It-fizika kanalida ko`rishingiz mumkin. Fizika – ixtisoslashtirilgan maktablar uchun 9-sinf Mavzu

IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Toshkent 2021-yil
Masalalarni yechilish tartibini va to`liq izohli yechimini You Tube dagi IT-Fizika kanalida ko`rishingiz mumkin.
FIZIKA – ixtisoslashtirilgan maktablar uchun 9-sinf
Mavzu: Butun olam tortishish qonuni
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Butun olam tortishish qonuni: Har qanday massag ega bo`lgan jismlar o`zaro tortishadi. Bu tortishish kuchi jismlarning massalari ko`paytmasiga to`g`ri praporsional, jimlar orasidagi masofaning kvadratiga teskari proparsional.
Isaak Nyuton
(1642-1727)
Byuk Britaniya
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
G – gravitatsin doyimiy. Gravitatsion doyimining son qiymatin birinchi bo`lib tajrib yo`li bilan Genri Kavendish aniqlagan. Gravitatsion doyiming fizik manosi shuki – ikkita bir kilogramdan bo`lgan va oralaridagi masofa bir metr bo`lgan jismlarning o`zaro tortishish kuchiga son jixatda teng.
Genri Kavendish
(1731-1810)
Byuk Britaniya
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Butun olam tortishish qonuniga ko`ra massaga ega bo`lgan jismlar o`zaro tortishar ekan. Bu tortishish kuchlari har doyim o`zaro teng bo`ladi . Ya’ni Quyosh massasi Yer massasidan 330000 marta katta. Quyosh Yeni qanday kuch bilan o`ziga tortsa. Yer ham Quyoshni huddi shunday kuch bilan o`ziga tortadi.
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Massaga ega bo`lgan jismlar orasida o`zaro tortishish kuchi bor ekan. Manashu kuch ta’sirda jismlar bir-biriga nisbatan a tezlanish oladi. Agarda shart bajarilsa, u holda massali jism, jism tomon a tezlanish bilan harakatlanadi. Ushbu a tezlanish quydagicha hisoblanadi va u gravitatsion maydon kuchlanganligi deb ataladi.
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Gravitatsion maydon kuchlanganligi – jism massasiga to`g`ri proparsional, jism massa markazidan kuzatilayotgan nuqtagachan bo`lgan masofaning kvadratiga teskari proparsonal.
Demak har bir sayora o`zini gravitasion maydon kuchlanganligiga ega. Bu kuchlanganlik sayora sirtidan uzoqlashilgan sari kamayib boradi. Yer uchun gravitatsion maydon kuchlanganligining son qiymati .
Yer
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Gravitatsion maydon kuchlanganligi formulasini osmon jismlari zichligi orqali ifodalasak quydagi ko`rinishga keladi.
Quyosh
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Gravitatsion maydon kuchlanganligi sayora sirtidan balandliklarda taqriban doyimiy qiymatga ega deb olinadi. Ammo h balandlik yetarli darajada katta bo`lganda. Gravitatsion maydon kuchlanganligi kamayib boradi va buni hisoblash formulasi quydagicha bo`ladi. sayora sirtidagi gravitatsion maydon kuchlangaligi yoki erkin tushish tezlanish.
Oy
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Ikki jismdan har birining massasi 2 marta oshirilsa va ular orasidagi masofa 2 marta kamaytirilsa, ularning o‘zaro tortishish kuchi qanday o‘zgaradi?

Berilgan:__Yechish'>Berilgan:__Yechilishi'>Berilgan:

Yechilishi: Ikkala hol uchun ham tortishish kuchini yozamiz. 16 marta ortar ekan

R
F
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Ikki jism orasidagi tortishish kuchi 36 marta oshgan va jismlardan birining massasi shuncha marta kamaygan bo‘lsa, ular orasidagi masofa qanday o‘zgargan?

Berilgan:

Yechish: Ular orasidagi masofa 36 marta kamayadi.

F
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Butun olam tortishish qonunidagi gravitatsion doimiyning ma’nosini tushuntiring. Gravitatsiya doimiysining birligini ko‘rsating.
Massalari 1 kg dan va oralaridagi masofa 1 m bo‘lgan ikki jism orasidagi tortishish kuchiga teng kattalik.
IT-Fizika
Ibrohim Fayziyev
Radiusi va massasi Yernikidan 3 marta katta bo‘lgan sayyora sirtida jismning og‘irlik kuchi Er sirtidagidan qanday farq qiladi?

Berilgan:

Yechilishi: Har bir sayyora uchun og`irlik kuchi formulasini yozamiz Yerdagidan 3 marta kichik bo‘lar ekan