Konsultativ yordam tamoyillari

KONSULTATIV YORDAM TAMOYILLARI

Inson jamiyatningturli guruhlarida odamlarning о‘z zimmasiga olgan vazifalari va rollari qanchalik rang- barang bо‘lmasin, tur-mushdagi mavqei kо‘p ma’no, kо‘p qirrali xususiyatga ega bо‘lishidan qat’i nazar, inson shaxsiga tо‘la mos keladigan haqiqiy tavsif be-rish imkoniyati saklanib qoladi. Unga beriladigan tavsif faqat uning о‘ynaydigan asosiy rollarini, egallagan mavqeining indivi-dualligini namoyon qiluvchi motivlarini aniqlash bilan emas, bal-ki uning ishlab chiqarishga, moddiy boyliklarni^о‘zlashtirishga nis-batan munosabatini о‘rganish orqali beriladi. О‘zbekistonda inson shaxsiga beriladigan asosiy tavsif uning asosida gumanistik, mustaqil, huquqiy jamiyat qurish jarayoniga nisbatan va bu ijtimoiy jarayonda faol qatnashishi kabi muhim mezonlarga asoslanadi.

Jahon psixologiya fanining ilg‘or taraqqiyparvar, gumanistik tadqiqotchilarining tajribasida kо‘rsatilishicha, shaxsning psixo-logik tuzilishi, psixologik xususiyatlari, xarakter xislati, tempe-rament xususiyatlari, irodaviy sifatlari, akliy qobiliyatlari, is-te’doddarajalari, barqaror qiziqishlari, hukmron motivlari, his- siyoti va shu kabilarning birikmasi (majmuasi) har bir yaqqol, alo-hida odamda betakror, barqaror, turg‘un birlikni tashkil etadi. Bu esa, о‘z navbatida gsh.xsni psixologik tuzilishining nisbiyligi, qat’iyligi, stereotipligi tо‘g‘risidagi fikrni qat’iy tasdiqlashga imkon yaratadi.
Mеhnatga moslashish (ko`nikish) − bu shaxsning yangi mеhnat vaziyatini o`zlashtirishining ijtimoiy jarayoni bo`lib, unda shaxs va mеhnat muhiti bir -biriga faol ta'sir ko`rsatadi va moslashuvchi-moslashtiruvchi tizimlar hisoblanadi.
Inson ishga kirar ekan, muayyan mеhnat tashkilotining kasbiy va ijtimoiypsixologik munosabatlari tizimiga faol kirishib kеtadi, o`zi uchun yangi bo`lgan ijtimoiy vazifalarni, qadriyatlar va normalarni o`zlashtirib oladi, o`zining alohida tutgan yo`lini tashkilot (mеhnat jamoasi)ning maqsad va vazifalari bilan moslashtiradi, bu bilan o`zining xulqini mazkur korxona yoki muassasaning xizmat yo`l-yo`riqlariga bo`ysundiradi.
Biroq inson ishga kirishda avvaldan qaror topgan muayyan maqsadlar, qadriyatli muomala yo`nalishiga ega bo`ladi, shularga muvofiq korxonaga bo`lgan o`z talablarini shakllant iradi, korxona esa o`z maqsadlari va vazifalaridan kеlib chiqib, xodimga, uning xulq -atvoriga o`z talablarini qo`yadi. Xodim va korxona o`z talablarini amalga oshira borib, o`zaro bir -birlariga ta'sir ko`rsatadilar, bir-birlariga moslashadilar, buning natijasida mеhnatga moslashuv jarayoni amalga oshiriladi. Shunday qilib, mеhnatga moslashuv − shaxs va uning uchun yangi bo`lgan ijtimoiy muhit o`rtasidagi ikki tomonlama jarayondir.
Psixologiya tarixidan ma'lumki, kasbiy dеformatsiya masalasi o`tgan asrning 20-30- yillaridanoq o`rganila boshlangan. Bu borada kasbiy intilish, mеhnat ishonchliligini ta'minlash, mеhnat qobiliyatini oshirish muammolari, shuningdеk, kasbiy faoliyatdagi noqulay sharoit bilan bog`liq vaziyatlar tadqiq etilgan ilmiy izlanishlarni ko`rish mumkin. Ammo shaxsning profеssional dеformatsiyasi masalalariga birmuncha kam e'tibor qaratilgan. Holbuki 1930 yillarda psixotеxnik S.G.Gellеrshtеynning yozishicha, kasbiy faoliyatning mazmuni xodimlarning u yoki bu vazifani bajarishlari bilan emas, balki organizmni kasbning ma'lum jihatlariga moslashishi bilan bog`liqdir. Ishchi xodim organizmi va tashqi ta'sirlar o`rtasida to`xtovsiz o`zaro ta'sirlashuv sodir bo`ladi. Shu tufayli xodimning faqat tanasida emas, balki psixikasida ham d еformatsiya kuzatiladi. Dеformatsiya tushunchasi, odatda, organizmga ta'sir etuvchi va unda muhim xaraktеr xususiyatini hosil qiluvchi o`zgarish sifatida talqin qilinadi.
dеformatsiyaning paydo bo`lishi va shakllanishini ta'kidlaydilar.
Konkrеt mеtod va mеtodikalarni chuqur o`zlashtirish shaxsning kasbga doir dеformatsiyasini oldini olishga yordam bеradi. Bunday shaxsga doir
dеformatsiyalarga “kuyib ado bo`lish” sindromini kiritish mumkin.
“Kuyib ado bo`lish” sindromi o`z ishida xususiy, shaxsga doir zahiralardan foydalanuvchi turli toifalardagi mutaxassislarda uchraydi. U kasbdagi zo`riqish sababli yuzaga k еlib, emotsional, jismoniy va kognitiv holsizlik bilan haraktеrlidir. Bunday sindromni vujudga kеlishiga: mutaxassisning shaxsiy yеchilmay qolgan muammolari; hamkasblari tomonidan kam qo`llab - quvvatlangan holda ular tomonidan yuqori talablar qo`yilishi; motivatsiyasi past guruhlar bilan
ishlash oqibatlari; ish samaradorligining pastligi; turg`unlik; profеssional bilimlarining oshkor bo`lishidan qo`rqish; ish tajribasini o`rgatish va targ`ib etishga yo`l qo`yilmasligi kabilar sababchi bo`lishi mumkin.
Insonning muayyan mеhnat muhitiga moslashuvi uning rеal muomalasida, mеhnat faoliyatining aniq ko`rsatkichlarida: mеhnat samaradorligida, ijtimoiy axborot va uning amalda ro`yobga chiqarilishida, faollikda namoyon bo`ladi. Mеhnatga moslashish birlamchi bo`lishi (xodimning mеhnat muhitiga kirishida) va ikkilamchi (kasbni almashtirgan va almashtirmagan holda ish o`rnini almashtirishida yoki muhitning jiddiy ravishda o`zgarishida) bo`lishi mumkin. Ular murakkab tuzilishga ega bo`lib, kasbiy, ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy-tashkiliy, madaniy-maishiy va psixofizik moslashuvdan iboratdir.
Kasbiy moslashuv shaxsning kasbiy ko`nikmalar va malakalarni muayyan darajada egallashida, unda ayrim kasbiy jihatdan zarur xislatlarning shakllanishida, xodimning o`z kasbiga nisbatan barqaror ijobiy munosabatda bo`lishining rivojlanishida ifodalanadi. Kasb sohasidagi ish bilan tanishuvida, kasb mahorati ko`nikmalarini, mahoratini egallashda, funksional vazifalarni sifatli bajarishida va mеhnat sohasidagi ijodkorlikda namoyon bo`ladi.
Ijtimoiy-psixologik moslashuv mеhnat tashkiloti (jamoasi) ning ijtimoiypsixologik xususiyatlarini o`zlashtirishda, unda qaror topgan o`zaro munosabatlar tizimiga kirishda, uning a'zolari bilan o`zaro ijobiy hamjihat bo`lishda o`z ifodasini topadi.
Ijtimoiy-tashkiliy moslashuv korxona (jamoa)ning tashkiliy tuzilishi, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarish jarayoniga, hizmat ko`rsatish tizimini, mеhnat va dam olish rеjimini o`zlashtirishni bildiradi.
Madaniy-maishiy moslashuv − bu mеhnat tashkilotidagi turmush
xususiyatlari va bo`sh vaqtni o`tkazish an'analarini o`zlashtirishdir. Bu moslashuv xususiyati ishlab chiqarish madaniyati darajasi, tashkilot a'zolarining umumiy rivojlanishi, ishdan bo`sh vaqtdan foydalanish xususiyatlari bilan bеlgilanadi.
Psixofiziologik moslashuv − bu xodimlar uchun mеhnat vaqtida zarur bo`ladigan shart- sharoitlarni o`zlashtirish jarayonidir. Zamonaviy ishlab chiqarishda faqat t еxnika va tеxnologiya emas, balki ishlab chiqarish sharoitidagi sanitariyagigiеna normalari ham ma'naviy jihatdan eskirib boradi. Mеhnatning sanitariyagigiеna sharoitlarini, xodimlar turmushini yaxshilash, tobora ko`proq miqdorda qulay va zamonaviy uy-joylar, kiyim-boshlar, pardoz-andoz ashyolarining paydo bo`lishi ishlab chiqarish faoliyatiga ta'sir qilmasdan qolmaydi. Hozirgi zamon xodimi sub'еktiv ravishda qabul qilinadigan sanitariya-gigiеna shinamligidan, mеhnat maromidan, ish o`rnidagi qulayliklar va hokazolardan ozgina bo`lsa ham chеtga chiqilishiga juda sеzgirlik bilan qaraydi. Ko`pgina tadqiqotlarning ko`rsatishicha, ishchilar uchun sanitariya-gigiеna shinamligi shart-sharoitlari kеskin bo`lib turadi va ular buni og`rinib qabul qiladilar.
Psixolog kasbida boshqa kasb egalariga nisbatan dеformatsiya ertaroq namoyon bo`ladi. Psixolog kasbiy dеformatsiyasining ko`rinishlaridan biri – o`z xulq-atvori ustidan qattiq nazoratning shakllanishidir. Psixologik maslahat, guruhiy mashg`ulotlar, psixotеrapеvtik sеanslar trеninglar, ekspеrimеntlar chog`ida o`z xulqatvorini – so`zini, jеst va tana holatlarini nazorat qilishi lozim. Ammo bu ko`nikma noformal va odatiy munosabatlarda ham avtomatik ravishda namoyon bo`ladi. Psixolog doimo suhbatdoshining tana harakatlariga, ko`z qarashlariga, xatto nafas olishning chuqurligi va chastotasidagi o`zgarishlarga ham e'tiborli bo`ladi. Kasbiy “instinkt”ga muvofiq bunga ehtiyoj sеzilmasada, doimo qarshisidagi insonning holatini baholab, psixologik diagnoz qo`yadi.Bu holat ba’zan bir qancha muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.
E.F.Zееr va E.E.So`manyuklarning tadqiqotlariga ko`ra kasbiy dеformatsiya 4 ko`rinishda amalga oshadi:

1. 
   Umumkasbiy dеformatsiya – “odam-odam” tipidagi kasblarga xosdir. Ushbu shaxs
   

xususiyati va kasbiy faoliyat bilan bog`liq holat ish stajiga ham aloqador bo`lishiga qaramay
dеformatsiyaning darajasi turlicha kеchadi. Masalan, shifokorlarda bеmor shikoyatlariga nisbatan emotsional indеffеrеntlikni aks ettiruvchi “qayg`urishdan charchash”
sindromi namoyon bo`ladi. Umumkasbiy dеformatsiya xususiyatlarining jamlangan holda namoyon bo`lishi ma'lum kasb egalarining birbiriga o`xshashiga va tanishning osonlashuviga olib kеladi.

2. 
   Maxsus kasbiy dеformatsiya – kasbning ma'lum mutaxassisliklariga moslashish
   

jarayonida sodir bo`ladi. Har qanday kasb bir qancha mutaxassisliklarni o`z ichiga oladi. Har bir mutaxassislik o`zining dеformatsiyalari yig`indisiga ega. Masalan, tеrgovchida shubhalanuvchanlik, opеrativ ishchida faol agrеssivlik va h. Turli mutaxassisliklarga ega shifokorlarda ham o`ziga xos dеformatsiya hosil bo`ladi.

3. 
   Kasbiy tipologik dеformatsiya – shaxsning individual psixologik xususiyatlari (tеmpеramеnt, xaraktеr, qobiliyat) hamda faoliyatlarining psixologik tuzilishi o`rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi. Buning oqibatida quyidagi xususiyatlar namoyon bo`lishi mumkin:
   

• 
  shaxsning kasbiy yo`nalganlik dеformatsiyasi: faoliyat motivatsiyasining o`zgarishi
  

(motivning maqsadga yo`naltirilganligi), qadriyatlar tizimining qayta tuzilishi, pеssimizm, yangiliklarga ishonchsiz munosabat.

• 
  ma'lum bir qobiliyat asosida shakllangan dеformatsiya (tashkilotchilik,
  

kommunikativlik, intеllеktuallik va b.). Masalan, talabgorlik darajasining oshishi, o`ziga-o`zi yuqori baho bеrish, narsissizm.

• 
  xaraktеr xususiyatlariga asoslangan dеformatsiya: indеffеrеntlik, lavozimga intilish,
  

rolli ekspansiya, dominantlik. Dеformatsiyaning ushbu guruhi turli kasb egalarida shakllanadi va ma'lum bir kasbiy yo`nalishga ega emas.

4. 
   Individuallashgan dеformatsiya – uzoq yillar davomida olib borilgan kasbiy faoliyat natijasida ma'lum bir kasbiy muhim, ba'zan nomuhim xususiyatlar ham shakllanishi mumkin. Bu holatlar haddan ziyod mas'uliyatlilik, o`ta vijdonlilik, gipеraktivlik, kasbiy fanatizm va entuziazm ko`rinishida namoyon bo`lishi mumkin.
   

Inson psixikasi bilan yuksak tashkil topgan hayvon psixikasi orasida katta farqqa ega bо‘lgan ijtimoiy voqelik hukm suradi. Hayvon о‘z tо‘dasidagi a’zolariga yaqqol holat bilan bog‘liq bо‘lgan, bsvosita favquloddagi vaziyat bilan cheklangan hodisalar yuzasidan «о‘zining tili»da xabar uzatishi odatiy hodisa. Odam undan farkli о‘laroq nutq vositasida о‘z qabiladoshlariga о‘tm ish (xotirot), hozir-gi davr va kelajak tо‘g‘risida ma’lumot (axborot) berish hamda ijti -moiy turmush tajribalarini uzatish imkoniyatiga ega. Insoniyat-ning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotida til tufayli aks ettirish (in’-ikos qilish) imkoniyatlari qayta qurildi, oqibat natijada odam miyasida atrof-muhittimsollari, xususiyatlari aniqroqaks eta bosh-ladi. Buning natijasida yakkahol shaxs kishilik dunyosi tomonidan orttirilgan tajribadan bahramand bо‘la bordi, shuningdek, uning uchun noma’lum hisoblangan borliq h odisalari, holatlari, qonuni-yatlari tо‘g‘risidagi bilimlarga egalik qila boshladi. His-tuyg‘ular, ichki kechinmalar, taassurotlar, hayajonga soluvchi nafosat timsol-lar yuzasidan zavklanishi, maroq olish imkoniyatlari vujudga kel-di, ularning mazmuni, ma’nosi, mohiyati bо‘yicha о‘ziga о‘zi hisobot berish, ijobiy yoki salbiy ta’sir etishini baholash muammolarini keltirib chiqardi.
Hayvonot olami bilan insoniyatning xabar uzatish vositasi ora-sidagi farqi tafakkurda ham о‘z aksini topadi. Chunki har qanday psixik funksiya boshqa turdagi, shakldagi, mazmundagi funksiyalar qobig‘ida namoyon bо‘ladi va muayyan shart-sharoitlar vujudga kelga-nida rivojlanadi. Yuksak taraqqiy etgan hayvonlarda amaliy (sod-da) tafakkur mavjud bо‘lib, chamalash orqali mо‘ljal olishga, favqu- loddagi vaziyat yuzaga keltirgan vazifani bajarishga yо‘naltiril-gandir. Hayvonlar, aniqrog‘i maymunlar ayrim hollarda «qurol» yasash va undan muayyan masala hal etishda foydalanish hodisalari tajri -balarda kuzatilgan, lekin ulardan birontasi tafakkurni mavhum tarzda amaliyotga tatbiq eta bilmagan. Holbuki shunday ekan, hay-vonlar idrok qilish kо‘lamidan tashqariga chiqish imkoniyatiga ega emas, binobarin, u yaqqollikdan mavhumlikka о‘ta olmaydi, hatto bun-day vaziyatni aks ettirish imkoni ham yо‘q. Hayvon yaqqollik, bevo-sita idrok qilishlikni quli bо‘lsa, aksincha inson mavhum fikr -lashning gultojisidir. Inson bilan hayvon о‘rtasidagi bu boradagi tafovut quyidagilarda mujassamlashadi: a) shaxsning xulq -atvori, faoliyati yaqqollikdan mavhum holatga о‘tish imkoniyatiga ega; b) fav-quloddagi vaziyat munosabati tufayli vujudga kelishi ehtimol oqibat-ni oldindan payqash layoqati mavjud; v) qiyinchiliklar uchrasa, ularni yengish uchun qо‘shimcha vositalar qо‘llash, о‘zgartirishlar kiritish bilan ajralib turadi. Shuning uchun avtomobil ishdan chiqsa inson uni sozlaydi, yomg‘ir yog‘sa narsalarni panaga oladi, ayb ish qilib qо‘ysa himoyalanish yо‘l-yо‘riqlarini о‘ylaydi, muammo yechimini qidiradi va hokazo. Shaxs favquloddagi vaziyatning quliga aylanmaydi, ak-sincha u kelajakni kо‘ra bilishga qodir, aql-farosat esa bashorat qilish imkoniyatini yaratadi. Faoliyat mahsulini oldindan payqash, fe’l -atvor oqibatini ilgarilab
ketib sezish uquviga egaligi bilan inson ustuvorlik qiladi. Hayvonlarning amaliy tafakkuri ularni yaqqol vaziyatdan bevosita ta’sirotga bо‘ysunishni taqozo etadi. Shax-sni mavhum fikrlashga nisbatan qobiliyati muayyan vaziyatga bevosi-ta bog‘liqlikdan uni xalos etadi. Inson bevosita muhim ta’siriga javob berish bilan qanoatlanib qolmasdan, balki uni kutayotgan ta’-sirini ham bartaraf etish qurbiga egadir. Inson psixikasi bilan hayvon psixikasi о‘rtasidagi birinchi farq shaxsning о‘zi anglagan qadriyatga binoan ongli xatti-harakat qilish qobiliyati mavjudli-gidir.
Shaxsning hayvondan ikkinchi farqi uning mehnat qurollarini yaratish va saqlashga /ayoqatli ekanligi bо‘lib, oldindan tuzilgan reja bо‘yicha ularni yasaydi va ulardan muayyan maqsadni amalga oshirishda foydalanadi hamda keyinchalik qо‘llash niyatida asrab olib qо‘yadi. Ulardan odamlar hamkorlikda foydalanadi, hamkorlik faoliyatida esa qurollar yaratiladi, о‘zaro tajriba almashadi, bilimlarni bosh-qalarg‘a uzatishadi, umumiy saviyaga vorislik tufayli yuksaladi.
Inson psixikasining hayvondan yana bir farqli tomoni shunda-ki, uning ijtimoiy tajribaning boshqalarga uzluksiz ravishda uza-tishida aks etadi. Tajribalarni instinktiv xatti-harakatlar gar-zida о‘zlashtirish hodisasi ham insonga, ham hayvonga xos odatdir, lekin shaxsiy tajribaga kо‘ra ijtimoiy tajribaning ustuvorligi odamning ongli mavjudodga aylanishining asosiy manbai hisobla-nadi. Shaxsni ijtimoiy munosabat, ijtimoiy tajriba shakllanti-radi, moddiy va ma’naviy qurollarni egallash natijasida unda yuk-sak insoniy funksiyalar (ixtiyoriy xotira, ixtiyoriy diqqat, mavhum tafakkur) vujud ga keladi va rivojlana boradi. Subyekt tomo-nidan kishilik dunyosida yaratilgan madaniy merosni о‘zlashtirili -shi, ayrim о‘zgartirishlar kiritilishi uning kamolotida sifat ji -xatidan yuksak bosqichni yuzaga keltiradi. Yuksak funksiyalar, nutqiy faoliyatning takomillashuvi, mehnatning hayotiy ehtiyojga ayla-nishi, ertangi hayot tо‘g‘risida mulohazalar tug‘ilishi ongning rivoj-lanishi uchun muhim imkoniyatlar yaratadi. Shu bois inson bilan hayvon о‘rtasidagi tafovut tajribaning vorislik funksiyasi kasb etishi bilan yakunlanadi. Jismoniy va akliy faoliyat kundalik za-ruratga aylanishi sababli ong bevosita nazorat funksiyasini baja -ra boshlaydi, shuningdek, jamiyat, jamoa, tabiat tо‘g‘risidagi tasav-vurlarini tushunishi, anglash ham uning tasarrufiga aylanadi.
Borliq voqeliklarini bir tekis in’ikos ettirish vositasi si -fatida insonda his-tuyg‘ular rivojlana boshlaydi. Inson bilan hayvonot olami orasidagi yana bir tafovut his -tuyg‘ular orqali na-moyon bо‘ladi. Lekin atrof-muhitdagi о‘zgarishlarga nisbatan befarq-lik har ikkala toifadagi mavjudodlarda hukm surmaydi, biroqtash-qi ta’sirlar ijobiy yoki salbiy hissiy qо‘zg‘atishni vujudga kelti -radi. Emotsional holatlar hayvonlarda ustuvor rol о‘ynaydi, о‘zla-riningularga munosabatlarini bildiradi. Biroqhayvonlardan farq-li о‘laroqodam о‘zining yuksak his-tuyg‘ulari (axloqiy, aqliy, nafo-sat, praksik

• 
  lazzatlanish) bilan jamiyatga va tabiatga nisbatan munosabatini bildiradi, jumladan, quvonch, g‘am - g‘ussa, mehr-muhab-bat, achinish, hamdardlik, zavklanish, faxrlanish, i ftixor va bosh-qalar. Tabiat manzaralari, mehnat mahsuli, turmush lahzalari, ezgu-lik, armon insonni faolikka undaydi, har bir soniyadan maqsadga muvofiqfoydalanish xohishlari motiv vazifasini bajarishga о‘tadi. Yuksak his - tuyg‘ular inson xulq-atvorining regulyatoriga aylanadi. Undagi vijdon, uyat, mas’ullik esa qadriyat tariqasida xizmat qiladi. His-tuyg‘ularni boshqarish, nazorat qilish onglilikni taqozo etadi, kо‘zlangan maqsadni amalga oshirishni ta’minlashga yordam beradi.
  

Ba'zida psixolog-konsultantning o'zi etarli emas, chunki mijoz o'zi va uning muammosi haqida e'tirof etgan. Keyinchalik to'g'ri xulosalar chiqarish va mijozning muammosini hal qilish bo'yicha asosli tavsiyalarni shakllantirish uchun psixolog ba'zida u haqida qo'shimcha ma'lumotlarga muhtoj bo'ladi. Bunday holda, o'z xulosalari va xulosalarini shakllantirishdan oldin, psixolog-konsultant mijoz yoki mijoz bilan bog'liq bo'lgan va maslahat uchun foydali bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadigan boshqa shaxslar bilan qo'shimcha suhbat o'tkazadi. Psixolog-maslahatchi mijozning muammosi to'g'risida boshqa odamlar bilan suhbatlashmoqchi ekanligi, u mijozni oldindan xabardor qilishi va undan ruxsat so'rashi kerak. Ba'zida mijozning muammosi to'g'risida qaror qabul qilish uchun maslahatchi psixolog bir qator psixologik testlardan foydalangan holda mijozni qo'shimcha tekshirishni talab qilishi mumkin. Bunday holda, maslahatchi mijozga bunday tekshiruv zarurligini, xususan, u nimadan iborat bo'lishini, qancha vaqt davom etishini, qanday borishini va qanday natijalar berishi mumkinligini tushuntirishi kerak. Shuningdek, mijozga uning psixologik tekshiruvi natijalarini qanday, qaerda va kim tomonidan ishlatilishi yoki amalda foydalanish mumkinligi to'g'risida oldindan aytib berish kerak. Agar mijoz psixologik test o'tkazishga rozi bo'lmasa, unda psixologik maslahatchi buni talab qilmasligi kerak. Shu bilan birga, u majburdir - agar bu haqiqatan ham shunday bo'lsa - mijozni psixologik testlarda qatnashishdan bosh tortishi uning muammosini tushunishni qiyinlashtirishi va uning optimal echimini topishi mumkinligi haqida ogohlantirishi shart. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari Psixologik maslahat berishning butun jarayoni boshidan oxirigacha maslahat
berishning asosiy bosqichlari ketma-ketligi sifatida ko'rsatilishi mumkin, ularning har biri maslahat jarayonida zarur bo'lib, muayyan muammoni hal qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat. 1. Tayyorgarlik bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant mijozni oldindan tayinlash orqali, uning reestrida mavjud bo'lgan ma'lumot bilan tanishtiradi, shuningdek mijoz haqida ma'lumotni uchinchi shaxslardan olish mumkin, masalan, mijozning maslahat olish uchun murojaatini qabul qilgan psixologik maslahat xodimidan. Ishning ushbu bosqichida psixolog-maslahatchi, qo'shimcha ravishda, ushbu bobning oldingi qismida muhokama qilingan deyarli barcha narsalarni bajarib, o'zini konsultatsiyaga tayyorlaydi. Ushbu bosqichda psixolog- konsultantning ish vaqti odatda 20-30 daqiqani tashkil qiladi. 2. Tyuning bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog- maslahatchi mijoz bilan shaxsan uchrashadi, u bilan tanishadi va mijoz bilan birgalikda ishlashga tayyorlanadi. Mijoz, o'z navbatida, xuddi shunday qiladi. O'rtacha, bu bosqich o'z vaqtida, agar hamma narsa oldindan maslahat uchun tayyor bo'lsa, 5 dan 7 minutgacha davom etishi mumkin. 3. Tashxis bosqichi.Ushbu bosqichda maslahatchi psixolog mijozning iqrorligini tinglaydi va uning tahlillari asosida mijozning muammolarini aniqlaydi va aniqlaydi. Ushbu bosqichning asosiy mazmuni - mijozning o'zi va uning muammosi (iqrorlik) haqidagi hikoya, shuningdek mijozning muammolarini aniqlashtirish va eng yaxshi echimni topish zarur bo'lsa, mijozning psixodiagnostikasi. Psixologik maslahatning ushbu bosqichi uchun zarur bo'lgan vaqtni aniq aniqlashning imkoni yo'q, chunki uning ta'rifi ko'p jihatdan mijozning muammosi va uning individual xususiyatlariga bog'liq. Amalda, bu vaqt psixologik test uchun zarur bo'lgan vaqtni hisobga olmaganda kamida bir soatni tashkil qiladi. Ba'zida psixologik maslahatning ushbu bosqichi 4 soatdan 6-8 soatgacha davom etishi mumkin. 4. Tavsiya etiladigan bosqich. Konsultant psixolog oldingi bosqichlarda mijoz va uning muammosi to'g'risida zarur ma'lumotlarni to'plagan holda, ushbu bosqichda mijoz bilan birgalikda o'z muammosini hal qilish bo'yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqadi. Mana bu tavsiyalar aniqlangan, aniqlangan, barcha muhim tafsilotlarda aniqlangan. Odatda psixologik maslahatning ushbu bosqichidan o'tish uchun o'rtacha vaqt 40 daqiqadan 1 soatgacha. 5. Nazorat bosqichi.Ushbu bosqichda psixolog-konsultant va mijoz mijoz tomonidan qabul qilingan amaliy tavsiyalar va tavsiyalarning amalda qanday bajarilishi monitoringi va baholanishi to'g'risida o'zaro kelishib olishadi. Bu erda, psixolog-maslahatchi va mijoz tomonidan berilgan tavsiyalarni amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan qo'shimcha muammolarni qanday, qaerda va qachon muhokama qilish mumkinligi haqidagi savol hal qilindi. Ushbu bosqich oxirida, agar kerak bo'lsa, maslahat psixologi va mijozi keyingi safar qaerda va qachon uchrashishlari to'g'risida o'zaro kelishib olishlari mumkin. O'rtacha, psixologik maslahatning ushbu yakuniy bosqichida ishlash 20-30 daqiqa ichida amalga oshiriladi. Agar biz yuqorida aytilganlarning barchasini jamlasak, psixologik maslahatning barcha besh bosqichini o'rtacha (psixologik testga ajratilgan vaqtni hisobga olmaganda) bajarish uchun 2-3 soatdan 10-12 soatgacha vaqt ketishi aniqlanishi mumkin. Maslahat berish tartiblari Psixologik konsultatsiya protseduralari deganda, psixologik konsultatsiya o'tkazishning maxsus maqsadlaridan biri echib beriladigan, maqsadga muvofiqlashtirilgan psixologik maslahat berish usullari guruhlari tushuniladi. Psixologik maslahatning samaradorligi bevosita psixologik maslahat berish tartib-qoidalariga bog'liq. Jarayon odatda psixologik maslahatning muayyan bosqichlari bilan bog'liq bo'lganligi sababli, biz ularni ajratib olamiz va oldingi paragrafda ta'kidlangan va tavsiflangan bosqichlar bilan bog'liq holda ko'rib chiqamiz. Psixologik maslahatning birinchi bosqichida, qoida tariqasida, maxsus protseduralar ajratilmaydi yoki qo'llanilmaydi. Ikkinchi bosqichda protseduralar qo'llaniladimijoz bilan uchrashuv, mijozning umumiy, hissiy ijobiy kayfiyati maslahat uchunmuloqotda psixologik to'siqlarni olib tashlash maslahat psixolog mijoz bilan. Mijozni kutib olish tartibi psixolog-maslahatchi tomonidan mijozning uchrashuvi paytida amalga oshiriladigan maxsus harakatlar, jumladan, uning salomlashishi, maslahat vaqtida bo'lishi kerak bo'lgan joyga tashrif buyurishni o'z ichiga oladi. Ushbu protsedura, shuningdek, psixolog-maslahatchining mijoz bilan suhbatni boshlash paytida uning joylashgan joyini tanlashi, maslahatchining mijoz bilan psixologik aloqasini o'rnatish usullari, psixolog- konsultant mijoz bilan suhbatni boshlaganda aytgan birinchi so'zlarni o'z ichiga oladi. Keyingi bobda, "Psixologik maslahat berish texnikasi", biz ushbu usullarni tegishli misollar bilan batafsil ko'rib chiqamiz. Ushbu protsedura boshqa aniq texnik va harakatlarni o'z ichiga oladi, ularning yordami bilan psixolog-konsultant maslahatning boshidanoq mijozga eng yaxshi taassurot qoldirishga va maslahatning muvaffaqiyatli bo'lishini ta'minlaydigan kayfiyatni yaratishga harakat qiladi. Psixologik maslahatga murojaat qilgan mijozlarning aksariyati odamlar bilan normal aloqada bo'lishiga to'sqinlik qiladigan psixologik to'siqlar va komplekslarga, shu jumladan maslahat psixologiga murojaat qilishadi. Bunday to'siqlar va komplekslarning ayniqsa salbiy ta'siri noma'lum muhitda, masalan, psixolog-konsultantning mijoz bilan birinchi uchrashuvida, mijoz va notanish - maslahatchi o'rtasidagi qiyin suhbatni kutish paytida, o'zining shaxsiy shaxsiy muammolari haqida. Komplekslarning mumkin bo'lgan salbiy ta'sirini zararsizlantirish va psixologik to'siqlarni olib tashlash uchun protsedura qo'llaniladi "Psixologik to'siqlarni olib tashlash."Ushbu protsedurani amalga oshirishda psixolog-konsultant maxsus harakatlar va usullar yordamida mijozni tinchlantiradi, uning uchun psixologik xavfsizlik holatini yaratadi, uni ozod qiladi, o'ziga ishonchni uyg'otadi, o'ziga ishonchni ilhomlantiradi. Bo'lajak maslahat uchun mijozning umumiy hissiy va ijobiy kayfiyati nafaqat yuqorida tavsiflangan protsedura bilan ta'minlanadi - u asosan mijozni oldindan ogohlantiradi, ishontiradi, balki maxsus vositani qo'llash orqali ham amalga oshiriladi. belgilangan maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan tartib. Ushbu protsedura doirasida, xususan, siz mijozning kayfiyatini ko'taradigan, unga ijobiy hissiy tajribalarni keltirib chiqaradigan maxsus texnikani qo'llashingiz mumkin. Psixologik maslahatning uchinchi bosqichida, ya'ni empatik eshitishshuningdek, mijozning tafakkuri va xotirasini faollashtirish protseduralari, mijozning fikrlarini kuchaytirish, aniqlashtirish va psixo-diagnostik muolajalar (biz ularni keyinchalik darslikning beshinchi bobida ko'rib chiqamiz). Empatik eshitish protsedurasi bir-biriga bog'liq ikkita nuqtani o'z ichiga oladi: empatiya va tinglash, bu holda bir-birini to'ldiradi. Eshitish shundan iboratki, o'z fikrlari va his-tuyg'ularini
vaqtincha qoldirib, psixolog-konsultant mijozga, uning aytganlariga to'liq e'tibor qaratadi. Empatik tinglash vazifasi etarli mijozni chuqur, hissiy tushunish - bu psixologga mijoz bilan gaplashayotgan barcha narsani shaxsan idrok etish va to'liq tushunish, shuningdek, mijozning o'zi boshdan kechirayotgan narsada (empatik eshitish daqiqasi) o'ylash va tajriba qilish qobiliyatini olish. Mijozni empatik tinglash jarayonida maslahatchi psixolog o'zini mijoz bilan psixologik jihatdan identifikatsiya qiladi, lekin shu bilan birga, o'z rolida qolib, mijozning nimani aytayotganini o'ylashni, tahlil qilishni, aks ettirishni davom ettiradi. Biroq, bu aks ettirishning o'ziga xos turi - bunda psixolog-konsultant mijozning imidjiga o'rganib, uning aytganlarini boshdan kechiradi va his qiladi, psixologik jihatdan baholaydi va o'zini mijozning imidjida emas, balki mijozni o'z imidjida tushunishga harakat qiladi. Bu empatik tinglash deb nomlanadi. Bu psixologik maslahatning ikkinchi bosqichining asosiy protsedurasini anglatadi. Jarayon mijozning tafakkuri va xotirasini yaxshilashmetodlar tizimi deb nomlanadi, natijada mijozning kognitiv jarayonlari faollashadi, samaraliroq bo'ladi, xususan uning xotirasi va fikrlashi muhokama qilinayotgan muammo bilan bog'liq bo'lib, uning eng maqbul amaliy echimini topadi. Ushbu protsedurani amalga oshirish natijasida mijoz o'z muammosi bilan bog'liq voqealarni, faktlarni aniqroq va to'liqroq eslay boshlaydi va o'zi uchun va oldindan ongdan yashirilgan psixologni diqqat bilan tinglaydi. Fikrlashni faollashtirish usullari tinglovchilarni tasdiqlash kabi usullarni o'z ichiga olishi mumkin, bu holda psixolog-maslahatchi, ma'ruzachi-mijozning nuqtai nazari, ma'lum bir, ko'pincha ijobiy so'zlarni ifoda etish, uning xabarlariga munosabat, paydo bo'lgan taqdirda mijozga amaliy yordam berish. u bayonotni to'g'ri shakllantirishda qiyinchiliklarga duch keladi. Bunga psixolog-maslahatchi tomonidan asossiz maslahatlarni to'ldirish kiradi, bu esa o'z nutqida mijozning uzviyligini ta'minlash va psixologik to'siqlarni olib tashlash uchun to'xtaydi, unga yana nima deyilishi kerakligini eslatuvchi savollarni keltirib chiqaradi, mijozning xotirasi va fikrlashini uyg'otadi. Tasdiqlash protsedurasi, mijozni tinglash paytida vaqti-vaqti bilan, psixolog- maslahatchidan - mijoz maslahatchidan yordam so'rab murojaat qilganda - so'zlar, imo-ishoralar, yuz ifodalari, pantomimikalar va boshqa mavjud bo'lgan qo'shimcha va paralvatsionistik vositalardan iborat. mijozning aytganlari bilan rozilik bildiradi, tasdiqlaydi, qo'llab-quvvatlaydi. Psixolog-maslahatchi mijozning fikrlarini aniqlash tartibi shundan iboratki, konsultant vaqti-vaqti bilan mijozning fikri to'liq tushunilmagan yoki mijoz tomonidan noaniq ifoda etilgan hollarda, mijozning e'tirofini tinglash jarayonida mijoz bilan suhbatga kirishadi, mijozning fikrini baland ovozda aniqlaydi yoki uni yanada aniqroq shakllantirishga yordam beradi. Ushbu protseduradan foydalanish zarurati ko'pincha mijozning o'zi psixologga nima va qanday aytayotganidan to'liq qoniqmasligi aniq bo'lganda yuzaga keladi. Psixologik maslahatning to'rtinchi bosqichida quyidagi muolajalardan foydalanish mumkin: ishontirish, tushuntirish, o'zaro maqbul echimni izlash, tafsilotlarni, spetsifikatsiyani.Ushbu barcha protseduralar mijozni xabardor qilish bilan bog'liq psixolog maslahatchisi u bilan ishlab chiqadigan tavsiyalar va amaliy tavsiyalar. Tegishli protseduralarning maqsadi mijoz tomonidan psixologik maslahatchining xulosalari va qarorlarini to'liq va chuqur anglashga erishish, shuningdek, mijozni ushbu qarorlarni amalga oshirishga undashdir. Ishonch - bu mijozga maslahatchi psixologning o'zi bilan uzoq vaqt ishlaganligi sababli u taklif qilayotgan ma'lumotlarning to'g'riligini mantiqiy asosli dalillarga asoslangan protsedura. Ishonch dalillarni, dalillarni, isbot mantig'ini, tushunarli, tushunarli va mijoz uchun etarlicha ishonarli narsalarni o'z ichiga oladi. Tushuntirish - bu psixologik maslahatchida uning muammosi bilan bog'liq paydo bo'lgan fikrlarni batafsil, aniq bayon qilish, mijozga tushuntirishni o'z ichiga olgan protsedura. Bu erda maslahatchi psixolog mijoz bilan ataylab suhbatni o'zi uchun turli savollarni qo'zg'atadigan va ushbu savollarga har tomonlama javob beradigan tarzda o'tkazadi. Ushbu savollarga javob berishda maslahatchi psixolog mijozni bir vaqtning o'zida diqqat bilan kuzatib boradi va mijoz unga aytilgan narsani tushunganligidan aniq dalillarni qidiradi. "O'zaro maqbul echimni izlash" deb nomlangan protsedura quyidagilarni anglatadi. Ko'pincha psixologik maslahat berish jarayonida mijoz maslahatchining takliflaridan qoniqmasa, vaziyat yuzaga keladi. Bunday holda, mijoz uchun o'z muammosiga echim topadigan boshqacha, maqbul usul izlash kerak. Ushbu protsedura o'z ichiga alternativ echimlarni taklif qilish, mijozga o'ziga mos bo'lgan echimning yakuniy tanlovini amalga oshirish huquqini berish, taklif qilinayotgan echimda mijoz yoqmaydigan narsani tafsilotlarini aniqlash, mijozni mumkin bo'lgan qaror to'g'risida o'z fikrini bildirishga taklif qilish kabi usullarni o'z ichiga oladi. muammolar. Quyidagi protsedura - "tafsilotlarni tushuntirish" - mijozga psixolog- maslahatchi va mijoz tomonidan birgalikda ishlab chiqilgan amaliy tavsiyalarni bajarish bilan bog'liq kichik, ammo muhim tafsilotlarni tushuntirish bilan bog'liq. Mijoz nafaqat uni to'g'ri tushunganiga, balki nima qilish kerakligini, olingan tavsiyalarni qanday amalga oshirishni bilishiga ishonch hosil qilish uchun psixolog-maslahatchi mijozga savollar beradi va uning javoblariga asoslanib mijozning muhokama qilayotgan narsalarini to'g'ri tushunishini belgilaydi . Agar mijoz tomonidan muhokama qilingan masalalarni tushunishda biron bir narsa psixolog- konsultantga mos kelmasa, u mijozga o'z fikrlari haqida qo'shimcha tushuntirishni taklif qiladi va uni iloji boricha aniq va amaliy qilishga harakat qiladi. Psixologik maslahatning beshinchi, yakuniy bosqichida to'rtinchi bosqichda qo'llanilgan protseduralar qo'llaniladi. Ammo, bu safar ular asosan mijozning maslahatchidan olgan maslahatlarini amalda bajarilishini kutish samaradorligini baholash bilan bog'liq. Bu erda maxsus protsedura mijozning uning muammosi albatta hal qilinishiga ishonchini mustahkamlash va maslahat tugagandan so'ng darhol o'z muammosini amaliy hal qilishga tayyorligini anglatadi. Ushbu bosqichda ishontirish, taklif qilish, hissiy jihatdan ijobiy stimulyatsiya va boshqa bir qator usullar ham qo'llanilishi mumkin. Mashqlar 1. Siz amaliyotchi sifatida qanday odamsiz maslahat psixologi psixologik maslahatning besh bosqichini har birini bajaradimi? 2. Ikkalangiz ham aytaylik Konsultant psixolog mijozning psixologik maslahat xonasida uchrashmoqda. Mijozni kimdir bilan uchrashtirish, bu holatda yaxshi tayyorlangan psixolog-maslahatchi bajarishi kerak bo'lgan hamma narsani eslab qolish va undan foydalanish tartibini bajaring. 3. Aytaylik, siz allaqachon psixologik konsultatsiyada mijoz bilan uchrashgansiz va uni o'z joyiga olib borgansiz. Amalga oshiriladigan barcha amallarni bajaring. oldin psixologga
maslahat berish mijozni tan olishni boshladi, xususan, ushbu xatti-harakatlarda mijozdan psixologik to'siqlarni olib tashlash tartibi, uning psixologik konsultatsiyaga bo'lgan umumiy hissiy munosabati tartibi. 4. Mijozingizning e'tirofi allaqachon boshlangan deylik. Mijozni empatik tinglash amaliyotini namoyish eting. Faollashtirish jarayoni qanday ishlashini ko'rsating G.S. tomonidan tavsiya etilgan maslahat berish bosqichlarining xususiyatlarini ko'rib chiqing. Abramova: - Strukturalash (10 daqiqagacha). Sahnaning o'ziga xos xususiyati shundaki, psixolog mijoz bilan o'zaro munosabatlar mavzusini belgilaydi, uning imkoniyatlari haqida ma'lumot oladi (qanday yordam bera oladi). Bu aloqani o'rnatish muammosini hal qiladi. - Mavzu bo'yicha ma'lumot to'plash. Muammoni izolyatsiya qilish bosqichi, mijozning potentsial imkoniyatlarini aniqlash masalasi ko'rib chiqilmoqda. - Istalgan natija. Psixolog mijozga o'z idealini aniqlashda yordam beradi. Agar mijozning maqsadlari maslahatchi uchun allaqachon aniq bo'lsa, unda siz darhol tavsiyalar berishingiz mumkin. - muqobil echimlarni ishlab chiqish. Qattiqlikni oldini olish uchun muammoning turli xil echimlari ustida ish olib borilmoqda. - oldingi bosqichlarning sintezi. Muhokamadan harakatga o'tish. Bernard Filippga maslahat berish modeli: - Boshlash. Uchrashuv va mijoz bilan tanishish. - Kirish suhbati. Mijozga psixologik yordam ko'rsatish. Psixologik to'siqlarni olib tashlash. Mijoz to'g'risida shaxsiy ma'lumot olish. - Mavjud muammolarni aniqlash. Mijoz muammolarining mohiyati haqida batafsil ma'lumot, mijozning haqiqiy muammolariga e'tibor qaratish. - hissiyotlarni qabul qilish. Mijoz o'zining haqiqiy muammolarini tushuna boshlaydi. Ushbu bosqichdagi maslahatchining vazifasi mijozga ushbu his-tuyg'ularga (qo'rquv, jahl, g'azablanish va boshqalar) munosabat bildirishdir. - mumkin bo'lgan echimlarni aniqlash. Maslahatchi mijozga muammoni hal qilish strategiyasini aniqlashda yordam beradi. - Harakat rejasini uyg'unlashtirish. Maqsadga erishish rejasini tasdiqlash. - Rejani amalga oshirish. Jarayonning ushbu bosqichi mijoz tomonidan mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Shunday qilib, psixologik maslahatning turli xil modellari mavjud. Ularning barchasi maslahat berishning asosiy bosqichlarini aks ettiradi, faqat har bir bosqichda bu turli yo'llar bilan amalga oshiriladi. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari Psixologik maslahat berishning butun jarayoni boshidan oxirigacha maslahat berishning asosiy bosqichlari ketma-ketligi sifatida ko'rsatilishi mumkin, ularning har biri maslahat jarayonida zarur bo'lib, muayyan muammoni hal qiladi va o'ziga xos xususiyatlarga ega. Psixologik maslahatning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat. 1. Tayyorgarlik bosqichi. Ushbu bosqichda psixolog-konsultant mijozni oldindan tayinlash orqali, uning reestrida mavjud bo'lgan ma'lumot bilan tanishtiradi, shuningdek mijoz haqida ma'lumotni uchinchi shaxslardan olish mumkin, masalan, mijozning maslahat olish uchun murojaatini qabul qilgan psixologik maslahat xodimidan. Ishning ushbu bosqichida psixolog-maslahatchi, qo'shimcha ravishda, ushbu bobning oldingi qismida muhokama qilingan deyarli barcha narsalarni bajarib, o'zini konsultatsiyaga tayyorlaydi. Ushbu bosqichda psixolog- konsultantning ish vaqti odatda 20-30 daqiqani tashkil qiladi. 2. Tyuning bosqichi. Ushbu bosqichda psixolog- maslahatchi mijoz bilan shaxsan uchrashadi, u bilan tanishadi va mijoz bilan birgalikda ishlashga tayyorlanadi. Mijoz, o'z navbatida, xuddi shunday qiladi. O'rtacha, bu bosqich o'z vaqtida, agar hamma narsa oldindan maslahat uchun tayyor bo'lsa, 5 dan 7 minutgacha davom etishi mumkin. 3. Tashxis bosqichi. Ushbu bosqichda maslahatchi psixolog mijozning iqrorligini tinglaydi va uning tahlillari asosida mijozning muammolarini aniqlaydi va aniqlaydi. Ushbu bosqichning asosiy mazmuni - mijozning o'zi va uning muammosi (e'tirof etish) haqidagi hikoya, shuningdek mijozning psixodiagnostikasi, agar kerak bo'lsa, uni mijozning muammosini aniqlash va uning maqbul echimini topish uchun o'tkazish. Psixologik maslahatning ushbu bosqichi uchun zarur bo'lgan vaqtni aniq aniqlashning imkoni yo'q, chunki uning ta'rifi ko'p jihatdan mijozning muammosi va uning individual xususiyatlariga bog'liq. Amalda, bu vaqt psixologik test uchun zarur bo'lgan vaqtni hisobga olmaganda kamida bir soatni tashkil qiladi. Ba'zan bu bosqich psixologga tegishli. maslahat berish 4-6-8 soat davom etishi mumkin. 4. Tavsiya bosqichi. Konsultant psixolog oldingi bosqichlarda mijoz va uning muammosi to'g'risida zarur ma'lumotlarni to'plagan holda, ushbu bosqichda mijoz bilan birgalikda o'z muammosini hal qilish bo'yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqadi. Bu erda ushbu tavsiyalar aniqlangan, aniqlangan va barcha muhim tafsilotlarda aniqlangan. Odatda psixologik maslahatning ushbu bosqichidan o'tish uchun o'rtacha vaqt 40 daqiqadan 1 soatgacha. 5. Nazorat bosqichi. Ushbu bosqichda psixolog-konsultant va mijoz mijoz tomonidan qabul qilingan amaliy tavsiyalar va tavsiyalarning amalda qanday bajarilishi monitoringi va baholanishi to'g'risida o'zaro kelishib olishadi. Bu erda, psixolog-maslahatchi va mijoz tomonidan berilgan tavsiyalarni amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan qo'shimcha muammolarni qanday, qaerda va qachon muhokama qilish mumkinligi haqidagi savol hal qilindi. Ushbu bosqich oxirida, agar kerak bo'lsa, maslahat psixologi va mijozi keyingi safar qaerda va qachon uchrashishlari to'g'risida o'zaro kelishib olishlari mumkin. O'rtacha, psixologik maslahatning ushbu yakuniy bosqichida ishlash 20-30 daqiqa ichida amalga oshiriladi. Maslahat vaqtni rejalashtirishdan boshlanishi kerak. Optimal vaqt jadvali maslahatchiga o'zining professional vazifalarini yuqori texnologik darajada bajarish, kasbiy mahoratni saqlash va kasbiy malakasini oshirishga imkon beradi. Maslahat berish jarayoni strukturadan boshlanadi mijoz bilan uchrashuvni rejalashtirish. Unga tayyorgarlik bir necha bosqichlardan iborat: 1. Mijoz va uning muammosi haqida dastlabki tasavvurni tuzish. Mijoz bilan ishlashni boshlashdan oldin maslahatchi tomonidan olingan ma'lumotlar maslahatga tayyorgarlikning quyidagi bosqichlarini amalga oshirishga yordam beradi. 2. Mavjud muammo bo'yicha bilimlarni tizimlashtirish. Ushbu bosqichda maslahatchi ushbu masala bo'yicha adabiyotlarni ko'rib chiqishi mumkin; hamkasblar bilan maslahatlashish; yangi tadqiqotlar bilan tanishib chiqing. 3. Maslahat rejasini ishlab chiqish. Shuni ta'kidlash kerakki, rejaning mavjudligi ijobiy va salbiy tomonga ega bo'lishi mumkin. Konsultant vaziyatga qarab rejalashtirilgan rejani o'zgartirish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak, aks holda siz mijoz uchun muhim fikrlarni, keyingi ishning asosiy yo'nalishlarini o'tkazib yuborishingiz mumkin. 4. Psixologik diagnostika vositalarini tanlash. Ushbu algoritmga amal qilish, ayniqsa tajribasiz maslahatchilarga ish jarayonida o'zlarini ishonchli his qilishlariga imkon beradi. Maslahat jarayoni ham ketma-ketlik sifatida ko'rsatilishi mumkin. Olimlar turli xil maslahat
modellarini taklif qilishadi. Ko'pgina mutaxassislar amalda besh bosqichli maslahat berish usulidan foydalanadilar: I bosqich. Mijoz bilan ishonchli munosabatlarni o'rnatish va mustahkamlash (maslahatchi butun maslahatlashuv davomida mijoz bilan ishonchli munosabatlarni saqlab turishi kerak). Maslahatchi mijozni qo'llab-quvvatlaydi, unga psixologik xavfsizlik sharoitlarini yaratadi va mijozning o'ziga professional sifatida ishonchini uyg'otadi. II bosqich. Mijozning maslahatchi oldidagi "e'tirofi" (mijozning psixologik va ijtimoiy-psixologik muammolarini subyektiv hissiy og'zaki taqdimoti). Maslahatchi mijozning psixososyal muammolarining ichki va tashqi sabablari to'g'risida umumiy tasavvurga ega va birinchi ishlaydigan gipotezalar paydo bo'ladi - hodisalarning tabiiy (sababli) bog'liqligi to'g'risida taxmin qilingan hukm. Maslahat gipotezalari tufayli maslahatchi mijoz unga murojaat qilgan psixologik- ijtimoiy muammolar sonini aniqlab berishi mumkin. Mutaxassis dastlabki professional maslahat xulosasini shakllantirishni boshlaydi. III bosqich. Mijozning ijtimoiy-psixologik muammolarini tahlil qilish (aks ettirish, muhokama qilish); umumiy ishchi maslahat farazini tekshirish. IV bosqich. Konsultant tomonidan mijozning muhim muammolarini har tomonlama professional o'rganish, mijoz bilan birgalikda mijozning muammolarini maqbul echimini topish va resurslarni topish (mijozning ijtimoiy-psixologik qiyinchiliklarini bartaraf etish va uning qiyin hayotiy vaziyatidan chiqish uchun). V bosqich. Mijozga berilgan tavsiyalar va maslahat jarayonining tugashi, maslahatchi tomonidan butun konsultatsiya jarayoni davomida sodir bo'lgan voqealar to'g'risida qisqacha ma'lumot, mijoz bilan birgalikda muammoni hal qilish usullarini takrorlash (gapirish) (mijoz uchun). Maslahat berish jarayonining yakuniy qismida, agar kerak bo'lsa, maslahatchining mijoz bilan keyingi aloqasi (professional o'zaro aloqasi) ham muhokama qilinadi. Ijtimoiy ishda maslahatchi mijozga muayyan muammoni hal qilishda yordam beradi. Shu munosabat bilan maslahat berish bosqichlari J. Egan modelidan foydalangan holda qulay deb hisoblanadi. Ushbu model konsalting echimini emas, balki menejmentni anglatadigan "muammoli menejment" sifatida qaraydi, chunki barcha muammolar oxirigacha hal etilmaydi. Modelning markaziy bosqichlari: 1) muammoni aniqlash (mijozga uning hikoyasini taqdim etishda yordam berish; fokus; faollashtirish); 2) maqsadlarni shakllantirish (yangi stsenariy va maqsadlar to'plamini ishlab chiqish; maqsadlarni baholash; aniq harakatlar uchun maqsadlarni tanlash); 3) harakatlarni amalga oshirish (harakatlar strategiyasini ishlab chiqish; strategiyani amalga oshirish). Ishonch munosabatlari o'rnatiladigan birinchi bosqich "hozirgi stsenariy" ning rasmini yaratishga qaratilgan, ya'ni. muammoli vaziyat. Ikkinchi bosqichda, maslahatchi mijoz bilan birgalikda vaziyatni yaxshilash mumkin bo'lgan "yangi stsenariy" ni yaratadi. Uchinchi bosqichda maqsadlarga erishish uchun "hozirgi ssenariy" dan "istalgan" ga o'tish uchun zarur bo'lgan harakatlar ishlab chiqiladi. Maslahatchi ko'rib chiqishi kerak bo'lgan turli bosqichlarda (maslahat berish bosqichlarida) yuzaga keladigan madaniy va individual muammolar mavjud. Ulardan ba'zilari adj berilgan. 3. Maslahat suhbatlarini olib borishda qat'iy me'yorlarga amal qilishning iloji yo'q, ammo maslahat berish jarayonini tuzish kerak. Ajam maslahatchi, ayniqsa, maslahat va maslahat jarayonini konsultatsiya bosqichlariga muvofiq rejalashtirishni o'rganishi kerak. 4.5. Maslahat berish usullari Har qanday turdagi maslahatning asosiy poydevori aloqa texnologiyalaridir. Ma'lumki, aloqa og'zaki va og'zaki bo'lmagan darajada sodir bo'ladi. Maslahatchi bilimi og'zaki bo'lmagan til o'zlarining og'zaki bo'lmagan xatti-harakatlarini aks ettirish ko'nikmalari ishonchli munosabatlarni yaratishga va mijozni chuqurroq tushunishga yordam beradi. Og'zaki bo'lmagan muloqotning asosiy vazifalaridan biri tashqi xatti-harakatlar orqali hissiyotlarni ifoda etishdir. Tana signallari insonning hissiy holatini bildiradi va uni so'zlardan ko'ra samaraliroq bajaradi, chunki ularning tabiiy o'z- o'zidan paydo bo'lishi va qalbakilashtirishga (aldashga) qarshilik tufayli ko'proq ishonarli bo'ladi. Qoidaga ko'ra, og'zaki bo'lmagan vokal (intonatsiya, pauza, vokalizatsiya va boshqalar) va kinestetik elementlar (pozalar, imo- ishoralar, yuz ifodalari, qarashlar) nutqga hamroh bo'ladi. Biror kishi tildan foydalanib nimani ifodalasa (og'zaki kanal aloqa) tananing (og'zaki bo'lmagan aloqa kanali) yordami bilan ifoda etgan narsaga mos kelmaydi, uning sherigi og'zaki bo'lmagan "xabarlarga" ko'proq e'tibor beradi. Buning sababi, tana tilini to'g'ridan-to'g'ri kuzatish mumkin, u yuzada va yashirish qiyinroq. Tana harakatlari inson haqida juda ko'p narsalarni aytadi, ba'zida hatto so'z bilan ifoda eta olmaydigan narsalar ham. Og'zaki bo'lmagan tilni bilgan holda, maslahatchining mijozlar tajribasini ovozli ravishda eshitish qobiliyati muhim maslahat vositasidir. Muloqot ikki tomonlama jarayon ekanligini hisobga olib, maslahatchi uning og'zaki bo'lmagan xatti-harakati ham mijoz tomonidan "o'qilishini" bilishi kerak. Maslahatchi xotirjam bo'lsa va vaziyatni nazorat qilsa, u mijozga o'zini yaxshi his qilishini etkazadi, mos ravishda, maslahatchi boshidan kechirgan stresslar yoki noqulayliklar e'tiborga olinmaydi. Konsultant tana tilidan foydalanib, o'z mijoziga bo'lgan munosabati to'g'risida bemalol hisobot beradi. Og'zaki faoliyat har doim ma'lum tanaviy harakatlar bilan parallel ravishda sodir bo'ladi: duruş, imo-ishoralar, yuz ifodalari, ko'zlar. Poz - bu odam ongli ravishda yoki ongsiz ravishda olib boradigan tananing pozitsiyasidir. Bu diagnostik ma'noga ega bo'lishi mumkin, konsultantga insonning hissiy holati va shaxsiy xususiyatlari haqida ma'lumot beradi. Bundan tashqari, poza katta pragmatik ahamiyatga ega va boshqa odamlarning xatti-harakatlariga ta'sir qilishi mumkin. Ochiq va yopiq pozlar, hukmronlik va topshirish mavjud. Imo-ishoralar - bu nutqni buzmaydigan va unga xalaqit bermaydigan jim harakat. Imo-ishorani bitta harakat sifatida ishlatib, odam: o shunchaki bitta so'z bilan etkaza olmaydigan ma'lumotni etkazish, faqat etarli miqdordagi so'zlar yordamida; o xabarni yuboruvchiga uning so'zini to'xtatmasdan va gapirish huquqini talab qilmasdan turib fikr bildirish; o bayonotning noaniqligini aniqlab, u nimani anglatishini tushuntirish; o so'z bilan etarli darajada etkazish qiyin bo'lgan tajriba yoki tajriba elementlarini ifoda eting. Mavjud tasniflar ramziy, tasviriy, ifodali, tartibga soluvchi imo-ishoralar, moslashuv imo-ishoralari yoki o'zini o'zi boshqarish usullarini ajratib turadi. Yordamida ramziy imo-ishoralar salomlashishda qo'lingizni silkitib oling yoki biror narsaga yoki yo'nalishga ishora qiling. Tananing harakatlari, ayniqsa odam qo'llari bilan tushuntiradigan, so'zlar bilan ifoda etadigan narsalarni to'ldiradi, ta'kidlaydi, asosiy narsaga urg'u beradi yoki og'zaki nutqni kuchaytiradi, tasviriy imo- ishoralar deb ataladi. Ifodali imo-ishoralar hissiy holat ko'rsatkichlari.