Глобаллашув даврида ахборот инқилоби

Глобаллашув даврида ахборот инқилоби

Бу илмий-техник инқилоб ва аҳоли даромадларининг сезиларли даражада ошиши натижасида иқтисодиёти устувор товар ишлаб чиқаришдан хизматлар ишлаб чиқаришга ўтган жамиятдир. Ахборот ва билимлар ишлаб чиқариш ресурсига айланади. Илмий ишланмалар иқтисодиётнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучига айланмоқда. Енг қимматли фазилатлар-бу ходимнинг маълумот даражаси, профессионаллиги, ўрганувчанлиги ва ижодкорлиги-шахснинг ижодий қобилиятлари, анъанавий ёки қабул қилинган фикрлаш услубларидан четга чиқадиган ва мустақил омил сифатида иқтидор таркибига киритилган тубдан янги ғояларни яратишга тайёрлиги билан тавсифланади. статик тизимларда юзага келадиган муаммоларни ҳал қилиш қобилияти. Нуфузли америкалик психолог Иброҳим Маслоунинг сўзларига кўра, бу ижодий йўналиш, ҳар кимга хос бўлган, аммо атроф-муҳит таъсири остида кўпчилик томонидан йўқолган.)

Хизматлар улушининг моддий ишлаб чиқаришдан нисбатан устунлиги ишлаб чиқариш ҳажмининг пасайишини англатмайди. Шунчаки постиндустриал жамиятда ушбу ҳажмлар кўрсатилаётган хизматлар ҳажмидан кўра секинроқ ўсиб бормоқда.

Хизматлар нафақат савдо, коммунал ва маиший хизмат сифатида тушунилиши керак: ҳар қандай инфратузилма жамият томонидан хизмат кўрсатиш учун яратилади ва сақланади: давлат, армия, қонун, молия, транспорт, алоқа, соғлиқни сақлаш, таълим, фан, маданият, Интернет — буларнинг барчаси хизматлар. Хизмат кўрсатиш соҳаси дастурий таъминотни ишлаб чиқариш ва сотишни ўз ичига олади

Ахборот жамияти[3], пост-иқтисодий жамият, постмодернизм, "учинчи тўлқин", "тўртинчи шаклланиш жамияти", "ишлаб чиқариш принципининг илмий ва ахборот босқичи" тушунчалари пост-саноат назариясига яқин. Айрим футурологларнинг фикрича, постиндустриализм дунёвий сивилизация тараққиётининг "постҳуман" босқичига ўтишнинг фақат прологидир.

"Постиндустриализм" атамаси ХХ аср бошларида Осиё мамлакатларининг саноатгача ривожланишига ихтисослашган олим А. Кумарасвами томонидан илмий муомалага киритилган. Замонавий маънода ушбу атама биринчи марта 1950 йилларнинг охирларида ишлатилган ва постиндустриал жамият тушунчаси Гарвард университети профессори Даниел Беллнинг иши натижасида, хусусан, 1973 йилда "келгуси постиндустриал жамият"китоби нашр етилганидан кейин кенг тан олинган. [4].

Постиндустриал жамият тушунчаси бутун ижтимоий ривожланишнинг уч босқичга бўлинишига асосланган: [5]

* Аграр · саноатгача бўлган) - қишлоқ хўжалиги соҳаси ҳал қилувчи, асосий тузилмалар черков, армия еди

* Саноат-саноат ҳал қилувчи омил бўлиб, асосий тузилмалар корпорация, фирма еди

* Постиндустриал-назарий билимлар ҳал қилувчи аҳамиятга ега, асосий тузилма уларни ишлаб чиқариш ва тўплаш жойи сифатида университетдир

Худди шунингдек, Е. Тоффлер жамият тараққиётидаги уч "тўлқин" ни аниқлайди:

* қишлоқ хўжалигига ўтишда аграр,

* саноат инқилоби даврида саноат

* билимга асосланган (постиндустриал) жамиятга ўтишда ахборот.

Д. Белл учта технологик инқилобни аниқлайди:

* XVIII асрда бугъ двигателининг ихтиро қилиниши

* ХИХ асрда електр енергияси ва кимё соҳасидаги илмий ва технологик ютуқлар

* ХХ асрда компютерларнинг яратилиши

Табиатнинг нажоти инсоният учун асосий долзарб масалага айланди, чунки одамлар томонидан яратилган техноген цивилизация "табиат дунёсига сингиб кетган ва заҳарланган" ва ўзи "машина қиёфасида ҳамма нарсани қиладиган ёки қилишни хоҳлайдиган машинага айланди"1. O. Спенглер ХХ асрнинг бошларида бундай истиқболнинг хавфи ҳақида ёзган. Унинг фикрича, бундай цивилизациядаги одам "истеъмол ва егалик қилиш учун тўймас иштаҳани ривожлантирган, тобора кўпроқ ишлаб чиқарадиган, ўзини кўз ўнгида охири йўқ ўсишнинг аянчли доирасига жалб қиладиган Гаргантуага ўхшатилади."

Рим клуби президенти Аурелио Пеccеи технология "ер юзидаги ўзгаришларнинг асосий омилига айланди" ва "инсон тараққиёти янги даврга кирди" деб еътироф етди, аммо техник менталитетга "саноат турмуш тарзининг чидаб бўлмас маъносизлиги" сифатида кескин қарши чиқди."

Бироқ Е. Тоффлер ва А. Печcеи умумий екологик инқирознинг асосий сабабини илмий-техник омилда излаш ҳақида ўйлашдан йироқ едилар. Дунё тараққиётининг парадоксал табиатини тушунтиришнинг бу усули нотўғри бўлгани каби жозибали еди. M. Хайдеггер таъкидлаганидек, (немис файласуфи. У 1976 йилда вафот етди. У ХХ аср немис ва глобал фалсафасига янги йўналиш берган буюк файласуфлардан биридир. У Европа фалсафасини борлиқ муаммосига қайтариш вазифасини қўйди. Буни унинг фундаментал асарларидан бири "борлиқ ва вақт" (1927) номи тасдиқлайди. У Европа маърифатпарварларининг мумтоз анъанасига хос бўлган "ақл" ҳақидаги абстракт-назарий ғояларни танқид қилди.) "инсон учун таҳдид ҳатто машиналар ва техник қурилмаларнинг мумкин бўлган ҳалокатли ҳаракатларидан келиб чиқмайди. Ҳақиқий таҳдид инсонга аллақачон мавжуд бўлиб келган, у "инсон енди яширинганларнинг асл ошкорасига қайтолмайди ва аввалги ҳақиқатнинг овозини ешитмайди" деган хавфдан иборат."Е. Fromm бу ҳақиқатни "то ҳаве ёки то бе"нуқтаи назаридан шакллантирди.

Постиндустриализм назариясининг кўплаб асосчилари илмий ва технологик тараққиёт имкониятлари ва унинг бутун инсоният ҳаётига таъсирини кучайтириб, технократияга ҳурмат кўрсатдилар:

E. Тоффлер 1971 йилда нашр етилган "Футуршоcк" китобида барча ўзгаришлар ва ўзгаришлар техносферадан келиб чиқадиган "супериндустриал жамият" ҳақида ёзган;

Бжезински бир йил олдин дунё "технотроник даврга" дуч келаётганини еълон қилган еди, унда технология ва електроника унинг мавжудлиги ва ривожланишини белгилайди.1;

Енежи Масуда (1905-1995) япон социологи ва футуристи, ахборот жамияти концепциясининг муаллифларидан бири еди. 1972 йилда у "ахборот жамиятининг режаси — 2000 йилга келиб Миллий мақсад" ни тақдим етди, кейинчалик у кенгайтирилди ва "ахборот жамияти постиндустриал жамият сифатида" (1980) китоби шаклида нашр етилди.) У келгуси даврни тавсифлаш учун "ахборот жамияти" атамасидан фойдаланишни бошлади. У тўртинчиси, иқтисодиётнинг ахборот сектори (қишлоқ хўжалиги, саноат ва хизматлар иқтисодиёти ортидан) жамоат ҳаётининг биринчи қисмига чиқишидан келиб чиқди. Бу даврда ахборот ва билимлар нафақат моддий ишлаб чиқариш соҳасида инқилоб қилади, балки жамият ҳаётини ҳам ўзгартиради;

(Х. Н. Моисеев, Вернадский ва замонавийлик томонидан екологик етика тушунчаси, екологик етика тушунчаси) -

— Мен "ахборот жамияти" нинг постиндустриал жараёндаги мазмунини ҳам, ўрнини ҳам бир қадар бошқача талқин қилдим. У ахборот жамияти "ўрнини босадиган" ва индустриализмнинг асосий хусусиятлари ва қадриятларини енгиб чиқадиган постиндустриал жамиятни алмаштираётганига ишонган. Шу муносабат билан" ахборот жамиятига қўшилиш "цивилизация ривожланишининг сифат жиҳатидан янги босқичи билан" боғлиқ бўлиши керак." Рус олими учун ахборот жамияти "турли хил парадигма, ривожланиш ва ривожланиш стратегиясининг турли тамойиллари", "келгуси аср цивилизацияси", "инсоннинг нафақат саноат, балки маънавий ҳаётининг бутун қиёфасини аста-секин ўзгартирадиган янги маданият"

Ривожланаётган ахборот жамиятининг асосий хусусияти компютер ахборот технологияларининг одамлар ҳаётининг барча соҳаларига кириб бориши. Таърифга кўра, жамиятни ахборот деб ҳисоблаш мумкин, Агар: (фалсафа доктори, Профессор, Россия Федерациясининг фахрий олими, "ахборотлаштириш муаммолари" журналининг бош муҳаррири, 300 дан ортиқ нашр етилган илмий мақолалар муаллифи. Табиий Фанлар Академияси жамоат ташкилотининг тўлақонли аъзоси, халқаро ахборотлаштириш Академияси жамоат ташкилотининг гуманитар бўлими вице-Президенти)

"1. Мамлакатнинг исталган жойидаги ҳар қандай шахс, шахслар гуруҳи, корхона ёки ташкилот исталган вақтда ўзларининг ҳаёти ва шахсий ва ижтимоий аҳамиятга ега вазифаларни ҳал қилиш учун зарур бўлган ҳар қандай маълумот ва билимларни автоматлаштирилган кириш ва алоқа тизимлари асосида пуллик ёки унсиз сотиб олишлари мумкин.

2. Компанияда замонавий ахборот технологиялари ишлаб чиқарилади, ишлайди ва мавжуд.

3. Компания миллий ахборот ресурсларини яратишни таъминлайдиган ривожланган инфратузилмага ега. Улар доимий равишда тезлашиб бораётган илмий, технологик ва ижтимоий-тарихий жараёнларни сақлаб қолиш учун зарурдир. Жамият ҳаёт учун зарур бўлган барча маълумотларни, авваламбор илмий ва техник маълумотларни ишлаб чиқаришга қодир.

4. Жамиятда ишлаб чиқариш ва бошқарувнинг барча соҳалари ва тармоқларини жадал автоматлаштириш ва роботлаштириш жараёни кечмоқда;

5. Ижтимоий тузилмаларда туб ўзгаришлар юз бермоқда, бунинг натижасида ахборот фаолияти ва хизматлари соҳасининг кенгайиши ҳисобланади. Меҳнатга лаёқатли аҳолининг аксарияти ахборот соҳасида ишлайди."
Кўпгина олимлар ахборот жамиятининг шаклланиши билан кўпайтириладиган глобал муаммоларни, биринчи навбатда екологик тартибни ҳал қилиш учун ҳақиқий воситалар ва ресурсларнинг пайдо бўлиши билан боғлиқлигига ҳам еътибор қаратилади. Айнан ахборотлаштириш "инсон — жамият — табиат" тизимида мувозанатни тиклаш учун интеллектуал асос яратади, у одамларнинг бутун ҳаётини кўкаламзорлаштириш жараёни билан бирлашиб, екологик офатларни уларнинг самарали олдини олиш воситаларини яратиш учун зарур бўлган вақтга қолдиради. Ахборот жамиятининг пайдо бўлиши ҳақли равишда ахборот технологияларининг тарқалиши билан боғлиқ, гарчи одамлар ҳаётини ахборотлаштиришнинг замонавий жараёнларини фақат улар учун қисқартириш нотўғри бўлар еди, чунки улар табиатан бошқа, ижтимоий таркибий қисмларга ега. Ривожланиш манбаи сифатида маълумотни тобора тўлиқ ўзлаштириш инфосферанинг пайдо бўлишига олиб келади, бу еса инсон учун дунё ривожланишининг салбий тенденциялари ёки жиҳатларини олдини олиш ёки юмшатиш учун компютер воситаларидан фойдаланишга имкон беради. Сўнгги ўн йилликларда ривожланган воқеликни ўрганишга ахборот ёндашуви фундаментал фанлардан бирига айланиб бораётган информатика фанининг шаклланишига олиб келди.
Информатика фанининг фан сифатида ҳам, халқ хўжалигининг бир тармоғи сифатида ҳам ривожланиши инсониятнинг ишлаб чиқариш кучлари тизимидаги ўзгаришларга олиб келмайдиган янги технология тури — ахборот технологияларининг яратилишига олиб келди. Ушбу жараёнда иккита асосий тенденция қайд етилади: биринчидан, ахборот технологияларининг таъсир доирасини кенгайтириш ва шу орқали илгари технологиялаштиришга кириш қийин бўлган соҳаларда тегишли технологиялар, бу одамни алмаштириш туфайли қўл меҳнатидан фойдаланиш кўлами ва кўламини камайтиради. турли роботлар ва компютерлар билан иш жойи; иккинчидан, автоматлаштирилган интеграциялашган ахборот технологиялари тузилмалари ва келажакда - ва корхоналар яратилиши туфайли инсоннинг машинага, умуман иш жойига анъанавий бириктирилиши йўқ қилинади.

Ахборот маҳсулоти ишлаб чиқарувчи ва уни якуний истеъмолчиларга етказувчи воситалар ахборот технологиялари индустриясининг вужудга келиши ахборот жамиятининг шаклланиш жараёни билан ҳам боғлиқдир. Бу ҳолда ахборот маҳсулоти анъанавий усулда ёки електрон технологиялар ёрдамида олинган турли хил билимлар, маълумотлар, санъат асарлари ва бошқа турдаги маълумотларни англатади. Бу ҳолда юзага келадиган ахборот жараёни ахборот муҳитининг барча елементларининг ишлашини, янги билимларнинг пайдо бўлишини, уларни узатиш ва улардан фойдаланишни таъминлайди. Замонавий компютер ва телекоммуникация тизимлари асосида айнан ахборот муҳитида, яъни одамларнинг бутун интеллектуал ва бутун ишлаб чиқариш фаолиятини тубдан ўзгартирадиган ижтимоий алоқа соҳасида инқилоб юз бермоқда. Технологик инқилоб содир бўлиб, инсониятни билимга асосланган ривожланиш томон ундайди.

Ахборот жамияти тарихимизнинг "остонасида турибди", бу ҳаётни постиндустриал ўзгартиришнинг сифат жиҳатидан янги босқичи натижасидир. Ахборотлаштириш жараёнлари аллақачон замонавий инсон мавжудлигининг кўплаб жиҳатларини ўзгартирмоқда. Ушбу объектив ҳодисалар кўплаб олимлар ва сиёсатчиларни бизнинг давримизни "яратилиши", "қурилиши", "ўстирилиши" мумкин ва керак бўлган "ахборот жамияти" сифатида белгилашга ундайди, чунки акс ҳолда мамлакатлар ва халқларга "ижтимоий маргинализация" билан таҳдид қилинмоқда, "тарихий жараённинг чеккасига", ва ҳоказо Миллий ахборот тузилмаларини яратиш, айниқса, постиндустриал цивилизация остонасини кесиб ўтган мамлакатларда фаол равишда ғамхўрлик қилинмоқда.

1993 йилда Ақш ҳукумати ўз фаолиятининг ушбу соҳасини устувор деб ҳисоблаб, ахборотлаштириш муаммолари бўйича ишчи гуруҳ тузди. Миллий ахборот инфратузилмасини яратиш бўйича ҳаракатлар режаси жамиятнинг жозибали расмини чизди:

- енг яхши мактаблар, ўқитувчилар ва курслар географик шароитлар, масофалар, ресурслар ва ишлаш қобилиятидан қатъи назар, ўқишни истаган ҳар бир киши учун мавжуд бўлади;

—санъат, адабиёт ва илм-фаннинг улкан салоҳияти нафақат катта шаҳарларда, кутубхоналарда ва музейларда, балки ҳамма жойда ва ҳамма учун мавжуд бўлиб келмоқда;

- соғлиқни сақлаш хизматлари ва бошқа муҳим ижтимоий хизматлар ўз вақтида ва тўғри жойда, ҳар бир киши учун онлайн мавжуд бўлиб;

—ҳар бир инсон ўз офисига автомобиллар, автобуслар ёки шаҳар поездлари ўрнига електрон автомагистраллар орқали "саёҳат қилиш" орқали тўлиқ ишлаш имкониятини йўқотмасдан турли жойларда яшаш имкониятига ега;

—кичик фирмалар бутун дунёдан буюртмаларни електрон шаклда батафсил спецификация билан олишлари мумкин, бу уларга дарҳол маҳсулот ишлаб чиқаришга имкон беради;

—ҳар бир инсон сўнгги филмларни томоша қилиши, севимли видео ўйинларини ўйнаши, уйидан банк ёки дўконга мурожаат қилиши мумкин;

—ҳар бир инсон ҳукумат маълумотларини тўғридан-тўғри ёки кутубхоналар каби маҳаллий ташкилотлар орқали олиши, електрон шаклда мурожаат қилиши ва давлат имтиёзларини олиши ва давлат амалдорлари билан осонгина алоқада бўлиши мумкин;

—ҳукумат, бизнес ва бошқа тузилмалар електрон шаклда маълумот алмашиши, ҳужжатлар миқдорини камайтириши ва хизматлар сифатини яхшилаши мумкин.

Сссрни ахборотлаштириш вазифаси биринчи марта 1989 йилда тузилган, бир неча йил ўтгач, "Россияни ахборотлаштириш"тушунчасини туғдирган. Кейинги йилларда, бутун цивилизациялашган дунёни чақирадиган маълум бир идеалдан, ахборот жамияти Россия Федерацияси ривожланишининг асосий мақсади сифатида озми-кўпми маълум хусусиятлар ва белгиларга ега бўлди, улар қуйидагилардан иборат еди:

1) глобал ахборот маконини шакллантириш ва мамлакатлар ва халқларнинг ахборот ва иқтисодий интеграцияси жараёнларини чуқурлаштириш;

2) ахборот жамияти йўлида енг ривожланган мамлакатлар иқтисодиётида, тармоқ ахборот технологиялари, илғор ҳисоблаш ва телекоммуникациялардан оммавий фойдаланишга асосланган янги технологик тузилмаларнинг шаклланиши, ҳукмронликка айланиши;

3) табиий ресурслар, меҳнат ва капитал бозорларидан ташқари ишлаб чиқариш омиллари сифатида ахборот ва билимлар бозорини яратиш. Жамиятнинг ахборот ресурсларини уларга киришни кенгайтириш орқали ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг реал ресурсларига ўтказиш;

4) ижтимоий ишлаб чиқариш тизимида инфратузилманинг (телекоммуникация, транспорт, ташкилий) ролини ошириш ва ахборот ва пул оқимлари иқтисодиётида биргаликдаги фаолият тенденцияларини мустаҳкамлаш;

5) жамиятнинг ахборот маҳсулотлари ва хизматларига бўлган еҳтиёжларини ҳақиқий қондириш; халқаро, миллий ва минтақавий даражада ахборот алмашиш тизимларининг имкониятларини кенгайтириш ва шунга мос равишда малака, профессионаллик ва ижодкорликнинг енг муҳим ролини ошириш орқали таълим, илмий, техник ва маданий ривожланиш даражасини ошириш меҳнат хизматларининг хусусиятлари;

6) шахс, жамият ва давлатнинг ахборот хавфсизлигини таъминлаш муаммоларининг аҳамиятини ошириш. Фуқароларнинг ахборотни еркин қабул қилиш, тарқатиш ва улардан фойдаланиш ҳуқуқларини таъминлашнинг самарали тизимини яратиш

Ихтисослашган адабиётларда пайдо бўлаётган глобал ахборот инфратузилмаси "ахборот магистрали"деб номланади. (компаниялар ва жисмоний шахсларга ахборот, таълим ва кўнгилочар хизматларни тақдим етадиган юқори тезликдаги рақамли телекоммуникация тармоқларининг улкан тармоғи. Магистрални ташкил етувчи тармоқлар миллий ёки глобал миқёсдаги алоқа каналлари бўлиб, уларга кириш оддий одамларга чекловларсиз амалга оширилади.) У ўзининг техник таркибини акс еттиради ва фойдаланувчилар учун самарали ахборот хизматининг иккита таркибий қисмининг органик алоқасини билдиради: тегишли телекоммуникация инфратузилмаси ва ахборот ресурслари (кутубхоналар, архивлар, ахборот марказлари ва бошқалар.). Босма ихтиронинг аҳамияти билан таққосланадиган бўлсак, ахборот устунлигининг пайдо бўлиши, инсоният тараққиётида янги цивилизация циклини ифодаловчи ахборот жамиятига ўтиш даври учун етарли бўлиши мумкин.

Кўпгина мамлакатларда 1998 ва 1999 йилларда социологлар томонидан ўтказилган сўровлар шуни кўрсатдики, интернетга кириш ўқимишли ва саводсиз, бой ва камбағал, еркаклар ва аёллар, ёш ва қариялар, шаҳар ва қишлоқ аҳолиси ўртасида бўлинишнинг бир тури ҳисобланади. Яна бир ажратувчи чизиқ-бу веб-сайтларнинг 80 фоизида, компютер графикаси ва кўрсатмаларида ишлатиладиган инглиз тилини билиш. Ахборотлаштириш натижасида дунёда одамларни ажратадиган янги, кўринмас, аммо жуда хавфли тўсиқлар пайдо бўлмоқда: Интернет "Бутунжаҳон тармоғи" га кириш ҳуқуқига ега бўлганларни бирлаштиради ва ундан маҳрум бўлганларни кесиб ташлайди. Иккита параллел алоқа тизими пайдо бўлди. Улардан бири яхши маълумотга ега, замонавий алоқа воситаларига ега, бу еса катта миқдордаги маълумотларни тез ва арзон нархларда олишга имкон беради. Иккинчиси Интернетга уланмаган ва ескирган ва шунинг учун кам қимматли маълумотларни олган ески ахборот усуллари ва усулларидан фойдаланишга мажбур бўлганлар учундир. Ушбу икки тизим вакиллари ўртасидаги рақобат натижаси аниқ: замонавий ахборот-коммуникация тизимининг устунлиги ундан ташқарида бўлганлар учун тенг имкониятлар учун ҳеч қандай имконият қолдирмайди. Натижада, етарли даромад, маълумот ва замонавий алоқа воситаларидан фойдаланиш имкониятига ега бўлмаган дунё аҳолисининг аксарияти тобора маргиналлашиб, технологик ва иқтисодий тараққиёт доирасига ташланмоқда. Аҳолисининг 15% И бўлган барча иқтисодий ривожланган мамлакатлар интернетдан фойдаланувчиларнинг 88% ини ташкил етади (фақат Ақш ва Канадада — 50% дан ортиқ), Жанубий Осиёда еса дунё аҳолисининг 20% и — 1% дан кам. Умуман олганда, дунё аҳолисининг атиги 2% интернетга кириш ҳуқуқига ега.

Замонавий илмий ва технологик инқилобнинг асосий йўналишлари (информатика ва електроника, янги материаллар ва биотехнологиялар, машина разведкаси ва робототехника, генетик муҳандислик ва суперўтказувчанлик, мослашувчан автоматлаштирилган ишлаб чиқариш) нафақат янги турдаги товарлар ва хизматларнинг пайдо бўлишига, технологик жараёнларни тубдан ўзгартиришга олиб келади. Шу билан бирга, улар ишлаб чиқаришнинг ўрнини босадиган янги технологик ишлаб чиқариш усулини шакллантиради. Саноат инқилоби бошланганидан бери бешинчи технологик усул ХХ асрнинг 70-йиллари ўрталарида ривожлана бошлади. ва у електроника, компютер технологиялари, телекоммуникация, кам чиқиндилар ва юқори технологияли соҳаларга асосланган еди. У саноат ва постиндустриал ишлаб чиқариш усулларининг хусусиятларини ўзида мужассам етган, яъни бу асосан ўтиш даври еди. Кўринишидан, фақат олтинчи технологик буюртма, унинг ядроси наноелектроника, генетик муҳандислик, ноанъанавий енергия бўлиб хизмат қилади, у аллақачон болалигида ва ҳозирда мавжуд бўлиб, глобал постиндустриал жамият ва унинг технологик ишлаб чиқариш режимига тўлиқ мос келади.

Д. Белл (америкалик социолог ва публицист, постиндустриал (ахборот) жамият назариясининг асосчиси. У бир марта иқтисодиёт бир социалистик "деб ўзини тасвирланган, сиёсатда бир либерал ва маданият бир консерватив."У 2011 йилда вафот етди. "Келгуси постиндустриал жамият" китобининг русча таржимасида у қуйидагиларни таъкидлади: "постиндустриал ёки ахборот даври технологик ўзгаришларнинг узоқ занжири натижасида юзага келади. Ҳамма мамлакатлар ҳам емас — ва ҳозирда фақат бир нечтаси-унга қўшилишга тайёр." Ривожланган, постиндустриал мақомга ега бўлган мамлакатлар турли хил комбинацияларда учинчи ва бешинчи технологик тузилмаларнинг тарқалиши билан ажралиб туради. Учинчи йўл кимёвий, автомобилсозлик, тўртинчи — ракета ва космик, ядро ва етарлича ривожланган компютер тизимлари, бешинчиси - Микроелектроник инқилоб билан боғлиқ барча янгиликлар каби соҳаларнинг устувор ривожланиши билан тавсифланади, деб ишонилади. ХХ асрнинг 90-йиллари бошларида Японияда. тўртинчи турмуш тарзининг улуши тахминан 30%, бешинчиси — 46%, Россияда еса худди шу рақамлар 46% ва 5% 2 еди.
Бизнинг кўзимиз олдида ривожланаётган бешинчи технологик буюртманинг ўтиш даврига қарамай, унинг натижалари етарли назарий кучга ега бўлган ишлаб чиқаришнинг ахборот технологик усулининг асосий хусусиятларини шакллантиришга имкон беради:

а) оғир жисмоний ва монотон меҳнатни минималлаштирибгина қолмай, балки асарга ижодий характер беришдан иборат технологияни инсонпарварлаштириш;

б) ишлаб чиқаришнинг билим интенсивлигини ошириш, илмий фикр технологияларининг сўнгги ютуқларини татбиқ етадиган юқори технологияли тармоқларнинг устуворлиги;

в) ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган одамларнинг ишини индивидуализация қилиш ва диверсификация қилиш, ишни уйга ўтказиш ва ҳоказоларга имкон берадиган технологияни миниатизация қилиш.;

д) ишлаб чиқаришни кўкаламзорлаштириш, бу нафақат хом ашёдан комплекс фойдаланишни, балки уни пластмасса, композициялар, керамика билан алмаштиришни, кам чиқинди ва чиқиндилардан фойдаланишни ҳам ўз ичига олади
технологиялар, тобора қатъий екологик стандартлар ва бошқалар.;

е) ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш ва глобаллашувнинг комбинацияси, бунга мисол қилиб ҳар бир инсонга, қаерда бўлмасин, етиб борадиган ва шу билан бирга уни дунё фуқаросига айлантирадиган ахборот тармоқлари бўлиши мумкин, чунки улар унга бутун инсониятнинг ижод мевалари беради.

Ахборот технологиялари ишлаб чиқариш усулининг ядроси техника ва технологиянинг ривожланиши ва авлодлар алмашинувининг учта ўзаро боғлиқ соҳаси — микроелектроника, биотехнология ва информатика. Биринчиси, компютер ва бошқа микропроцессор технологияларидан инсон фаолияти ва ҳаётининг барча соҳаларида фойдаланишга йўл очди, бу технологик жараёнларни оптималлаштириш ва меҳнат унумдорлигини кўп марта оширишга имкон берди. Катта интеграл микросхемалар ва микропроцессорлар ихтироси билан боғлиқ бўлган " Микроелектроник инқилоб — - компютернинг Марказий процессорининг барча функцияларини бажарадиган миниатюра ўлчамдаги интеграл интеграл микросхемалар улкан техник инқилобга олиб келди: атиги тўрт йил ичида (1975-1978) 1 мм2 га жойлаштирилган маълумот миқдори. silicon crystal (чип) 80 минг марта ошди ва ушбу маҳсулотларнинг ҳар бири $ 350-400 дан $ 3-4 гача камайди. Микрочипларнинг миниатизацияси ва арзонлиги уларни турли хил механик ва автоматик тизимларнинг "компютерлаштирилган" таркибий қисмлари сифатида ишлатиш учун мисли кўрилмаган имкониятларни очди — бошқариш ва ўлчаш ускуналари, компютерлар, робототехника, мослашувчан ишлаб чиқариш тизимлари, уй хўжаликларини автоматлаштириш ва бошқалар.

Биотехнология молекуляр биология соҳасидаги кашфиётларни ўзида мужассамлаштиради. Улар мерос қилиб олинган модданинг кодини очиш ва тузатиш, мақсадли равишда ўсимлик ва ҳайвонларнинг янада самарали турларини яратиш, дори-дармонларнинг самарали турларини, дастурлаштирилган хусусиятларга ега материалларни ва бошқаларни ишлаб чиқишга қодир замонавий генетик муҳандисликнинг асосларини яратдилар. Бундай ҳолда, биотехнологиялар "тирик организмлардан ёки ҳаёт жараёнларидан фойдаланишнинг ҳар қандай техникаси" деб тушунилади:

а) маҳсулот ишлаб чиқариш ёки модификациялаш;

б) ўсимлик навларини, ўсимликлар ёки зотларнинг табиатини яхшилаш

ҳайвонлар;

в) микроорганизмларни махсус мақсадларда яратиш"

Баъзи мутахассислар биотехнологик инқилобнинг якунланиши натижасида ахборот жамияти озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришнинг янги усулларига тўла-тўкис ўтишини тахмин қилишмоқда. Бошқа олимлар биотехнологиянинг инсон ҳаётининг кўп жиҳатларига тобора ортиб бораётган таъсирини тан олиб, шунга қарамай, воқеаларнинг бундай бурилишини замонавий дунё тақдири учун етарлича асосли ва хавфли деб ҳисоблаб, бундай прогноз еҳтимолини шубҳа билан баҳолайди2.

Постиндустриал технологик ишлаб чиқариш режимининг ядросининг учинчи бўғини бу жамиятни, унинг ҳаётининг барча жабҳаларини ахборотлаштиришдир. Аввало, бу космик алоқа ва оптик толали кабеллар, факс машиналари, електрон почта, уяли алоқа воситаларидан фойдаланган ҳолда телекоммуникация, ахборот компютер тармоқлари асосида ўзгариб турадиган одамларнинг меҳнат фаолиятига тегишли. Мултимедиа (компютер синтези, аудио ва видео техника) ёрдамида компютер графикаси, виртуал дунё, виртуал ҳақиқат яратилади, бу ерда инсон учун ижодкорлик, билимларни жадал ривожлантириш ва янгилаш учун кенг йўл очилади. Рус муаллифларининг ёзишича, замонавий инсоният ҳаётини ҳар томонлама ахборотлаштириш " ахборотдан тобора тўлиқ фойдаланиш асосида инсон ва умуман жамиятнинг бутун ҳаёт фаолиятини интеллектуал ва гуманистик қайта қуришни англатади... ахборот жамиятини яратиш ва ноосферани янада ривожлантириш мақсадида."

Жамиятни ахборотлаштириш таркибий қисмларининг рейтингида интеллектуализация енг муҳим ҳисобланади, ундан кейин компютерлаштириш ва воситачилик. Амалда компютерлаштириш биринчи ўринга чиқади, бу фақат охир-оқибат янги интеллектуал елементларнинг шаклланишига олиб келади, шу жумладан ахборот ривожланиш даврига ўтиш билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий интеллектнинг пайдо бўлиши. Шунинг учун кўплаб муаллифлар ахборотлаштириш концепциясини белгилашда ушбу Социотехник жараённинг асосий мақсади сифатида унчалик кўп техник воситаларни ажратмайдилар. Улар ахборотлаштиришни инсон фаолиятининг барча ижтимоий аҳамиятга ега турларида ишончли, тўлиқ ва долзарб билимлардан тўлиқ фойдаланишни таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар мажмуи, тараққиётни янада тезлаштириш учун ўзлаштириш усули сифатида кўриб чиқадилар. ахборот сифатида ҳаёт.1

В.Мартин(В. Мартин назарида ахборот жамияти

Таъриф: Профессор В. Мартиннинг фикрича, ахборот жамияти деганда, аввало Ғарбда вужудга келган "ривожланган постиндустриал жамият" тушунилади. Унинг фикрига кўра, ахборот жамияти биринчи навбатда 60-70 - йилларда постиндустриал жамият шаклланган мамлакатларда - Япония, Ақш ва Ғарбий Европада ташкил етилиши тасодифий емас.

—

Глобаллашув жараёнларининг двигатели ва қаноти бўлган ахборот инқилоби барча мамлакатлар ва халқларнинг тараққиёти учун имконият яратади. Бу унинг бир томони. Аммо, тарихий амалиёт шуни кўрсатадики, дунёни ахборотлаштириш яна бир гипостазга ега. Жаҳон халқлари ҳамжамиятининг ўзаро боғлиқлиги ва яхлитлигини чуқурлаштириш шароитида архаик ижтимоий тузилмалар ва уларнинг елиталари кўпинча техносферанинг шаклланиши ва ишлашини таъминлайдиган сиёсий, ижтимоий ва бошқа ҳаёт шакллари ва институтларига қарши ҳужумга айланади. Халқаро терроризм кўп ҳолларда бу борада юзага келадиган қарама-қаршилик натижасидир: а) архаик ва замонавийлик ўртасида; б) ривожланишнинг турли моделлари ва уларга мос келадиган ижтимоий-сиёсий маданиятлар ўртасида. Шунингдек, дунёнинг енг ривожланган қисми еҳтиёжларини қондириш тизимидаги ўрнига қараб бошланган мамлакатлар ва халқларнинг функсионал табақаланиши жараёнларининг бир кўринишидир. Илмий, техник ва ахборот инқилоби натижасида дунё бир-бирига қарама-қарши ва портловчи муаммолар, яхлитлик, яъни яхлитликка айлантирилмоқда. замонавий инсоният ҳаётининг глобаллашуви, бу борада, жаҳон тараққиётининг барча субъектлари ва объектлари учун қарама-қарши, ноаниқ бўлиши мумкин емас.

Ва нафақат глобал ривожланиш ўзининг тенгсизлигини намойиш етишда давом етмоқда:

- мамлакатлар ва халқларни ривожланишининг бир қатор мураккаб кўрсаткичларига кўра иерархиялаштиради;

— ушбу иерархиянинг енг юқори даражаларига у учун енг муҳим иқтисодий, ижтимоий ва бошқа жараёнларни олиб келади;

- жаҳон халқаро муносабатлар тизимидаги тенгсизлик ва адолацизликни давом еттиради.

Аммо бу фақат унинг, дунёнинг ривожланиши, кўринадиган, апикал қисми. Унинг чуқур, кузатиб бўлмайдиган қисми, агар келажакда ҳозирги тенденциялар давом еца, инсоният учун аллақачон таниш бўлган тарихий режимда баъзиларнинг тенгсизлиги ва бошқаларнинг имтиёзи, оқибатларида омон қолишдан кўра кўпроқ ҳалокатли бўлиб чиқиши мумкин. Онгли ва мақсадли инсон аралашувисиз, тартибсиз ривожланаётган, зўравон ва шафқациз ахборот инқилоби кам одамларга нисбатан барқарор ва хавфсиз келажакни ваъда қилади. Унинг яширин, ўрнатилган беқарорлаштирувчилари дунё мамлакатларининг ривожланиш даражасидаги бўшлиқни деярли енгиб бўлмайдиган қилиб қўйиши мумкин. Бундан ташқари, ҳатто ривожланган мамлакатларда ҳам одамларни ўзларининг иштироки ва ахборот технологияларидан фойдаланиш даражасига қараб ва "деярли шу билан боғлиқ — уларнинг бойлигига қараб тобора қатъий ва қайтариб бўлмайдиган равишда тақсимлайди."

Муаммо шундаки, ахборот инқилоби томонидан яратилган технологик пирамида инсон ҳаётини ҳақиқатан ҳам ўзгартирадиган илм-фанни талаб қиладиган юқори технологияларни яратиш ва такрорлаш билан емас, балки ахборот технологиялари ва ахборот жамияти ҳаётининг ривожланишига асосланган ахборот тамойилларини ишлаб чиқиш билан тугайди. Уларнинг ишлаб чиқувчилари билан рақобатлашишнинг ҳар қандай имкониятини деярли истисно қиладиган метатехнологиялар мавжуд, яъни. Улар бозорларда ҳам, халқаро майдонда ахборот кучи жиҳатидан ҳам ўзларининг қайтарилмас ёки ўзгармас монополиясига олиб келиши мумкин. Агар биз технологик пирамиданинг иккинчи даражаси, яъни "ноу-хау" даражаси фақат замонавий илмий ва технологик ривожланишнинг бошланиши билан шаклланган деб ҳисобласак, унда ахборот тамойилларини яратиш фақат ХХ асрнинг 70-йиллари ўрталарида ҳақиқатга айланди. ахборот жамияти пайдо бўлди. ва унинг ҳаммуаллифлари " ахборот жамиятининг пайдо бўлишига олиб келган сифатли технологик ютуқнинг енг муҳим намойиши ва шу билан бирга унинг муҳим хусусиятларидан бири бу технологик пирамиданинг янги устки тузилиши ва кейинги "нол" даражасининг шаклланиши. Ушбу даражада сифат жиҳатидан янги турдаги технологияларни — "мета-" ва "гипертекхнологиялар" деб номланган ишлаб чиқувчилар ва дистрибюторлар мавжуд бўлиб, уларнинг пайдо бўлиши нафақат инсониятнинг технологик еволюциясида, балки бозорнинг ривожланишида ҳам янги, тубдан муҳим босқични бошлаб берди муносабатлар ўзлари."

Янги, ахборот-постиндустриал дунёда ижтимоий ривожланишнинг енг муҳим манбалари енди у ерда яшайдиган одамлар ва улар томонидан амалга ошириладиган ишлаб чиқариш майдони емас. Ахборот технологиялари ва демократик стандартларнинг устунлиги, молия ва разведка ҳудуддан ҳудудга осонгина оқиб ўтиши туфайли бу рол нисбатан ҳаракатчанликка ўтади. Ушбу ресурслар аниқ миллий-давлат мажбурий бўлмаганлиги сабабли, бугунги кунда ахборот жамияти томонидан бирон бир ҳудуднинг самарали ривожланиши унда жойлашган жамиятни модернизация қилиш, такомиллаштириш ва ривожлантиришдан иборат емас. Кейинчалик соғлом ва фаол елементларнинг асосий қисмини, яъни капитал ва ақл-идрокка ега одамларни олиб ташлаш учун у изоляцияга қадар тораяди.
"Ҳамкорлик" даги ролларнинг бундай бўлиниши билан янада ривожланган жамиятнинг тараққиёти "ўзлаштирилган жамият" нинг таназзули, йўқ қилиниши ҳисобига келиб чиқади, унинг учун у ҳар доим ўзининг соф шаклида "салбий сумма ўйини" ни англатади. "Мияни ювиш" ва ривожланиш учун енг муҳим интеллектуал ресурслар оқими, бу жаҳон тараққиётининг рақобатбардош жараёнида муваффақиятни олдиндан белгилаб беради, нафақат ривожланмаган мамлакатларнинг келажагини чеклаш билан таҳдид қилмоқда. Дунёда пайдо бўлаётган "ахборот ҳамжамияти", яъни. ахборот технологиялари билан ишлайдиган мутахассислар, табиийки, ўз аъзоларини фаровонлик, касбий ўсиш ва профессионал алоқа муҳитини таъминлашга қодир бўлган бой ва демократик давлатда тўпланишади.

Замонавийлик бундай мамлакат Америка Қўшма Штатлари, ахборот жамияти остонасини кесиб биринчи айланди ва ҳали ҳам ривожлантириш ва мета-технологияларни назорат қилиш бир монополист лавозимига кимдан кам емас, деб кўрсатади. Ҳозиргача баъзи юқори ривожланган мамлакатлар - Буюк Британия, Япония, Германия-фақат улар билан рақобатлашишга ҳаракат қилмоқдалар ва ҳар доим муваффақияциз. Кўпгина таҳлилчилар ахборот технологиялари билан рақобат заифларни тарбиялаш ва ривожлантириш механизмидан, енг яхшиси, уларнинг якуний ва қайтариб бўлмайдиган маргинализация механизмига айланади деган хулосага келишади. Умуман олганда, ахборот технологияларини замонавий дунё ривожланишининг глобаллашув тенденцияларининг ҳаракатлантирувчи кучлари сифатида кўриб чиқсак, биз қуйидагиларни айтишимиз мумкин:

- глобаллашув замонавий илмий-технологик инқилобнинг амалий ҳодисасидир, унинг чуқур моҳияти фан ва ишлаб чиқариш ўртасида органик алоқани шакллантириш, ахборот технологияларига асосланган янги, инновацион ишлаб чиқариш усулининг пайдо бўлишидадир;

- глобаллашув-бу мамлакатлар ўртасидаги маъмурий тўсиқларни йўқ қиладиган, молиявий оқимлар, рақобат, ахборот ва ахборотлаштиришни бутун дунё бўйлаб ва объектив характерга ега бўлган ахборот технологияларининг моддий тимсоли. "Глобаллашув амалиёти" китобининг муаллифлари бу борада қуйидагиларни таъкидлашади: "глобаллашувнинг енг муҳим хусусияти нафақат молиявий ёки ахборот бозорларини, балки молиявий ва ахборот маконини шакллантириш бўлиб, унда нафақат тижорат, балки барча инсон фаолияти тобора кўпроқ амалга оширилмоқда";

- глобаллашув-бу бутун инсоният ҳаётини ахборотлаштиришнинг турли жараёнларини келтириб чиқарган янги компютер технологиялари асосида пайдо бўлган ягона дунёнинг ҳақиқати. Замонавий дунё тараққиётининг ушбу жиҳатини таъкидлаб, у қуйидагиларни таъкидлади: "глобаллашув-бу янги, асосан компютер технологияларига асосланган ягона глобал молиявий ва ахборот маконини тезкор шакллантириш жараёни. Бу унинг интеграциядан фарқи, енг юқори босқичидир. Интеграция музлик даврида ҳам бўлган, глобализация ХХ асрнинг 90-йилларида, ўн йил аввал бошланган"

глобаллашув-бу дунёни ахборотлаштиришнинг замонавий жараёнлари, замонавий одамлар ҳаётининг барча соҳаларида компютер, телекоммуникация, метатехнологияларнинг тарқалиши ва жорий етилиши. Бу "аста-секин", деб таъкидлаганидек, "барча одамлар, мамлакатлар ва халқлар орасида ягона инсониятга мансублик тўғрисида хабардорлик ўсиб бормоқда ва бундан амалий ва сиёсий хулосалар чиқариш зарурати пайдо бўлмоқда. Трансчегаравий ўзига хосликлар шахслар гуруҳлари ўз жамоаларини (миллий, етник, диний) давлатга содиқликдан устун қўйганда пайдо бўлади. Ушбу тенденция жаҳон тараққиётининг тарихий моделининг ўзгаришига олиб келади: барча кучлар, омиллар ва жараёнларнинг ўз-ўзидан ривожланаётган натижаси ўрнига, нафақат аниқ, балки стратегик, мақсадли равишда инсон томонидан бошқариладиган бошқариладиган model пайдо бўлиши мумкин";

- глобаллашув-бу глобал ривожланиш босқичи бўлиб, атроф — муҳитни ўзгартиришга қаратилган юқори технологик технологиялар гуманитар технологиялар билан тўлдирилади-юқори ҳуме, бу инсоннинг ўзи ўзгариши, унинг онгини шакллантириш билан бевосита боғлиқ воситаларни ўз ичига олади. Гуманитар технологияларнинг имкониятлари инсон тараққиётининг моҳиятини ўзгартиришга имкон беради. Агар илгари инсоният атрофдаги дунёни ўзгартирган бўлса, енди у ўзини ўзгартиришга ўтмоқда, натижада ген ақл билан таъкидлаганидек, "инсоният тобора ўзида очиқ мия операциясини бажарадиган жарроҳга ўхшайди";

- глобаллашув инсоният тарихидаги ўша даврнинг бошланиши бўлиб, инсон ўзини атроф-муҳитга мослашиши керак бўлади ва ахборот технологиялари нафақат янги ижтимоий муносабатларни, балки бутун инсониятнинг янги қиёфасини ҳам ўз елкасига олиб келадиган шароитда. Ахборот жамиятида "ривожланиш" ва "еволюция" тушунчаларининг ўзаро конверсиясини уларнинг ижтимоий ва биологик асослари ўртасидаги фарқ билан боғлиқ бўлган қутбли қарама-қарши маънодан маҳрум қиладиган тарзда таъминлаш мумкин кўринади;

- глобаллашув—бу мета-технологиялар "иккинчи табиат", "универсал технокултура", "глобал техносфера" ни яратадиган вақт ва жараён бўлиб, унинг асосида В. Кувалдин "жуда хаотик глобал алоқалар, меъёрлар тўплами, бутун инсоният учун тобора кенг тарқалган муносабат, қадриятлар, хулқ-атвор моделлари, режимлар, тизимлар, институтлар"1;

глобаллашув-бу инсоният тарихидаги давр бўлиб, инсониятнинг жамоавий ақл-заковати билан қуролланган ахборот жамияти глобал миқёсда жаҳон жараёнлари ва муаммоларини универсал ҳаёт ва кейинги ривожланиш манфаатларига асосланган ҳолда бошқариш имкониятига яқинлашади. "Мен жамоавий ақл деб атайман, - деб ёзган академик, - маълумот алмашиш, дунё ҳақида умумий тушунчани шакллантириш, жамоавий хотирани яхшилаш ва, еҳтимол, келажакда ишлаб чиқиш ва қабул қилишга қодир бўлган одамларнинг individual онглари йиғиндисининг тизимли хусусияти.жамоавий қарорлар."

- глобаллашув-бу инсоният жамиятларининг нотекис ривожланиши, унинг мавжудлигининг ҳозирги босқичида давом етмоқда, чунки ахборот технологиялари ҳам пайдо бўлиши ва тарқалишида маълум бир узилишга ега. Академик таъкидлаганидек, бу борада глобаллашув саноат даврига нисбатан янги нарса келтирмади. Мамлакатлар ва халқлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликнинг давом етаётган ассиметрияси дунёдаги бўлинишни чуқурлаштирадиган яна бир жиддий омилга дуч келади — инсоннинг ўзи инсониятнинг ижтимоий ҳомогенизацияси учун ахборот технологияларини жорий етишда муҳим тўсиқ бўлиши мумкин. Шу маънода глобаллашув, шунингдек, ахборот технологияларига хос бўлган тўртта салбий жиҳатни ўз ичига олган илмий инқилоб томонидан белгиланадиган жараёндир:

а) онг шаклланишининг енг самарали механизмга айланиши билан-

бошқарув тизимлари шунчаки йўқотиши мумкин
барча ахборот жамиятлари миқёсида уларнинг етарлилиги, қайси
бутун инсоният учун қайғули оқибатларга олиб келади.;

б) томонидан реал дунё муаммоларини ҳал қилиш истаги "

мияни ювиш " чекланган миқёсда маълум натижаларга олиб келиши мумкин, аммо оммавий дастур билан бошқарув тизимларининг етишмаслигига олиб келади;

в) ахборот фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари, "расмлар" ва ўзларининг ҳаётий ғоялари билан шуғулланиш туфайли ахборот елитаси вакиллари кўпинча ҳақиқий дунё, ҳақиқий одамлар, ҳақиқий муаммоларни унутишади,

уларнинг компютер виртуаллигига қарши чиқиш;

д) онгни шакллантириш бўйича узоқ муддатли ҳаракатлар ахборот елитасининг фикрлаш тарзини ва дунёқарашини ўзгартиради, у машҳур массадан ажралиб чиқади ва самарадорлигини йўқотади. Шу билан бирга, ўтлардан импулсларни узатиш каби демократиянинг маъноси йўқолади

жамиятлар жамиятнинг капилляр тизимлари орқали кўтарилмоқда, чунки улар шунчаки елита томонидан қабул қилинмайди.
Тўлиқ айтганда, бизнинг замонамизнинг илмий ва технологик инқилоби билан белгиланадиган глобал ривожланиш шароитида ахборот жамияти иккита муқобил версияда шаклланиши мумкин:

— жаҳон маданиятларидан бирининг даъвоси билан боғлиқ бўлган монологик версияда, бизнинг ҳолатларимизда, Ғарбнинг глобал стандарт сифатида ҳаракат қилиши, бошқаларни алмаштириши;

- ва диалогик версияда, яъни дунёнинг келажакдаги маънавий қиёфаси ва унинг глобал ахборот тизими барча буюк дунё маданиятлари томонидан бутун инсоният учун зарур бўлган баъзи бир асосий қадриятлар бўйича шериклар алмашинуви ва консенсус асосида шаклланади. Бугунги кунда софизмга асосланган биринчи вариант дунёга аниқ Юкланмоқда: хусусий универсал, глобал сифатида қабул қилинмоқда. Бироқ, замонавий инсоният жалб қилинаётган глобал дунё уни ҳар қандай маданият, ҳатто енг ривожланган маданият тилида тўлиқ тушунтириш ва тасвирлаш учун жуда мураккаб.

Фақат глобал ахборот жамиятини шакллантиришнинг диалогик вариантини амалга ошириш глобаллашувнинг ҳозирги босқичининг гегемоник ва бир хил деформацияларидан халос бўлишига олиб келиши мумкин. Кўриниб турибдики, демократик глобал тартиб нафақат Ғарбий цивилизация минтақаси ўзлигини сақлаб қолган тақдирдагина яратилиши мумкин, балки барча жаҳон маданияти ва цивилизациялари глобал дунё тартибини шакллантиришда шериклик асосида иштирок етиш имкониятига ега бўладилар, унга ўзларининг цивилизация тажрибаси ва манфаатлари тамғасини қўядилар. Инсоният барча жаҳон сивилизациялари - Ғарбий Европа, Шарқий христиан, мусулмон, Ҳинд—буддист, Конфуций-буддист, лотин Америкаси, Япон ва бошқаларни тан олсагина жаҳон тараққиётини назорат остига олиш имкониятига ега бўлади. -глобал ахборот ва постиндустриал ислоҳотлар субъектларига айланиши керак. Уларнинг ҳамкорлиги-тенг, тенг даражада фойдали ва яхши келажак сари барқарор тараққиётни таъминлаш учун бир хил даражада мос — инсониятнинг ўлмаслигини кафолатлашга қодир.