Ijtimoiy she'riyat bu Ispaniyada 1950-1960 yillarda paydo bo'lgan intellektual tendentsiya edi. O'sha paytda Iberiya xalqi kontekstida "generalissimo" Frantsisko Franko temir diktaturasi bilan ajralib turardi

ijtimoiy she'riyat bu Ispaniyada 1950-1960 yillarda paydo bo'lgan intellektual tendentsiya edi.O'sha paytda Iberiya xalqi kontekstida "generalissimo" Frantsisko Franko temir diktaturasi bilan ajralib turardi.

Rejim qonli fuqarolar urushidan (1936 - 1939) va Ikkinchi Jahon Urushidan keyin izolyatsiyadan keyin ochilish bosqichini boshladi. Ijtimoiy she'riyatda Migel Ernandes, Gabriel Celaya, Blas de Otero, Anxela Figuera Aymerich va Gloriya Fuertes eng taniqli vakillar sifatida tanilgan.Xuddi shunday Xose Yerro va Visente Aleykandre kabi shoirlarni ham tilga olish mumkin, ikkinchisi ham "27-avlod" deb nomlangan a'zolar. Tarixiy presedent sifatida u Sezar Vallexo va Karlos Edmundo de Ori kabi mualliflarning ta'siriga ega edi.

Bu fuqarolik urushi tugaganidan keyin Franko tomonidan amalga oshirilgan adolatsizliklarni qoralash bilan tavsiflangan adabiy harakat edi. So'z erkinligini bostirish va diktator izdoshlari elitasini yoqtirish tanqid qilindi. Yozishdan tashqari, ushbu tendentsiya teatr va musiqani qamrab olgan bo'lib, rassomlarni xalqaro miqyosda ilhomlantirgan.Uning fashistik ittifoqchilari Adolf Gitler va Benito Mussolinining qulashi bilan Franko rejimi 1945 yildan keyin diplomatik tarzda birlashtirildi. Bu voqealar she'riyatni o'zlarini ifoda etish vositasi deb bilgan rejim muxoliflarini kuchaytirdi.Ijtimoiy she'riyat, shuningdek "jalb qilingan adabiyot" yoki "Nishon "Shunday qilib, u qatag'on paytida ijtimoiy-siyosiy badiiy norozilik sifatida avj oldi. Franko o'sha vaqtga kelib Ispaniyani temir musht va shubhasiz avtoritarizm bilan boshqargan.O'zining bir necha mualliflarining so'zlari bilan aytganda, murosa qilingan adabiyot o'z maqsadini bajara olmadi. Kino va teatr kabi o'sha davrning boshqa badiiy ifodalari singari, maqsad siyosiy va ijtimoiy o'zgarishlarni ilgari surishdan iborat edi.

Bu aholini rag'batlantirish, asosiy huquqlarni talab qilish va ularga mos kelmaslik uchun mo'ljallangan edi joriy vaziyat diktatura.

Biroq, dunyo yoki Ispaniyani she'riyat orqali qanchalik o'zgartirish mumkin edi? Odamlar o'zlarini ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlarga ilhomlantirish yoki atrof-muhitni yaxshilash uchun she'r o'qishmagan.

Binobarin, bu harakat, badiiy ma'noda, juda qisqa muddatli edi. Vaqt o'tishi bilan uning shoirlari boshqa ifoda uslublariga qarab o'zgardiBiroq, dunyo yoki Ispaniyani she'riyat orqali qanchalik o'zgartirish mumkin edi? Odamlar o'zlarini ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlarga ilhomlantirish yoki atrof-muhitni yaxshilash uchun she'r o'qishmagan.

Binobarin, bu harakat, badiiy ma'noda, juda qisqa muddatli edi. Vaqt o'tishi bilan uning shoirlari boshqa ifoda uslublariga qarab o'zgardi..Ijtimoiy she'riyat uslubi samimiy sentimental shaxsiy taklif yoki umumiy lirikadan yiroq. Bu so'zlashuv, to'g'ridan-to'g'ri, aniq tilni ishlatadi, har qanday o'qish turi uchun oson tushuniladi, chunki maqsad iloji boricha ko'proq odamlarga murojaat qilishdir. Tarkib - estetikaga qaraganda, kompozitsiyaning markazidir

Barmoq tizimi, barmoq vazni — boʻgʻinlar sanogʻi, mutanosibligiga asoslangan sheʼr oʻlchovi turi. Barmoq tizimi oʻziga xos xususiyatlarga koʻra aruz tizimidan farq qiladi. Barmoq vazni anʼanaviy xalq atamasidir. Barmoq tizimi jahon sheʼriyatidagi toʻrtta: sillabik (boʻgʻin), sillabiktonik (boʻgʻin-urgʻu), tonik (urgʻu) va kvantitativ (yaʼni boʻgʻinlarning qisqa va choʻziqligiga asoslangan) sheʼr tizimlaridan biri. Tonik tizim soʻz urgʻusi erkin boʻlgan tillarga mansub (mas, rus tili va poeziyasida shunday, oʻzbek tilida soʻz urgʻusi oʻtroq, shu sababli erkin vazn yo sarbast janri mustaqil sheʼr tizimi emas, balki u Barmoq tizimi ga kiradi). Barmoq tizimi atamasi sodda vazn (4+4+3, yo 6+5), erkin vazn (vazn turi) maʼnolarida ham qoʻllanadi. Barmoq tizimi atamasi sheʼriy misralarning boʻgʻinlarini barmoq bilan sanashdan kelib chiqqan. Mac:443Bahor keldi tabiatning qoʻllari443Daraxtlarga ipak koʻylak kiygizdi443Yer ham soʻlgan koʻkatlarni tirgizdi443Yashillandi dalalarning yoʻllariI II IIIBu sheʼrning vazni 4+4+3 tartibida. Vaznlar izchil takrorlangan turoqlardan tashkil topadi. Turoq sakkiz boʻgʻinligacha boʻlib, misra va baytda tutgan oʻrniga koʻra ham farqlanadi. Mac:4 4 3Oʻlkamizga kulib keldi oltin yoz,4 4 3Choʻllarida chamanzorlar poyondozIIIIII — kichik turoq (u juda qisqa ritmik pauzali); II — bosh turoq (u bosh ritmik pauzaga ega, misralarni mazmun va intonatsiyaga koʻra ikkiga ajratadi); III — oxirgi turoq (u eng choʻziq ritmik pauzali, qofiyani ham oʻz ichiga oladi). Yuqoridagi toʻrtlikning "bahor keldi" soʻzlari oxiri bilan navbatdagi misraning shu oʻrinda kelgan "daraxtlarga" soʻzi oxiri bir-biriga mos. Bu moslik 4 boʻgʻinlidir. 1-boʻgʻin guruhi 4, 2-boʻgʻin guruhi 4, 3-boʻgʻin guruhi 3 boʻgʻinlidir. Bu turoqlar, ular oxiridagi ritmik pauzalar, mazkur sheʼrdagi 4+4+3 vaznining shakllanishi va takrorlanishi ritmni vujudga keltirishda muhim ahamiyatga ega. Turoq bir boʻgʻinli boʻlishi ham mumkin. Mac,112 112 8el bor boʻlsa, er xor boʻlmas112 112 8er bor boʻlsa, el xor boʻlmasBu maqolning vazni 1 + 1+2+1 + 1+2 dir, bu vazn sakkizlik turkumiga mansub. Vazn besh xil boʻladi (sodda, qoʻshma, murakkab, erkin va aralash).

Proza ham, sheʼr ham oʻziga xos musiqiylikka ega. Taʼsir etish muammosi sheʼriyatda yangi falsafiy fikr, hikmat ifodalanganligi bilangina emas, balki musiqiylik bilan ham bogʻliqdir. Musiqiylik uch unsurga ega (ritm, qofiya, band). Ifoda, gap, inversiya, intonatsiya, urgʻu, soʻz va tovush takrori kabi vositalar ham sheʼriyatda musiqiylikni yuzaga keltirishga xizmat qilsada ritm unsuri boʻla olmaydi. Ritm, qofiya va band musiqiylikni yuzaga keltiruvchi asosiy vositalar; soʻz, tovush takrori, urgʻu va boshqa esa yordamchi vositadir. Mac:Sevishganlar topishgusidir Jonlar jonga yopishgusidir.

(Hamid Olimjon)Bu baytda "sh", "o" tovushlari takrorlanyapti, bu hol misralarga alohida xushohang bagʻishlaydi. Biroq musiqiylik va ohangdorlik tabiiy boʻlishi lozim, mazmun shaklga qurbon qilinmasligi kerak. Barmoq tizimi dan oʻzbek mumtoz sheʼriyatida ham foydalanilgan, ammo aruz yetakchi oʻrin tutgan. 20-asr boshlariga kelib, oʻzbek adabiyoti poeziyasida Barmoq tizimi dan keng miqyosda foydalanishni Fitrat va Choʻlponlar boshlab bergan.

Barmoq tizimi va boshqa sheʼriyat tizimlarining tarixi, nazariyasi sheʼrshunoslikning tadqiqot manbai hisoblanadi.