Bolalar nutqini rivojlantirishda tevarak atrof bilan tanishtirishning ahamiyati

Bolalar nutqini rivojlantirishda tevarak atrof bilan tanishtirishning ahamiyati

Bajardi:To’ymurodova Dilshoda

Reja:

• Maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalar nutqini rivojlantirish.
• Tabiat bilan tanishish orqali bolalar nutqini rivojlantirish.
• Tabiatdagi kuzatishlar orqali maktabgacha yoshdagi bolalarning

1.Bolalar bog'chasida maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga ta'Iim va tarbiya berishda eng asosiy vazifalardan biri bolalarga ona tilini o'rgatish, nutkini rivojlantirish, nutkiy munosabatga, muomalaga o‘rgatishdir.
Nutqo'stirish uslubiyoti pedagogik fan bo‘lib, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda nutkni shakllantirishga karatilgan pedagogik konuniyatlarni o'rganadi.
Nutq o'stirish uslubiyoti fanining asosiy vazifasi— nutq o'stirish uslubi va uslubiyotlarini, ularning eng samarali vositalarini ilmiy-pedagogik asoslarda ishlab chiqish va bolalar bog'chalari tarbiyachilarini ular bilan ta’minlashdan iboratdir. Tarbiyachilar esa o'zlashtirilgan uslub va uslubiyot yordamida bolalarda nutqiy malaka va ko'nikmalami rivojlantirishga harakat qiladilar.
Nutq o'stirish uslubiyotining maqsadi bolalarning og'zaki nutqini rivojlantirishdan, atrofdagilar bilan nutqiy muloqotda bo'lish malakasini shakllantirishdan iborat.
Nutq o'stirish uslubiyoti boshqa xususiy uslubiyotlar kabi quyidagi savollarga javob beradi:
1).Nimaga o'rgatish kerak (bolalarda qaysi nutqiy malakalarni tarbiyalash kerak);
2). Qanday o’rgatish kerak.(bolalalr nutqini shakllantirishda qanday sharoit, qaysi usul va uslubivotlardan foydalanish kerak);
3) Nima uchun xuddi shunday o'rgatish kerak (nutqni rivojlantirish uchun taklif etilayotgan usullar nazariy va amaliy jihatdan qanday asoslangan).
Nutq o'stirish uslubiyoti vazifasi o‘z ichiga bir qancha maxsus xususiy vazifalarni ham qamrab olgan. Jumladan, bolalar bog'chasida bolalar nutqini rivojlantirish bo'yicha quyidagi maxsus, xususiy vazifalar amalga oshiriladi:
1. Bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish, nutqini o'stirish, boyitish.
2. Nutqning grammatik tomonini shakllantirish.
3. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash.
4. So'zlashuv nutqini (dialog) shakllantirish.
5. Hikoya qilishga o'rgatish (monologik nutqni shakllantirish).
6. Bolalarni badiiy adabiyot bilan tanishtirish.
7. Bolalarni boshlang'ich savodga tayyorlash.
Bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish, nutqini o'stirish, lug'atini boyitish. Lug'at ustida ishlash bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish orqali amalga oshiriladi. Bolalarni tevarak-atrofdagi buyumlar, hodisalar, o'simliklar, hayvonot dunyosi, kattalar mehnati va h. k. lar bilan tanishtirish jarayonida ularning nomlarini, sifatlarini, xususiyatlarini, xarakterlarini so'zlar bilan aytamiz
Masalan, buyumlarning nomini anglatadigan: ko'zgu, taroq, sovun, tish va kiyim cho'tkalari, palos, gilam, javon, karavot, xontaxta; sabzavotlarning nomini anglatadigan: sabzi, karam, sholg'om, bodring, baqlajon; o'simliklar: daraxt, gul, o't va boshqalar; mevalar: olma, nok, olcha, gilos, olxo'ri va hokazolar; uy hayvonlari: xo'roz, tovuq, ot, sigir, it, mushuk, ko'y ularning bolalarining nomini bildiruvchi: jo'ja, toychoq, buzoq, qo'zichoq, kuchukcha, xo'tik; harakatlarni ifodalovchi: yuvinmoq, artmoq, pishirmoq, tayyorlamoq, kir yuvmoq,ekmoq va boshqalar; sifatlarni bildiruvchi: katta, kichik, qizil, sariq, ko'k, zangori, oq, qora, issik, sovuq, shirin, achchiq va hokazo so'zlar bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish jarayonida bolalar lug'atiga kiritiladi, buning natijasida ularning lug'ati boyitiladi, nutqi rivojlanadi.
2.Maktabgacha ta’lim umuman olganda, uzluksiz ta’limning birinchi bosqichi hisoblanib, u maktabda o’qish uchun tayyor bo’lgan sog’lom va to’laqonli shaxs sifatida shakllangan bolani tarbiyalashni ko’zda tutadi.
Bolani maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olishga tayyorlash uchun unga ona tilining barcha boyliklarini egallab olish uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratish zarur.
Bolalar bog’chasining asosiy vazifalaridan biri bolalarning o’z xalqining badiiy tilini o’zlashtirib olishlari natijasida ularning to’g’ri og’zaki nutqini shakllantirishdan iboratdir. Bu umumiy vazifa quyidagi maxsus vazifalardan iborat: nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, lug’atni boyitish, mustahkamlash va faollashtirish, nutqning grammatik to’g’riligini takomillashtirish, og’zaki (dialogik) nutkni shakllantirish, ravon nutqni rivojlantirish, badiiy so’zga qiziqishni tarbiyalash, savod o’rgatishga tayyorlash.
Tabiatdagi bolalar mehnati jismoniy rivojlanish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi, harakatni yaxshilaydi, turli organlarning faoliyatini rag'batlantiradi, mustahkamlaydi. Tabiatdagi mehnat aqliy rivojlanish uchun katta ahamiyatga ega. Tizimli jamoaviy mehnat bolalarni birlashtiradi, ularda mehnatsevarlik va topshirilgan ish uchun mas'uliyatni tarbiyalaydi, ularga zavq va quvonch bahsh etadi.
Tabiatdagi mehnat bolalarda kuzatuvchanlikni, qiziquvchanlikni rivojlantirishga yordam beradi, ularda qishloq xo'jaligi mehnatiga qiziqish va u bilan shug'ullanadigan odamlarga hurmat hissini uyg'otadi. Tabiatdagi mehnat unga mehr-muhabbatni tarbiyalashga, tirik mavjudotlarga g'amxo'rlik qilishga, mehnat natijalariga yordam beradi. Tabiatdagi ish nutq va ushbu asarni bajarish bo'yicha sharhlar bilan birga bo'lishi ham muhimdir.
Shunday qilib, katta guruhda siz bolalar bilan qushlarni qishlash uchun oziqlantiruvchi yasashingiz yoki bolalar bog'chasi hududida bolalar o'simliklarga g'amxo'rlik qilishlari mumkin bo'lgan sabzavot bog'ini yaratishingiz mumkin. Bu nafaqat kognitiv va amaliy faoliyatni rivojlantirishga, balki ishda ishtirok etishdan his-tuyg'ular va hissiyotlar orqali nutq faoliyatini rivojlantirishga ham yordam beradi.
3.Bog'langan nutq nutq faoliyatining eng murakkab shaklidir. U izchil tizimli batafsil taqdimot xarakteriga ega. Muvaffaqiyatli nutqning rivojlanishi tafakkur rivojlanishi bilan birga asta-sekin sodir bo'ladi va bolalar faoliyati va atrofdagi odamlar bilan muloqot qilish shakllarining murakkablashishi bilan bog'liq. Bola o'zining birinchi his-tuyg'ulari va g'oyalarini o'z muhitidan olganligi sababli, bir so'z bilan ifodalangan har qanday bilim tajribadan kelib chiqadi, ya'ni. bolaning tashqi dunyodan, o'ziga xos hodisalar va narsalar dunyosidan qabul qilgan in'ikoslari.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan suhbatlar har qanday joyda o'tkazilishi mumkin, ammo ularni o'tkazish metodologiyasi farq qiladi. Tabiat haqida turli xil suhbatlar mavjud: to'g'ridan-to'g'ri idrok bilan birlashtirilgan suhbatlar (kuzatishlar, ekskursiyalar, yurishlar jarayonida); bolalar faoliyati jarayonida suhbatlar (tabiatdagi mehnat paytida).
Maktabgacha yoshdagi bolalarda izchil nutqni rivojlantirishga bolalarga hodisalarning sabablarini aniqlashga va tabiatdagi mavsumiy o'zgarishlarning aloqalari va qonuniyatlarini o'rnatishga yordam beradigan savollar yordam beradi, chunki javob berishda bola bu hodisani tavsiflashi va uni chaqirishi kerak bo'ladi. So'z o'rnatilgan aloqa (Nima uchun qishda daryo muz bilan qoplanadi? - Qishda daryo muz bilan qoplanadi, chunki sovuq). Suhbat qiziqarli, faol va bolalarga quvonch baxsh etishi uchun o'qituvchi turli tashkiliy usullardan foydalanishi kerak: kutilmagan daqiqalar, kulgili she'rlar, ertaklar, nutqiy mantiqiy muammolar, topishmoqlar, ingl. didaktik materiallar, bolalar tomonidan to'plangan turli xil kolleksiyalar va gerbariylar.
O'rta maktabgacha yoshdagi bolalarda o'quv faoliyati bilan tanishish uchun izchil nutqni rivojlantirish. mavsumiy hodisalar tabiat, o'qish uchun ertak, she'r va adabiy-badiiy matnlarga hissa qo'shishi mumkin. “Qish”, “Bahor”, “Yoz”, “Kuz”, “Qish kampirining moxovi”, “Daraxtlar bahsi”, “Hayvonlar bahsi”, “To‘rt armon” qissalarida fasllar, bolalarni o'rab turgan narsalar haqida kundalik hayot: hayvonlar va qushlar dunyosi haqidadir.
Kuzatuv ostida tabiiy hodisalar bolalarga tabiatni go‘zal, xayoliy ko‘rishga o‘rgatuvchi maqol, matal va topishmoqlardan foydalanishingiz mumkin, shu bilan birga tabiiy ob’ekt yoki hodisani mantiqan to‘g‘ri va ixcham tasvirlash mumkin. Topishmoq sizni voqelikni uning xilma-xil aloqalari va assotsiatsiyalarida ko'rishga va idrok etishga o'rgatadi, nutqda narsa, hodisaning u yoki bu xususiyatini ajratib ko'rsatishga yordam beradi, sizni unga diqqat bilan qarashga, bu narsa yoki hodisaning go'zalligini ko'rishga undaydi.