Detallarning shakllari. Geometrik shakl o`zgarishlari. Shakllarning sinflarga bo`linishi

7-MA’RUZA


BIRIKMALAR VA UTKAZISHLAR TUGRISIDA TUSHUNCHALAR.


REJA:

1. 
   Detallarning shakllari.
   
2. 
   Geometrik shakl o`zgarishlari.
   
3. 
   Shakllarning sinflarga bo`linishi.
   

Tayanch tushunchalar
Asosiy parametr, birikish uzunligi, standart, xatoligi, kompensatsiyasi, tirkish, taranglik, shakl, asosiy parametr, asosiy aniklik klasslari, kalibr, shakl, utuvchi, utuvchi utkazish, tarang utkazish, teshik sistemasi

Detallarning geometrik parametrlari aniqliligini tahlil qilishda quyidagi sirtlar farq qilinadi: nominal (shakl va o`lchamlar chetlanishlariga ega bo`lgan (ideal)) va detalni atrof muhitdan ajratib chegaralaydigan real (xaqiqiy) sirtlar. Detallarning real sirtlari ishlov berish yoki mashinalarni ishlatishdagi shakl o`zgarishlari natijasida hosil bo`ladi. Shunga o`xshash nominal va real sirtning (profilning) nominal va real joylashuvini farq qilishga to`g’ri keladi. Sirtning nominal joylashuvi ular va bazalar orasidagi yoki agar bazalar berilmagan bo`lsa, qaralayotgan sirtlar orasidagi nominal chiziqli va burchakli o`lchamlar bilan aniqlanadi.

Baza – detalning tekisliklardan birini yoki kordinatalar tizimi o`qlarini aniqlaydigan sirti, chizig’i, nuqtasi unga nisbatan joylashuv cheklamasi beriladi yoki joylashuvining chetlanishi aniqlanadi.
Sirt profili – sirtning tekislik yoki berilgan sirt bilan kesishish chizig’i (konturi). Real sirtlar yoki profillar nominallaridan farq qiladi.
Haqiqiy shaklning nominal shakldan chetlanishlari natijasida detalning turli kesimlaridagi o`lchamlari bir – biridan farq qiladi. Profil chetlanishlarini tahlil qilish uchun haqiqiy sirt kesimi konturini fazoviy burchaklar va amplitudalar spektorlari, ya`ni turli chastotali chetlanishlar majmuasi bilan aniqlanadigan profil’ chetlanishlarning garmonik tashkil etuvchilari majmuasi bilan xarakterlash mumkin. Konturograflari garmonik analizatorlar bilan uyg’un holda qo`llash detallar geometrik parametrlari chetlanishlari xarakterini tadqiq qilish, ularning paydo bo`lishi sabablarini aniqlash va texnologik jarayonlari takomillashtirish yo`llarini belgilash imkoniyatini beradi. Geometrik parametrlar chetlanishlarini ancha yirik holda turlarga ajratish mumkin: xususan o`lchamning chetlanishlari nolinchi tartibdagi chetlanishlarga; sirtlar joylashuvlarining chetlanishlari (e) 1-inchi tartibdagi chetlanishlarga; sirt shaklining chetlanishlariga (F) 2-inchi tartibdagi chetlanishlarga; to`lqinsimonlik xarakteriga ega chetlanishlar 3-inchi tartibdagi chetlanishlarga; sirt g’adir budirligi 4-inchi tartibdagi chetlanishlarga kiritiladi.
Umumiy holda buyumlarning maqbul sifatini hosil qilish uchun chiziqli va burchakli o`lchamlar, detallar va ular tarkibiy qismlari sirtlari shakli va joylashuvining aniqligini, shuningdek, detallar sirtlarining to`lqinsimonligi va g’adir-budurligini me`yorlash va nazorat qilish zarur.