Fan : Ona tili Mavzu : Sifatlarning ma’no turlari

Sana :

Sinf : VI

Fan : Ona tili

Mavzu : Sifatlarning ma’no turlari

Darsning maqsadi :

1. 
   Ta’limiy maqsad : Sifat so’z turkumi yuzasidan o’quvchilar bilimini mustahkamlash . Sifatlarning ma’naviy guruhlarini ajrata olish malakasini oshirish .
   
2. 
   B) Tarbiyaviy maqsda : O’quvchilarni sifat so’z turkumining ma’no guruhlarini ajrata olishga o’rgatish boorish bilan ona Vatanga sadoqat , do’st – birodarlarga mehr – o’qibat kabi fazilatlarni singdirish .
   
3. 
   Rivojlantiruvchi maqsad : O’quvchilarda mustaqil fikrlash , o’z mulohazalarini erkin bayon etish ko’nikmalarini hosil qilish .
   

Darsning shakli : Ko’nikma , malakalarini rivojlantirish .

Dars metodi : Musobaqa .

Dars usuli : Kichik guruhlarda ishlash , taqdimot , kichik matn tuzish .

Dars didaktikasi : 6 – sinf “ Ona tili ” darsligi , rag’bat va jarima kartochkalari , sandiqcha .

Darsning borishi : Sinf olti guruhga ajratiladi va guruhlarga nom quyiladi . Guruh nomlari sifat so’z turkumining ma’no turlari asosida berilishi kerak .

1. 
   guruh : “ Zukko ” guruhi
   
2. 
   guruh : “ Kamalak ” guruhi
   
3. 
   guruh : “ Shirin ” guruhi
   
4. 
   guruh : “ Keng mushohadalilar ” guruhi
   
5. 
   guruh : “ Muattar ” guruhi
   
6. 
   guruh : “ Tonggi shabnam ” guruhi
   

Guruhlar qaysi shartlar bo’yicha sinovdan o’tishlari o’qituvchi tomonidan tushuntiriladi . Darsga taklif etilgan qatnashuvchilar - kuzatuvchilardan hakamlar hay’ati saylanadi .

Birinchi shart . Guruhlarga sifatning ma’no turlari yozilmasdan ochiq qoldirilgan gaplar yozilgan varaqlar beriladi . Ular kerakli sifatlarning quyib gapni to’ldiriladilar .

1- guruhga : Menda bunday boyliklar yo’q , lekin ….. qo’lim , …..

Yuragim , …. Boshim bor . ( mehnatkash , toza , aqlli ) .

2- guruhga : Gulzordagi ……., …….., …….. atirgullar quyg’os ochilganini ko’rib , yayrab ketdim . ( Qizil , sariq , pushti ) .

3 – guruhga : Chumchuqlar ham nima ………, nima …… bilsa kerak . ( Shirin , achchiqligini )

4 – guruhga : Hovli …….., devorlari ………., xuddi …… hovuzga o’xshab , buning ham to’rtdan birini ayvon egallagan edi . ( Tor , baland , kattakon )

5 – guruhga : Lobarxon oyoqlarida zo’rg’a tursa ham , nur ko’rganidanmi yo dimog’ini qitiqlayotgan ……. Hiddanmi , har qalay tinmay jilmayar edi . ( Yoqimli )

6 – guruhga : ……. harakat - ……. Barokat . ( Yozgi , kuzgi ) .

Ikkinchi shart : “ Sirli so’z ” mashqi .

Ushbu shartda guruh a’zolarining topqirligi sinovdan o’tkaziladi . Guruhga biror narsa yoki buyumning ta’rifi keltirilgan qog’oz beriladi . Ular ta’rif asosida sandiqchada qanday so’z borligini topishlari talab etiladi .

1 – guruhga : Bu so’zni yetuk , yaxshi ta’lim - tarbiya olgan , har tomonlama keng mushohadali , bir ishni o’ylab bajaradiga , ya’ni xalq maqollari bila aytganda , yeti o’lchab bir kesadiganlarga nisbatan aytiladi . ( Aqlli )

2 – guruhga : Uni hamma yaxshi ko’radi , ayniqsa bolajonlar , uning ko’pi sog’liqqa zarra. Bu so’z ko’chma ma’noda ham ishlatiladi . ( Shirin ).

4 – guruhga : Bu so’zni tog’larni , shaharlarni ta’riflaganda ishlatamiz . Uning ma’nodoshlari ko’p . ( Baland )

5 – guruhga : U insonlarga yaxshi kayfiyat bag’ishlaydi , dilni yayratadi , toza , ozoda joylarda ini his qilamiz . ( Muattar hidlar )

6 – guruhga : Bu so’zdan ancha oldin bo’lib o’tgan voqealarni aytganda , urf – odatlarimiz , an’analarimiz haqida gapirganda juda ko’p foydalanamiz . ( Qadimgi )

Uchinchi shart : ( Tezkor savol- javoblar ) Har bir guruh a’zolariga bittadan savol beriladi . Savollarga tez javob berish talab etiladi .

Namuna sifatida .

Sinf o’quvchilari sonidan kelib chiqib savollar tayyorlanadi . To’g’ri javoblar guruhlar hisobiga hisoblanadi .

1. 
   Sifat qaysi so’z turkumiga bog’lanadi ? ( Sifat otga bog’lanib , uning belgisini bildiradi ) .
   
2. 
   Tub sifatlar deb qanday sifatlarga aytiladi ? ( tarkibiy qismlarga bo’linmaydigan sifatlar tub sifatlardir ).
   
3. 
   – li , - ser , - dor , - ba , - mand qo’shimchalari bilan yasalgan sifatlar qanday ma’no anglatadi ? ( Bu qo’shimchalar sifat yasovchi qo’shimchalar hisoblanadi ) .
   
4. 
   Sifatlar tuzilishiga ko’ra necha xil bo’ladi ? ( Sifatlar tuzilishiga ko’ra soda , qo’shma , juft va takroriy bo’ladi ) .
   
5. 
   Sodda sifatlar deb nimaga aytiladi ? ( Bir asosdan iborat bo’lgan sifatlar soda sifatlar deyiladi ) .
   
6. 
   Asliy sifat deb nimaga aytiladi ? ( Belgini to’g’ridan to’g’ri ifodalaydigan va uni darajalab ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lgan sifatlar asliy sifatlar deyiladi ) .
   
7. 
   Sifat darajalari nechta ? ( Sifat darajalari to’rtta : oddiy , qoyosiy , orttirma va ozaytirma ) .
   
8. 
   Sifatlarning ozaytirma darajasi shakli deb nimga aytiladi ? ( Belgining me’yordan kam ekanligini bildiruvchi shakl sifatlarning ozaytirma darajasi shakli hioblanadi ) .
   
9. 
   Qo’shma sifat deb nimga aytiladi ? ( Qo’shma sifatlar ikki va undan ortiq asosdan tashkil topadi ) .
   

10.Takroriy sifatlar qanday yoziladi ? …. ( Takroriy sifat qismlari chiziqcha bilan ajrtaib yoziladi ).

To’rtinchi shart : Qisqa ijodiy matn yaratish . Har bir guruh sifatning ma’no turlari yuzasidan qisqa matn yaratadi v amatn tarkibidan sifatning ma’no turlarini ajratib ko’rsatadi . Namuna sifatida birinchi guruh a’zolarining yozgan matnini keltiramiz .

Kamtarlik – oliy fazilat .

O’zbek xalqi o’zining oliyjanobligi va kamtarligi bilan boshqa xalqlardan ajralib turadi . Haqiqatdan ham , kamtarin insonlarni hamma hurmat qiladi . Xalqimizda , kamtarga kamol , manmanga zavol degan naql ham bor . Bu naql bejizga aytilmagan , albatta . Chunki ba’zi insonlar manman bo’lganliklari uchun ham el orasida e’tibordan chetda qoladilar . Shoir Erkin Vohidov aytganidek ,

Garchi shuncha mag’rur tursa ham

Piyolaga egilar choynak .

Shunday ekan , manmanlik nechun

Kibr – u havo nimga kerak .

Darsni yakunlash :

Hakamlar umumiy natijalarni e’lon qilib , g’olib guruhni aniqlaydi . Darsda faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadilar . Baholar shunday bo’lmog’I kerakki , u o’quvchini o’qishga bo’lgan qiziqishuni , xohish – istaklarini rivojlantirishga o’qishga bo’lgan motivini oshirishga xizmat qilsin .

Uyga vazifa : Uyga vazifa o’quvchilarning mustaqil ravishda o’z bilimlarini boyitib borishlari uchun hozirgi davrning asosiy shartlaridan biridir . Uyga vazifalarning bajarilishi va uni tashkil etish pedagogic jarayonning o’quvchilar faoliyatiga yo’naltirilgan muhim belgilaridan biridir .

Sana :

Sinf : 6

Fan : Adabiyot

Mavzu : “ Ot ” mavzusini o’rganish tajribasidan

Maqsad :

Tarbiyaviy : O’quvchilarni ona Vatanga mehr – muhabbat , adabiyot faniga bo’lgan qiziqishlarini oshirish

Ta’limiy : Ot so’z turkumi haqida olingan bilimlarni umumlashtirish , o’quvchilarni faollashtirish , erkin fikrlashga , nutqini o’stirishga o’rgatishni darsning maqsadi qilib belgiladim .

Darsning uslubi : inssenirovka , sayohat , bellashuv

Dars jihozi : qish fasli tasvirlangan manzarali rasmlar , kartochkalar .

Darsni quyidagicha kirish so’zi bilan boshladim :

Biz sizlar bilan ot mustaqil podshohligiga sayohat qilamiz . “ Ot “ saltanati podshohining “ Atolqi ” va “ Turdosh ” ismli vazirlari , “ Birlik” va “ Ko’plik ” degan yasovullari bor ekan . Hozir bu mamlakatda bizga tanish bo’lmagan yana qanday sir- sinoatlar borligini ko’ramiz . Marhamat ! ( Ertak qahramonlari bir-bir darstaxta oldiga chiqib , o’zlarini tanishtiradilar ).

1- o’quvchi : “Ot”. ( Boshida “ Ot” deb yozilgan toji bor ) Men so’z turkumlari saltanatining to’ng’ichi Ot menga bo’ysunadilar . Mening kim ? , nima ? , kimlar ? , nimalar ? kabi savollarimning barchasiga bosh maslahatchilarim javob beradilar . Shu maslahatchilarim yordamida men o’z fuqarolarimni ajrata olaman . Vazir va a’yonlarimning o’z bajaradigan vazirlari bor . Hozir men sizlarni , mehribonim bo’lganingiz uchun ular bilan birma – bir tanishtiraman . Marhamat vazirlarim !

2- o’quvchi : “ Atoqli ot “ ( Boshida “ Atoqli ot” yozui bor ) Menga jamiki atab qo’yilgan nomlar , kitoblar , gazeta va oynomalar , daryo – yu ko’llar , shahar-u qishloqlar , teatr va madaniyat saroylari bo’ysunadilar . Yordamchilarim “ bosh harf” lar va “ qoshtirnoq ” lardir . Faqat birlikda qo’llanadigan otlardan Erkin , Vohid , Muhammad , Alisher , Namangan , Toshkent , Amudaryo – yu Sirdaryogacha mening tasarrufimdadir .

3- o’quvchi : “ Turdosh ot” ( Boshida “ Turdosh ot ” yozuvi bor )

Men “Ot” podshohining chap qo’l vaziriman . Menga olamdagi barcha narsa - jism nomlari , hayvon-u jonivorlar , belgi – sifat , harakat , voqea – hodisalar bo’ysunadilar . Men bularning umumiy nomini bildiruvchi hukmdoriman . Mening tasarrufimda faqat birlikda qo’llanadigan otlar ham , donalab sanalmaydigan otlar ham xizmat qiladi . Gurunch , bug’doy , un , yog’ , suv , havo , yomg’ir , qor bo’ron , sgamol , dovul , xalq , to’da , poda , armiya kabilar mening amrimga muntazirdirlar .

1. 
   o’quvchi : “Ot” mening qo’l ostimda yana ikkita tikuvchi a’yonim – “ Kelishik qo’shimchalari” va “Egalik qo’shimchalari ” bor . Bular yordamida men tez-tez loboslarimzni o’zgartirib , turlanib turaman . Ular hozir o’zlarini tanishtiradilar .
   

Lang ochilib eshiklar , Saf tortar kelishiklar . ( Darstaxta oldiga 6 o’quvchi chiqadi . Boshlarida 6 kelishik nomi bor . )

1 – o’quvchi : Bosh kelishik :

Vatan , Dilshod , baxt kitob

Maktab , ona , suv , oftob

Dalalar , bog’lar , gullar …

Bosh kelishikda shular .

Menda qo’shimcha yo’q , bil !

Sen bilmdon yosh ko’ngil .

2. 
   o’quvchi : Qaratqich kelishigi :
   

Qaratqichman qarasang

Qo’shimchaman “ning ” – so’rasang ,

Ba’zilar - “ni” – yozishtirib

Xatoga qo’l cho’zishib ,

Ishlatmasdan aql – kuch

Past bahoga kelar duch

3. 
   o’quvchi : Tushum kelsihigi
   

Men tushum kelishigi

“-ni ” bilan kelishigim

Ko’plarga ayon – aniq

Ko’zlarim yulduz – yoniq

“Kitob o’qi” gapida

“ - ni” tushganmi mabodo

Tushgan bo’lsa o’yla top !

Topdim , yashirgan kitob !

4 – o’quvchi : Jo’nalish kelishigi :

Kelishikda qo’shimcha

So’zni – so’zga bog’lash ish

Goh vazifa ko’makchi .

Bizni chalkash qilmasdan

Joyimizga qo’yolsang

Obro’ oshib sinfda

Qo’nmas sengha gard-u chang

4. 
   o’quvchi : O’rin – payt kelishigi :
   

• 
  Ey , o’quvchi , rostlab qad
  

“ - da ” ni bilib ol , albat

Uni - “ta” ga almashsang ,

Talaffuzda adashsang

Abadiy so’z buzilar,

Kulgi rosa cho’zilar

6 – o’quvchi : Chiqish kelishigi

Men chiqish kelishigi

“ – dan ” qo’shimchaman - uchta harf

Yashayversin bexato .

Bilib ol , Gulnor , Sharif

“ – dan ” o’rniga Saida

“ - tan” yozibdi diktantda

Sinfdoshlar oldida

Xat bilmasa , uyat – da !

Barcha kelishiklar ( 6 ta o’quvchi )

Biz oltita kelishik

Darskor sizga bilishlik ,

So’zlarni bog’lash uchun

Sarflaymiz aql kuchin

1. 
   o’quvchi : “ Ot ”
   

Aqli donishlarim , sizlarga tashakkur , menimcja bu yerda o’tirgan bolalar sizlarni juda yashi bilib olishdi . Endigi navbatda biz bu ilmu toliblarning bilimlarini poygada sinab ko’rsak va eng dono o’quvchilarga sovrinlar bersak .

Men ( o’qituvchi ) o’quvchilarga bugungi sayohatimizni hozircha to’xtalib , podshoh amrini bajarishimizni ma’lum qilib , to’rt o’quvchiga darstaxtada to’rt otni kelishiklarda turlash topshirig’ini berdim . Bu o’quvchilar topshiriqni bajargunlariga qadar qolganlar bilan qish manzarasi aks etgan rasmlarga asoslangan holda “ Qish manzarasi” mavzusida kichik bog’lanishli matn yaratishni talab qildim .

“ Ot ” mamlakatining podshohi o’z a’yonlari bilan o’quvchilarning bilimlarini baholadi , tuzgan matnlarini eshitib , ularni ham rag’batlantiradi .

Shundan so’ng o’quvchilar bilan “ So’z zanjiri ” o’yinini o’ynashimizni ma’lum qildim . O’yinning sharti shunday ediki , o’quvchilar otlarning oxiridagi harf bilan boshlanadigan yangi ot yasaydilar . Unga beriladigan savolni ham aytadilar .

Bu topshiriq bo’yicha ham o’quvchilarning bilimini Ot saltanatining hakamlari baholadilar . So’ngra o’quvchilarni uch guruhga ajratdim va yechish uchun har bir guruhga mavzuga mos tuzilib , kartochkalarga yozilgan quyidagi boshqatirmalarni berdim .
I – guruh

1. Bobur 1. Shoh va shoir

2. …Uloq 2. QAdimiy sport turi

3. …Navro’z 3. Sharqda nishonlanadigan yangi yil

4. …Sifat… 4. So’z turkumlaridan biri
II – guruh

1. …Kitob.... 1. Bilim manbai

2. …Buxoro… 2. Viloyatlardan biri

3. …Og’a… 3. Akaning ma’nodoshi

4. …Anor… 4. O’zi bir dekcha , ichi to’la mixcha

III – guruh

1. …Navoiy… 1. She’riyat sultoni

2. …Amaki… 2. Dadaning akasi

3… Murod… 3. ….. - maqsad

4… Ari…. 4. Zuv – zuv boradi – keladi , g’alvir

to’qiydi.
O’quvchilar topshiriqlarni bajarganlaridan so’ng Ot saltanatining hakamlari bergan ballarni umumlashtirib o’quvchilarning bilimini baholadim .Uyga vazifa sifatida o’zlari ot mavzusiga doir shunday boshqotirmalar tuzib kelishlarini topshirdim .