Energiya tejamkor tarkiblar va texnologiyalar

Energiya tejamkor tarkiblar va texnologiyalar.
Reja.
1.O'zbekistonda energiya tejamkor materiallarni ishlab chiqarish
2.Energiya tejamkor materiallar
3.Energiya rejamkor materiallarning qurilishda ishlatilishi

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Energiya tejamkor va zamonaviy qurilish materiallarini ishlab chiqarishni rag‘batlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori loyihasi Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalar muhokamasi portaliga joylashtirildi.

Mazkur qarorga muvofiq, “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda uch oy muddatda hududlarda faoliyat yuritayotgan barcha qurilish mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalarini to‘liq xatlovdan o‘tkazib, energiya tejamkor, import o‘rnini bosuvchi va eksportga yo‘naltirilgan qurilish materiallari, buyumlari, konstruksiyalari va uskunalarini ishlab chiqarish quvvatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi, Iqtisodiyot va sanoat vazirligi boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda 2019 yilning 1 iyulgacha bo‘lgan muddatda energiya tejamkor, import o‘rnini bosuvchi va eksportga yo‘naltirilgan qurilish materiallari, buyumlari, konstruksiyalari va uskunalarini ishlab chiqaruvchi korxonalarga, shaharsozlikda ob’ektlarni loyihalash va qurish davomida ularni qo‘llashda ratsionalizatorlik ishlari uchun loyiha tashkilotlariga, buyurtmachi vazifasini bajaruvchi injiniring kompaniyalariga hamda qurilish-pudrat tashkilotlariga imtiyozlar va preferensiyalarni qo‘llash tartibini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi.
Qaror loyihasida O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Moliya vazirligi, “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi tomonidan manfaatdor idoralar va korxonalar bilan birgalikda uch oy muddatda hududlar kesimida qurilish materiallari hom ashyo zahiralari hamda bozor talablaridan kelib chiqqan holda, 2019-2021 yillarda respublikada energiya tejamkor, import o‘rnini bosuvchi va eksportga yo‘naltirilgan qurilish materiallari, buyumlari, konstruksiyalari va uskunalarini ishlab chiqaruvchi yangi quvvatlarni yaratish dasturi ishlab chiqilib, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga tasdiqlash uchun kiritilishi belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasi uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi va “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi bilan birgalikda namunaviy loyihalar asosidagi uy-joylar, yo‘llar hamda ichimlik suvi tarmoqlarini tegishli loyiha tashkilotlari tomonidan loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqishda:
an’anaviy qurilish materiallari (pishgan g‘isht, metall armatura, metall trubalar, metall cherepitsa, sement-qumli suvoq va boshqalar) o‘rniga energiya tejamkor, import o‘rnini bosuvchi va yangi turdagi mahalliy qurilish materiallarini (polistirolbeton, gazbeton, ko‘pikbeton, ko‘pikkauchuklar, kompozit armaturalar, gipskartonlar, g‘o‘zapoya va qamish asosidagi plitalar, quruq qurilish qorishmalari, shisha tolali kompozit trubalar, vermikulit va o‘zga g‘ovak to‘ldirgichlar va boshqalar) qo‘llash yuzasidan tashkiliy ishlarni amalga oshiradilar.
O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi va “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasining takliflariga binoan qurilish sohasidagi yangi turdagi qurilish materiallari, buyumlari, konstruksiyalari, mashina va mexanizmlari va qurilish ishlari texnologiyalarini inobatga olgan holda, amaldagi milliy qurilish normalarini qayta ko‘rib chiqish, qurilishga oid xorijiy normativ-texnik hujjatlarni moslashtirish borasida tadqiqot ishlarini olib borish hamda laboratoriya sinovlarini o‘tkazish bo‘yicha Ilmiy tadqiqot muassasasi tashkil etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda, uch oy muddatda qurilish Zamonaviy energiya tejamkor qurilish materiallari
Shoxrux Baxtiyorovich Xamdamqulov Jizzax politexnika instituti
Annotatsiya: Ushbu maqolada energiya samarador binolar haqida ma'lumot berildi. Binolarning issiqlik yo'qotish darajalari foizlarda berildi. Hozirgi kunda keng foydalanilayotgan energiya samarador qurilish materiallari haqida qisqacha to'xtalib o'tildi.
Kalit so'zlar: Energiya samarador, energiya tejamkor, energiya istemoli, izolyatsiya, isitish tizimi.
Modern energy-efficient building materials
Shokhrukh Baxtiyorovich Xamdamkulov Jizzakh polytechnic instituti
Abstract: This article provides information on energy efficient buildings. The heat loss rates of the buildings are given as a percentage. A brief overview of the energy-efficient building materials currently in use.
Keywords: Energy efficient, energy saving, energy consumption, insulation, heating system.
Energiya jihatidan samarador va energiyani tejaydigan teхnologiyalarni joriy etish hozirgi kunda global muammolardan biriga aylanib bormoqda. Turli ekspertlarning baxolashlariga ko'ra, asosiy energiya manbalari hisoblangan neft, gaz va ko'mirning zaxirasi ko'pi bilan yana 100 yilga yetishi mumkin.
Rivojlangan mamlakatlarda energiya iste'molining deyarli yarmi binolarga to'g'ri keladi. Shu sababli resurs tejashning asosiy usullaridan biri bu binolarning energiya samaradorligini oshirish xisoblanadi. Demak hozirgi zamon quruvchi muhandislari qurayotgan bino badiiy me'moriy, funksional, iqtisodiy, texnik, ekologik talablarga asoslanib quribgina qolmay yana bir muhim talab hisoblangan energiya tejamkor yoki samarador talablariga ham javob bermog'i lozim bo'lmoqda.
Energiya samarador binolarni qurish bo'yicha jiddiy fikr yuritishlar o'tgan asrning oxirlaridan boshlandi. Bu sohada Avstriya, Germaniya, Shvetsiya mutaxassislarini avvalo, elektr energiyasi va binoni isitishga ketadigan iqtisodiy sarf-xarajatlarni tejash masalalario'rganib chiqildi. Ular tomonidan olib borilgan tadqiqotlar uyning umumiy energiya samaradorligiga faqatgina izolyasiya yoki isitish
tizimi kabi ma'lum omillar, balki binoning nisbatan yorug'likka qarab qurilishi, qurilish shakli va xokazalar xam ta'sir qilishi aniqlandi.
Yaqin o'tmishda uylarni gaz bilan isitish arzon bo'lgan vaqtlarda issiqlikni tejovchi uylar haqida deyarli o'ylanilmagan ham. Butun dunyo bo'yicha energiya resurslariga bo'lgan narxlarning o'sib borishi natijasida bugungi kunda vaziyat tubdan o'zgarmoqda. Quruvchilar ko'prok issiqlikni yo'qotishni kamaytiradigan issiqlik saqlovchi uylarni qurish to'g'risida bosh qotirishmoqda. Sababi, issiqlik devorlardan, derazalardagi tirqishlardan chiqishi yo'qotishlarga sabab bo'ladi. Ma'lumotlarga ko'ra, binoning issiqlik yo'qotishi darajasi quyidagicha:
> ventilyasiya orqali -30-35 foiz,
> tomdan-10-20 foiz,
> derazalardan 20-40 foiz,
> devorlardan-15-25 foiz
> fundamentlar orqali yo'qotish esa 15-20 foizni tashkil etadi.
Energiya samarador uylarni loyixalashtirishning asosiy prinsipi - bu ichki xaroratni, muqobil energiya manbalaridan foydalanish xisobiga isitish tizimi va ventilyasiyani qo'llamagan xolda maqbul xolatda saqlab turish xisoblanadi.
Hozirda energiya samarador binolarni loyihalash va qurish uchun zamonaviy energiya samaradorligiga ega qurilish materiallarini ishlab chiqarishga mo'ljallangan innovatsion-investitsion loyixalarni amaliyotga joriy etishning tashkiliy-huquqiy asoslarini takomillashtirish talab qilinmoqda.
Quyida zamonaviy energiya tajamkor binolar qurilishida keng qo'llanilayotgan qurilish materiallarini keltilib o'tamiz.
Mineral vata - shishali tuzilishga ega bo'lgan, zich bo'lmagan material hisoblanadi.
Mineral plita Izoterm P-35 sifati yuqori bo'lgan issiqlik va tovush izolyasion material xisoblanib, tosh vata asosida tayyorlanadi va sanoat xamda fuqoro qurilishida qo'llaniladi. Izoterm P-35 o'ziga xos tuzilishga ega bo'lib, suvni o'tkazmaslik xususiyatiga ega. Shu bilan birgalikda u 1000 0C dan yuqori temperaturaga chidamli, erimaydi va olovdan ishonchli Bugun AOKAda “O‘zsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi Axborot xizmati rahbari Jamshid Shermetov energiya tejamkor qurilish materiallaridan foydalanish ahamiyati xususida haqida ma’lumot berdi.

Ta’kidlanishicha, davlatimiz rahbarining joriy yil 21 fevral kuni qabul qilingan PQ-139-sonli “Uy-joy qurilishini va qurilish materiallari sanoatini qo‘llab-quvvatlashning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga ko‘ra, bir qator energiya tejamkor devorbop qurilish materiallaridan keng foydalanish bo‘yicha tavsiyalar berilgan. Unga ko‘ra, Mineral to‘ldirgichli yengil betonlar, Yengil organik to‘ldirgichli betonlar, G‘ovakli yengil betonlar, Konstruksiyali va issiqlik saqlovchi betonlar, G‘ovakli va ichi bo‘sh keramika va boshqa turdagi kompazit buyumlardan foydalanish ko‘zda tutilgan.

Hozirda yuqori keltirilgan energiya tejamkor devorbop qurilish materiallarining deyarli barchasini ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatimizda jami 706 ta temir-beton korxonalari mavjud bo‘lib, ularning yillik quvvati 6,05 mln kub metrni tashkil etadi. Yuqorida keltirilgan barcha temir-beton korxonalari buyurtmaga ko‘ra yengil, konstruksiyali betonlarni ishlab chiqara oladi.

Mamlakatimizda g‘ovakli beton turiga kiruvchi gazobeton bloklarini ishlab chiqarish ham keng ommalashmoqda.

Penobeton. Penobeton bloklari g‘ovak betonning bir turi bo‘lib, zamonaviy qurilish materiali hisoblanadi. Mutaxassislar ta’riflaganidek, penobeton bloklari - bu yengil beton hisoblanib, qum, suv, sement va ko‘pirtiruvchi qo‘shimchalardan tashkil topgan aralashmaning qattiqlashishi natijasidir. Penobeton bloklari bir qator afzalliklarga ega, birinchi navbatda, konstruksiya yengillashadi, ikkinchidan materialga harorat o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatmaydi, uchinchidan, penobeton bloklari issiqlik, sovuqlik va shovqin o‘tkazuvchanligi juda kam.

Bugungi kunda mamlakatimizda penobeton bloklari ishlab chiqarishga bo‘lgan talab ancha yuqori. Shu sababli penobeton bloklarni ishlab chiqarish investitsiyalarning istiqbolli yo‘nalishi hisoblanadi. Hozirda “KANOMA” MCHJ, “CLEVER BLOCK” MCHJ, “DIOSON-UZ” MCHJ, “NEK BLOKSTROY” MCHJ korxonalari tomonidan sifatli penobeton bloklari ishlab chiqarilmoqda.

Silikat g‘isht. Silikat g‘isht - bu ohak, qum va suv aralashmasi. Yuz yildan ortiq vaqt davomida silikat sanoati tabiiy xom ashyodan ekologik jihatdan toza va mukammal qurilish materiali sifatida ishlab chiqarilib kelinmoqda. Silikat g‘ishtlar devorlarni qurish va binolarni qoplash uchun keng qo‘llaniladi. Bozor sharoitida silikat g‘isht zavodlari uchun faqat silikatli oq g‘isht ishlab chiqarish ustida ishlash qiyin, mahsulot turlarini kengaytirish zarur hisoblanadi.