Keladi: kamqonlik, tananing ozib ketishi, toshma toshishi, allergiya holati, asab

Gijjalarni  ichakda  va  boshqa  tana  a'zolarida  bo`lishi  har  xil  xastaliklarga  olib 

keladi:  kamqonlik,  tananing  ozib  ketishi,  toshma  toshishi,  allergiya  holati,  asab 

tizimining buzilishi, qabziyat, avitaminoz va hakozolar shular jumlasidan. 

Gelmintlar  tanada  joylashishiga  qarab  ikki  guruhga  bo`linadi:  ichakda  va 

ichakdan tashqarida joylashadigan gijjalar. 

Ularni  yo`qotishda  ishlatiladigan  preparatlarga  quyidagi  talablar  

quyiladi: a) preparatlarning  ta'sir  doirasi  keng  bo`lishi  kerak,  

b)  preparatning  davo  qilish samarasi  bir  marta  berilganida  yuqori  darajada  bo`lishi  kerak,  

v)  preparatlar bemorning  tayyorgarligisiz  (surgi  dorilar,  klizma,  parxez  va  boshqalar)  berilishi 

kerak; g) ular makroorganizmga zararsiz bo`lishi kerak. Hozirgi vaqtda antigelmint 

preparatlarining  ko`pchiligi  ushbu  talablarga  javob  bermaydi.  Mazkur  dorilar 

asosan gijjalarning turiga qarab tanlab ta'sir ko`rsatadi. Shuning uchun ularga davo 

qilishdan oldin gijjaning turini aniqlash zarur. 

Antigelmint Preparatlarining ta'sir mexanizmi quyidagicha:  Ularning aksariyatlari  gijja  mushaklarini  bo`shashtiradi,  ayrimlari  esa  aksincha  kuchli qisqartiradi. Natijada gijjalar ichak devoriga yopisha olmaydi va najas bilan chiqib ketadi.  Bir  qator  preparatlar  gijjalar  tanasidagi  modda  almashinuvini  buzadi  yoki ularda  narkoz  holatini  keltirib  chiqaradi.  Yana  shunday  antigelmintlar  borki,  ular 

193 

 

gijjaning  sirtqi  qavatini emirib,  ularni  ichakdagi  proteolitik  fermentlar  ta'siriga 

chidamsiz qilib qo`yadi.  

Ichakdagi  gijjalarni  haydash  uchun  ishlatiladigan  vositalar.  Odam  ichagida yashaydigan  ikki  xil  gijjalar  ma'lum-dumaloq  gijjalar-nematodlar  (askarida  va boshqalar)  va  yassi  gijjalartsistodlar  (keng  lentasimon,  qurollangan  va  qurolsiz sepen va boshqalar).

Gelmentlarning boshqa turlari odamda kam uchraydi. Dumaloq gijjalarninematodlarni ichakdan chiqarish uchun dekaris, vermoks va piperazin  preparatlari  samarali  hisoblanadi  va  antigelmintlarga  qo`yiladigan talablarga javob bera oladi.  

Dekaris yuqori samarali va ta'sir doirasi keng preparat hisoblanadi. Preparat bir marta  yuborilganida  gijjalarning  metabolizm  jarayoniga  ta'sir  etib 

 (glikogenolizni susaytiradi),  ularning  mushaklarini  falajlaydi  va  o`limiga  sabab  bo`ladi.  Natijada ular  najas  bilan  chiqib  ketadi.  

Dekarisning  bunday  ta'siri  mushaklari  tufayli 

harakatlanib  ichak  bo`shlig`ida  yashaydigan  gijjalarga  (askarida,  enterobioz  va 

boshqalar) nisbatan samaralidir. Ichak shilliq qavatiga yopishib oladigan gijjalarga 

(lentasimon, so`rib oluvchi) ta'sir etmaydi. 

Dekaris  bir  marta  berilganda  dumaloq  gijjalarni  haydashga  qaratilgan  samarasi 

90-100  %  ni  tashkil  qiladi.  Bundan  tashqari,  preparat  bemorga  maxsus 

tayyorgarliksiz  (parxez  va  boshqalar)  beriladi  va  undan  keyin  surgi  dori  qo`llash 

zaruriyati  bo`lmaydi.  Dekarisning  yuqori  samarali  ta'siri  va  ishlatishda  qulayligi 

uni antigelmint dorilar orasida birinchi o`ringa qo`yadi. Preparat immuno-biologik 

tizimni  yaxshilaydi.  Shu  sababli  dekaris  immunostimulyator  sifatida  ham 

qo`llanilishi mumkin. Preparatning nojo`ya ta'siri kam. 

Vermoks preparati  gelmintlarga  (askaridoz,  enterobioz  va  boshqalar)  ta'siri  va 

ishlatilishi bo`yicha dekarisga o`xshash. 

Shu  maqsadda piperazin  adipinat ham  keng  ko`lamda  ishlatiladi.  Uning  ta'siri 

ko`proq  askaridozda  va  enterobiozda  yaxshi  yuzaga  chiqadi.  Dorining  ta'siri 

natijasida  gelmintlarning  mushaklari  falajlanib,  harakatlanish  qobiliyati  yo`qoladi 

va  ular  najas  bilan  falaj  holda  chiqariladi.  Piperazinning  naf  qlishi  90-100  % 

ga etadi.  Uni  berishda  parxez  qilish  va  surgi  dorilar  qo`llash  talab  qilinmaydi 

(qabziyatda  surgilar  berilsa  bo`ladi).  Preparat  1-2  martadan  2  kun  davomida 

buyuriladi. 

Askaridoz xastaligida ichakka kislorod yuborish usuli bilan ham davo qilinadi. 

Yassi  gijjalarni  (tsestodlar)  ichakdan  haydash  (keng  lentasimon  difillobatrioz, 

qurollangan  sepen-tenioz,  qurollanmagan  sepen-teniarinxoz)  va  davo  maqsadida 

fenasal, dixlorofen, erkak paporotnik preparatlari ishlatiladi.  

Fenasal lentasimon  gijjalarga  ta'sir  etib,  ularning  qobig`ini  yumshatadi,  buning 

natijasida  tanasini  ichakdagi  proteolitik  fermentlar emiradi,  parazit  mushaklari 

falajlanadi.  Dixlorofen veterinariya  amaliyotida  uy  hayvonlarida  uchraydigan 

lentasimon  gijjalarni  haydash  uchun  ishlatiladi.  Odamda  uchraydigan  ayrim 

gijjalarga (mikrofilyariya) ham nisbatan yaxshi ta'sir ko`rsatadi. Preparatning ta'siri 

natijasida gijjalar halok bo`ladi. Surgi dori berish talab qilinmaydi. 

Dixlorofen noxush xolatlarni keltirib chiqarishi mumkin (teri toshmalari, ko`ngil 

aynishi, qayt qilish, qorin sanchig`i). 

194 

 

Tsestodoz  xastaligida  erkak  paporotnigining  quyuq  ekstrakti  ham  ishlatiladi.  U 

sestodoz  turkumiga  kiradigan  hamma  gijjalarga  ta'sir  etib,  ularning  mushaklarini 

falajlaydi. Me'da-ichak shilliq pardasini ta'sirlaydi, qisman tanaga so`riladi. Hozir 

ushbu o`simlikdan toza holda dezaspidin, flavespidin kislota va boshqalar olingan 

bo`lib, ularning lentasimon gijjalarga nisbatan ta'siri ancha kuchli. 

Ichakdan tashqarida joylashadigan gelmintlarga qarshi ishlatiladigan vositalar. 

Ushbu  guruh  gijjalariga  nematodlar  (filyariya),  trematodlar  (jigar  va  mushuk 

dvugustkasi)  kiradi.  Ular  limfa  tomirlarida,  jigarda,  o`t  qopida,  qon  tomirida 

joylashadi va filyarioz, fastsiolez hamda boshqa xastaliklarni keltirib chiqaradi.