Қўйидаги саволларга жавоб беринг

КАЗУС

Ёзда сартарошҳонанинг очиқ майдонида сартарош қулнинг соқолини олишга таёргарлик кўраётган эди. Бир неча ёшлар сартарошҳонанинг олдида футбол ўйнашни бошлашди. Улардан бири беихтиёр каптокни дарвозабонга тепбди ва капток улар режа қилган томонга эмас балки тўғридан-тўғри сартарошнинг қўлига урилди ва зарба натижасида сартарошнинг қўлига жиддий шикас этказди.

Қўйидаги саволларга жавоб беринг:
1. Содир бўлган воқеада ким айбдор?
2. Ақуилиан қонунига биноан айбдор қандай жавобгарликни олади?
3. Қул ўлса нима бўлади?
4. Қул ўрнида озод одам бўлса нима бўлади эди?
5. Ниҳоят, агар сартарош қул озод бўладиган одамни ўлдирса ва қул ҳам каптокни ташласа нима бўлади? Бу ҳолатда жавобгарлик қандай аниқланади?


Жавоб:
1. Аввало воқеа беихтиёр ва тўсатдан содир бўлган, аммо бу ерда тўп тепган бола қисман айбдор бўлса ҳам қайсики воқеа қасддан содир этилмаган бўлсада, агарда бола 10 ёшга тўлган бўлса унинг ўзи қилган жинояти учун жавоб бериши шарт бўлган.
2. Акуилий қонуни нотиқ Аквилий номи билан аталган бу қонун (мил. ав. 286 й.) ўзигача бўлган барча жазоларни бекор қилади ва янги жазолар жорий этадики, бундан кейинги судлар фақат шу қонунни қўллашлари лозим бўлган, қонунда ҳуқуқбузарликнинг ҳамма турларига нисбатан турли жарималар ва бошқа жазо чоралари белгилаб чиқилган.
Масалан, Ҳуқуқбузарликларга:
1) бировнинг қулини ёки ҳайвонини олдириш;
2) бировнинг ашёсини шикаслантириш ёки бошқача зарар етказиш;
3) қўшимча кредитор (адиципулятор) томонидан етказилган зарар;
4) бировнинг қулига ёки ҳайвонига зарар етказиш каби ҳуқуқбузарликлар ёки жиноятлар кирган.
3. Аквилий қонунига асосан, қулнинг ёки ҳайвоннинг ўлими ёки жароҳатланишига олиб келувчи атайин қилинган жисмоний ҳаракат зарар ҳисобланган. Аммо бу ҳаракатнинг қасддан ёки билмасдан қилинганлиги ҳақида баҳслар кўп бўлган. Қонун айбдорга нобуд бўлган ашёнинг энг юқори баҳосини тўлаш мажбуриятини юклаган. Агар айбдор буни асоссиз рад қилса, жарима икки баробар ошириб ундирилган.
ХII жадвал қонуни VIII жадвал 2-қисмида ҳам Агар бирор шахс зарар келтирса ва жабрланувчи билан ярашиб олмаса, ўзига ҳам худди шундай зарар етказилсин деган қарор қабул қилинган.
4. Агар қул ёки таёқ билан озод одамнинг суягини синдирса ХII жадвал қонунига асосан 300 асс, қул бўлса 150 асс жарима тулансин деган қарор қабул қилинган.
5. Агар сартарош қул озод бўладиган одамни ўлдирса ва қул ҳам коптокни ташласа ёки қуллар томонидан содир этилган бўлса, бу содир этилган жиноятлар туфайли, етказилган зарар бўйича даъволарга кўра, қулнинг эгасига етказилган зарарни қоплаш ёки айбдорни топиб топшириш мажбурияти юкланган. Ушбу даъволар қонун ёки претор эдиктлари билан ўрнатилган, қонун билан ўрнатилган даъволарга ХII жадвал қонунларида баён қилинганидек, ўғирлик ёки етказилган зарар ҳақидаги даъволар киритилган. Агар суд жараёнига сохта ашёни келтирса ёки суд гувоҳлигини инкор қиладиган бўлса, у ҳолатда претор 3 нафар холисни тайинласин ва уларнинг қарорига кўра бахслашаётган ашёнинг 2 баравар қийматини тўласин деган қарор қабул қилган.