Kelishik. Ismlarning turlanishi Kelishiklar-الْإِعْرَابُ

Kelishik. Ismlarning turlanishi
Kelishiklar-الْإِعْرَابُ
Arab tilida uch kelishik bor:

Bosh kelishik-حالةُ الرَّفْعِ –faqat ega va ot-kesimlarni ifodalash uchun ishlatiladi.

qaratqich kelishigi-حالةُ الْجَرِّ –ko’makchilardan keyin va moslashmagan aniqlovchini ifodalash uchun ishlatiladi.

Tushum kelishigi-حالةُ النَصْبِ –to’ldiruvchi va hollarni ifodalash uchun, bosh va qaratqich kelishigi ishlatilmaydigan hamma holatlarda ishlatiladi.

Ba’zi ismlar «ال» artikli bo’lmagan holda tanvin dammaga emas, dammaning o’zi bilan tugaydi. Masalan: أحمدُ-Ahmad, طشقندُ-Toshkent, علماءُ- olimlar, جرائدُ-gazetalar. Ularning qaratqich kelishigi shakli tushum kelishigidagi bilan bir xil bo’ladi.

Bunday ismlarni «ikki kelishikli» deyiladi. Ikki kelishikli ismga «ال» yoki moslashmagan aniqlovchi qo’shilsa, uch kelishikli bo’lib qoladi.

Arab tilida ism guruhiga kiruvchi so’zlarda uch kelishik mavjud: bosh kelishik, qaratqich kelishigi va tushum kelishigi. Kelishiklar o’ziga xos qo’shimchalarga ega va bu qo’shimchalar otning gapdagi bajarayotgan vazifasi bilan uzviy bog’liq.

To`g`ri ko’plik shaklidagi so’zlarning kelishikda turlanishi

Ikkilik sondagi so`zning qaratqich va tushum kelishigi bir xil qo`shimchaga ega.Shuningdek, aniq va noaniq holda ham bir xil kelishik qo`shimchlarini oladi.Shu bilan birga, muzakkar va muannas so`zlar ham kelishiklarda bir xil qo`shimchaga ega.

Kelishik kategoriyasi eng muhim grammatik kategoriyalardan biri bo`lib, u

bir so`zning boshqa so`zlar bilan sintaktik munosabatini ko`rsatuvchi ma’nolar va

bu ma’nolarni ifodalovchi shakllar tizimini tashkil etadi. Bu qo`shimchalar

majmu’asi atrofdagi narsa, belgi va hodisalar o`rtasidagi aloqa munosabatlarin

ibelgilaydi. Kelishik kategoriyasining grammatik vositalari ot va otlashgan

so`zlarning sintaktik vazifasini ko`rsatadi. Shuning uchun ko`pgina tilshunoslar bu

kategoriyani morfologik-sintaktik kategoriya deb talqin qilishadi. O`zbek tili

grammatikasida oltita kelishik shakli bor. Arab tilidagi kelishik shakllari o`zbek tili

bilan qiyoslangan holda uchtadir. Kelishik tushunchasini ifodalovchi termin arab

tilida “i’rob” deb nomlanadi. Quyida nahvshunos olimlarning bu termin haqidagi

qarashlari keltirilgan.