Jobasi: Kremniy haqqinda magliwmat

Kremniy

Jobasi:

1. 
   Kremniy haqqinda magliwmat
   
2. 
   Tariyxi aliniwi ham isletiliwi
   
3. 
   Fizikaliq ham Ximiyaliq qasiyeti
   

Kremniy  (Silicium), Si — Mendeleyev udayı tákirarlanatuǵın sistemasıning Iv toparına tiyisli ximiyalıq element, tártip nomeri 14, atom massası 28, 0855. Ush turaqlı izotopi bar: 28 Si (92, 27%), MSi (4, 68%) hám 30 Si (3, 05%). Kremniy kisloroddan keyin tábiyaatda eń kóp tarqalǵan element. Jer qabıǵınıń massası tárepinen 27, 6% ini sırtqıl etedi. Tábiyaatda birikpeler [ko'pincha kremniy (1 Ol)-oksid SiO2” qumtuproq hám silikatlar] qolida boladı. Kremniy SiO2 jaǵdayında ósimlik hám xayvon toqımalarında da ushraydı. Sap Kremniyni dáslepki bar 1911 jıl fransuz ximiki Kremniy Kremniy Gey-Lyussak hám Kremniy Kremniy Tevarlar ajıratıp alǵanlar. Kremniy — kúlreń, gúmis sıyaqlı yal-tiroq element. Amorf hám kristall halda boladı. Kristall haldaǵı Kremniyning suyıqlanıw temperaturası 1423° (suyıqlanganda kólemi 9% ga azayadı ), qayvash temperaturası 3249°, qısıqlıǵı 3, 33 g/sm³- Poling boyınsha elektromanfiyligi 1, 8, at. radiusı 0, 133, ion radiusı (qawıslarda koordinatsion sanlar keltirilgen) 0, 040 nm (4), 0, 054 nm (6 ), diamagnetik. Ápiwayı sharayatta Kremniy mort element, 8000" den joqarıda plastik jaǵdayǵa ótedi. Ximiyalıq birikpelerde, tiykarınan, tórt valentli, inert, qızdırılsa aktivlew jaǵdayǵa ótedi. Ádetdegi temperaturada tek ftor menen birikadi. Maydanında qorǵaw perdesi (oksid perde) payda bolıwı sebepli Kremniy joqarı temperaturada da turaqlı boladı.

Kremniy 400° den joqarıda kislorod tásirinde SiO2 ge shekem oksidlenedi. Kislotalar tásirine shıdamlı, tek nitrat hám ftorid kislotalar qospası menen reaksiyaǵa kirisiwedi. Kremniy sıltılar menen reaksiyaǵa aralasıp, vodorodtı ajıratıp shıǵaradı hám silikatlar payda etedi:Si+2 NaOH+H2 O=Na2 SiO3+2 H2 T.

300—500° de galogenler menen birikib galogenidlar (SiX4 yamasa SinX2 n+2), 600° de altıngugurt puwi tásirinde disulfid (SjS2) hh beredi, 600° den joqarıda ol monosulfid (SiS) ra aylanadı. Kremniy joqarı temperaturada kóplegen metallar menen birikib, silitsidlar payda etedi. Amorf haldaǵı Kremniy kóp muǵdardaǵı túrli gazlardı eritiw ózgesheligine iye. Mac, Kremniy vodorod menen qattik, eritpe (47 at. % N2) beredi. SiO2 Kremniy dıń eń ápiwayı hám barkaror birikpesi bolıp tabıladı. Amorf haldaǵı SiO2 silikat kislota payda etedi.

Sanaatda texnikalıq Kremniy 1800° de qumtuproqni koks menen, uta sap haldaǵı Kremniy bolsa kremniy tetraxloridni 1200—1300° de oǵada sap qoddagi vodorod járdeminde qaytarıp alınadı. Azraq muǵdardaǵı Kremniyni Na2 SiF6 yamasa K^G'^eritmalarini elektroliz qılıw usılı menen alıw múmkin. Kremniy — elektronikada tiykarǵı yarım ótkezgish metallaridan biri. Onıń tiykarında tayarlanǵan ásbaplar 200° temperaturaǵa shekem chidaydi. Kremniy intefal sxemalar, diodlar, tranzistorlar, quyash batareyaları, fotopriyomniklar, yadro fizikasılıqta dedektorlar hám túrli linzalar tayarlawda isletiledi. Kremniy jáne onıń birikpeleri kremniyorganik tuwındılar, silitsidlar alıwda qollanıladı. Kremniy— biogen element. Ol insan, haywan, ósimlik hám mikroorganizmlarning normal ósiwi hám rawajlanıwı ushın zárúr. Adam organizminde Kremniy jetispese, onıń kózi og'riydi, tıs emali jemiriledi, tırnaq juqalasıp, sınǵısh boladı, teri, shash ózgeredi.