzilisi ádetiy mashina buyrıǵınıń dúzilisinen parıq 
etedi. Ádetde KBS quramına tómendegiler kiredi: 
• 
„ K/CH-K hám PU ushın islew túrin belgileytuǵın operatsion kod : 
“ZAPISAT'” (OP den PU ga maǵlıwmat shıǵıwı ), “PROShITAT'” (PU den OP ga 
maǵlıwmat kirgiziw), “UPRAVLENIYa” ( NMD baslarınıń háreketi, magnit lenta 
hám basqalar ); 
• 
ko'rsatgichlar - Kiritiw-shıǵarıwoperatsiyalarınıń jáne de quramalı 
izbe-izligin ornatatuǵın qosımsha retseptlar, mısalı, kiritiwde bólek jazıwlardı 
ótkerip jiberiń yamasa kerisinshe - bir buyrıq menen " tarqaq" kiritiń OP qatarı bir 
qatar retinde; 
• 
Kirgiziw-shıǵarıwda isletilingen estelik maydanın kórsetetuǵın 
maǵlıwmatlar adresi; 
• 
Ótkerilgen maǵlıwmatlar blokınıń uzınlıǵın saqlaytuǵın maǵlıwmatlar 
esaplagichi. 
Bunnan tısqarı, USC quramına PU identifikatori jáne onıń ústin turatuǵın 
dárejesi, qáteler júz bergende ámelge asırilatuǵın háreketler tuwrısındaǵı 
kórsetpeler hám basqalar kiritiliwi múmkin. 
Oraylıq protsessor kanaldı OPda jaylasqan kanal programmasın orınlaw 
zárúrligi tuwrısında xabarlı etip, vM yadında bul programmanıń baslanǵısh adresin 
kórsetip, I/Ol-ni jumısqa túsiredi. KVV bul kórsetpelerge ámel etedi hám 
maǵlıwmatlar uzatılıwın qadaǵalaw etedi. Kanal tuwrıdan-tuwrı oraylıq 
protsessorni chetlab ótip, periferik qurılma (PU) hám tiykarǵı yad ortasında 
maǵlıwmat jiberedi. Sonday etip, KVV bolǵan kompyuterde I / Ol basqarıwı 
ierarxik usılda qurılǵan. I / Ol operatsiyalarında ush túrdegi qurılmalar ámeldegi: 
• 
Protsessor (birinshi basqarıw dárejesi); 
• 
Kiritiw / shıǵıw kanalı (ekinshi dáreje); 
• 
Periferik qurılma (úshinshi dáreje). 
Hár bir túrdegi qurılma ayriqsha basqarıw maǵlıwmatlarına iye: 
• 
Protsessor - kirgiziw / shıǵarıw buyrıqları ; 
• 
Kanal - kanaldı basqarıw sózleri; 
• 
Periferik qurılmaqa - buyırtpalar. 
Kanaldı kiritiw-shıǵarıw sistemasına iye bolǵan HM dıń dúzilisi 
8.10.súwret 

---

8. 10 -súwret. Kanal kiritiw-shıǵarıw sistemasına iye esaplaw mashinası 
KVV hám tiykarǵı yad ortasında maǵlıwmat almasinuvi vM sistema shinasi 
arqalı ámelge asıriladı. CPlar kanalǵa tuwrıdan-tuwrı emes, bálki periferik 
qurılmalardı basqarıw blokları (BUPU) arqalı jalǵanadı. BUPU kanaldan periferik 
qurılmatı basqarıw boyınsha buyrıqlardı qabıl etedi (oqıw, jazıw, quraldı yamasa 
magnit bastı háreketlentiriw hám hk) hám olardı bul túrdegi basqarıw blokına tán 
bolǵan basqarıw signallarına ózgertiredi. Ádetde bir basqarıw blokı birdey túrdegi 
bir neshe basqarıw bloklarına xizmet kórsetiwi múmkin, lekin tez-tez isleytuǵın 
periferik qurılmalardı jalǵaw ushın bólek basqarıw blokları kóbinese isletiledi. Óz 
gezeginde, ayrım CP-lar bir waqtıniń ózinde bir neshe protsessorlarga jalǵanıwı 
múmkin. Bul berilgen basqarıw blokı oǵan jalǵanǵan basqarıw bloklarınan birine 
xizmet kórsetiw menen bánt bolǵanda, basqa basqarıw blokınıń erkin jolınan 
paydalanıwǵa múmkinshilik beredi. Fizikalıq tárepten BUPU ǵárezsiz qurılma 
bolıwı múmkin yamasa PU yamasa kanal menen birlestirilgen. 
BUPU hám Kvv ortasında maǵlıwmat almasinuvi kanal jolları dep ataladı. 
Ádetde, hár bir BUPU kanal jollarınan biri menen baylanısadı, lekin basqarıw 
blokın bir waqtıniń ózinde bir neshe jollarǵa jalǵaw múmkin, bul olardan biri bánt 
bolǵanda istalmagan keshigiwlerdiń aldın alıwǵa múmkinshilik beredi. 
Kiritiw-shıǵarıwkanalı ishinde hár bir CP óz subkanaliga jalǵanǵan dep 
esaplanadı. Subkanallarning ayriqsha logikalıq nomerleri ámeldegi, olar 
járdeminde kanal programması málim bir PUga jóneltirilgen. Fizikalıq túrde, 
subkanal bul CP tárepinen orınlanǵan I / Ol operatsiyasınıń parametrlerin 
saqlaytuǵın estelik maydanı formasında ámelge asıriladı : mánzil hám 
maǵlıwmatlar esaplagichining ámeldegi bahaları, I / Ol operatsiyasınıń kodı hám 
kórsetkishleri, keyingi USC adresi hám basqalar. Bul parametrlerdi saqlaw ushın 
ádetde jergilikli yad isletiledi. 
CP hám OP ortasında maǵlıwmat almasinuvi, joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, 
yadqa tuwrıdan-tuwrı kiritiw rejiminde ámelge asıriladı, RAP sorawı hám RAP 
tastıyıqlaw signalları CPU hám kanaldıń óz-ara tásiri ushın isletiledi. 
Ámeldegi kanal programmasınıń tawısıwı yamasa onı orınlaw waqtında 
júzege kelgen qáteler tuwrısında CPUga sıpatlama beriw ushın Kvv protsessorga " 
Interrupt Request" signalın beredi. 
Óz gezeginde, protsessor Dıqqat signalı menen kanaldıń itibarın tartıwı 
múmkin. 
CP dıń kanal menen óz-ara tásirin shólkemlestiriw usılı OP hám CP 
tezliginiń qatnası menen belgilenedi. Sol tiykarda POlar eki gruppaǵa bólinedi: 
joqarı tezlikli (magnit disklı disklar (MWD), magnit lentali drayvlar (MWD)) 
shama menen 1 Mbayt / s maǵlıwmattı qabıllaw hám shıǵarıw tezligi hám aste 

---

isleytuǵın (displeyler, tezligi shama menen 1 KB / s yamasa odan kem bolǵan 
printerler hám basqalar ). Tiykarǵı yad ádetde talay tezirek boladı. Pvv dıń Kvv-de 
islewin esapqa alǵan halda eki jumıs rejimi ámelge asıriladı : multipleksli (waqtın 
bólistiriw rejimi) hám monopolli. 
Multiplekslangan rejimde bir neshe periferik qurılmalar waqıtında kanaldı 
ajıratıp turıwadı, usınıń menen birge kanal menen parallel túrde jumıs alıp 
baratuǵın POlardıń hár biri Kvv menen qısqa waqıt ishinde tek PU keyingi 
maǵlıwmattı (báyit) alıwǵa yamasa shıǵarıwǵa tayın bolǵandan keyin ǵana 
baylanısadı., báyitler toparı hám basqalar.) Bul sxema multiplekslangan kiritiw / 
shıǵıw kanalında qabıl etilgen. Eger baylanıs seansı dawamında bir mashina sózin 
quraytuǵın bir báyit yamasa bir neshe báyit uzatılsa, kanal báyit-multiplekslangan 
dep ataladı. Maǵlıwmat uzatıw baylanıs seansı dawamında blok -blok ámelge 
asırilatuǵın kanal multipleks blok dep ataladı. 
Monopolli rejimde, kanal hám UE ortasında baylanıs ornatılǵannan keyin, 
ekinshisi protsessor tárepinen baslanǵan kanal programması tugaguniga shekem 
hám bul programma tárepinen usınıs etilgen UE hám OP ortasındaǵı barlıq 
maǵlıwmatlardı 
uzatıwge 
shekem 
kanaldı 
pútkil 
waqıt 
dawamında 
monopoliyalastıradı. Kanal programmasınıń atqarılıwınıń pútkil múddeti 
dawamında kanal basqa CPlar ushın joq. Bul procedura selektorli I / O kanalı 
tárepinen támiyinlenedi. Baylanıs seansındaǵı blok -multipleksli kanalda blok 
Monopolli rejimde jiberilishini unutpań.