Bo’z tuproqlarning kelib chiqishi, tarkibi va xossalari

---

Cho’l zonasi tuproqlari
Reja:
1.
Cho’l zonasi tuproqlarining kelib chiqishi, tarkibi va
xossalari.
2.
Bo’z
tuproqlarning kelib chiqishi
, tarkibi va xossalari.
3.
Gidromorf tuproqlar.

---

Cho’l zonasi chala cho’llar zonasining Janubida joylashgan bo’lib Rossiya, O’rta
Osiyo va Janubiy Qozog’iston Turon pasttekisligi deb ataluvchi, nihoyatda katta
tekislik maydonlarini egallaydi. Qo’ra Araks pasttekisligining dengizga chegaradosh
qismi ham shu zonaga kiradi.
Zonaning shimoliy chegarasi
, g’arbda Ustyurt
platosini o’z ichiga olib, Orol dengizi orqali Balxash ko’ligacha borpdi. O’zbekiston
respublikasi yer maydonining deyarli 70%i cho’l zonasida joylashgan
bo’lib,
Qizilqum
, Ustyurt, Malikcho’l, Shyerobod, Qarshi cho’llari va boshqa
tyerritoriyalarni o’z ichiga oladi. Cho’l zonasining maydoni 130 mln. ga Cho’l
zonasining zonal tuproqlarlari: sur-qo’ng’ir,
tusli tuproqlar
, taqir va taqirli
tuproqlardan iborat bo’lib,qumli cho’l tuproqlari, shamol keltirib yotqizgan qumlar
(40%i) va sho’rhoklar (13% ga yaqin) ham keng tarqalgan.
Shuningdek
, cho’l
zonasida sho’rtoblar, daryo sohillari va deltalarida o’tloq,o’tloq-botqoq va
sho’rlangan gidromorf tuproqlar ham ancha maydonni tashkil etadi.

---

---

•
Sur-qo’ng’ir tusli cho’l tuproqlar.Кelib chiqishi. Sur qo’ng’ir tusli
tuproqlar uzoq yillar davomida alohida tipga ajratilmasdan, bo’z
tuproqlar bilan birga qarab kelindi. Sur qo’ng’ir tusli tuproqlarning
tuzilishi va xossalari o’ta quruq cho’llarning ksyerofit-efemyerni
o’simliklarni ta’sirida kechadigan tuproq paydo bo’lish
jarayonlarining o’ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Кlassifikasiyasi. Sur-qo’ng’ir tusli tuproqlar ikki tipchaga: 
karbonatli tipik sur-qo’ng’ir tusli va oz karbonatli sur qo’ng’ir tusli
tuproqlarga bo’linadi. Mexanik va minyerologik tarkibi. Sur-qo’ng’ir
tusli tuproqlar turli tarkibli ona jinslarga
shakllanganligi
sababli
,ularning mexanik tarkibi ham har xil bo’lib,tuproq qumloq
va engil qumoq xillari tarqalgan. Sur-qo’ng’ir tuli tuproqlar O’rta
Osiyoda keng tarqalgan bo’lib, 40,5mln gektarga yaqin.

---

---

•
Ammo sug’orib dehqonchilik qilinadigan maydonlar juda kam-112.3 ming
gektar (tuproqlar maydoniga nisbatan 0,28% ni tashkil etadi). Taqirlarning
asosiy belgilari.Taqirlar profili o’ziga xos tuzilishiga ega bo’lib, yuzasining
qalinligi 1-5 sm bo’lgan qattiq zich yorikli qatqoloqdan iborat.quruq holda u 
yirik-kovakli, juda mustahkam qovushmali va namlanganda qumli
ko’pchib,deyarli suvni o’tkazmaydigan bo’lib qoladi. Taqirlarning kelib chiqishi
haqida turlicha fikrlar mavjud. Geologlar taqirlar qadimgi va hozirgi zamon
suv oqimlardan nozik zarrachalarning yotqizilishi natijasida hosil bo’ladi deb 
tushuntiradi .Ayrim geolog va geomorfologlar fikricha taqirlar qadimgi va
hozirgi zamon qurigan yo’llarining ostki qismidir .Taqirlar asosan og’ir
mexanik tarkibli gilli soz tuproqlar jumlasiga kiradi.
Taqirlarning fizik
, fizik-
mexanik va agrokimyoviy xossalarining nihoyatda yomon bo’lishiga
qaramasdan ularni o’zlashtirib dehqonchilik maqsadlarida foydalanish
mumkin. Taqirlar unumdorligini oshirilishining samarali usullardan yerga
go’ng turli kompostlar solib o’g’itlash shuningdek turli o’tlar ekish muhim
ahamiyatga ega.

---

---

---

---

---

•
Adabiyotlar:
•
1.Abdullayev X.A. O’zbekiston tuproqlari. T:,1977
•
2.Boboxo’jayev.I. Uzoqov P. Tuproqning tarkibi, xossalari va
analizi
•
3.Boboxo’jayev .I.Uzoqov P. <>T: Mehnat
1995
•
4.Bohodirov M. Rasulov A.<> T:O’qituvchi 
1975
•
5.Kaurichev I.S. Pochvovedenie M. Kolos 1989
•
6. Peyve Ya.V. Bioximiyapochv M.Selxozgiz 1949
•
7. Rasulov.M. Irmatov. Tuproqshunoslik, dehqonchilik asoslari
bilan T. O’qituvchi 1980
•
8. Tursunov L.Tuproq fizikasi T. mehnat 1988