Berdaq atindagi Qaraqalpaq mamleketlik universiteti Tariyx fakulteti Arxeologiya bagdari 2 a kurs Stundent Begdullaev Ilyastin Orta aziya arxeologyasi paninen slayd jumisi

Berdaq atindagi Qaraqalpaq mamleketlik universiteti Tariyx fakulteti Arxeologiya bagdari 2 A Kurs Stundent Begdullaev Ilyastin Orta aziya arxeologyasi paninen slayd jumisi

Qubla batis Turkmenistanin enolit dawir arxeologiyasi

Reje:

1Qubla batis turkmenistanin enolit dawiri

2 Qubla batis Turkmenistanin enolit dawir estelikleri.

3 Qubla batis Turkmenistanin enolit dawiri uyreniw darejesi

Islep shigariwshi xojaliq tiylarinan rawajlangan Turkmenistan xalqi qadimgi shigis madenyati rayonlari menem tigiz baylanista bolgan Orta aziyanin arxa shigis aymaqlarinda bolsa kelteminar ham Xisar madenyatlari mas madeniy xojaliq turleri dawam etti. Usi aymaqlardan tabilgan tiykargi dalillerge kore xaliqtin jasawinda tiykargi xojaliq turi anshiliq ham baliqshiliq bolganinan derek beredi

Enolit ( B.e.sh 4-3 min jilliqtin baslari) bul daslepki metal (enus grekshe "mis", litus latinsha "tas") dawri bolip mis tas dawri depte ataladi. Bul dawirdin ulken jetiskenligi insanyatin daslepki metal menem tanisiw tas quralari menem birgelikte mis quralarinanda paydalana baslaydi. Mis qurallari tas quralarina qaraganda qolayli bolsada mistan kushli awir quralar jasaw mumkinshiligi joq edi. Orta azyanin Qubla aymaqlarinda ozlestiriwshi xojaliq orninda juzege kelgen diyxanshiliq ham sharwashiliq xojaliq jumisina aylanip aymaqliq jaqtan keniyip bardi. Biraq bul jagday Orta aziyanin barliq jerinde birdiy bolmagan Tabiy Geografyaliq jaqtan qalaysiz bolgan Arqa Shigis aymaqlarda jasawshi adamlar xojaliginda awshiliq ham baliqshiliq ustemlik surer edi.

Islep shigariwshi xojaliq tiylarinan rawajlangan Turkmenistan xalqi qadimgi shigis madenyati rayonlari menem tigiz baylanista bolgan Orta aziyanin arxa shigis aymaqlarinda bolsa kelteminar ham Xisar madenyatlari mas madeniy xojaliq turleri dawam etti. Usi aymaqlardan tabilgan tiykargi dalillerge kore xaliqtin jasawinda tiykargi xojaliq turi anshiliq ham baliqshiliq bolganinan derek beredi

Orta aziya enolit dawri Qubla Turkmenistan aymaqlarinda jaqsi uyrenilgen . Bul aymaqlarda enolit dawrin uyreniw Amerikali alimlar (R.Pampeli) arxeologyaliq izzertlew jumislarin alip bardi. Qubla Turkmenistan da 20 Asirdin 50 jillarinda M.E.Masson basshiliginda YuTake ekspiditsiyasi izzertlew jumislarin alip bardi. Enolit dawrinin tabilmalarin izzerlegen V.A.Kuftin, V.M.Massn, Sariand, Berdiev, Xlopin ham basqalar kop xizmet etti.Zarapshanin joqargi boylarinda jaylasqan Panjikent ke jaqin jerdegi Sarazm makan jayida uyrenildi.

Sarazim tomengi madeniy qatlami enolit dawrine tuwra keledi. Orta aziyada enolit 3 dawirge erte rawajlangan orta ham songi enolit dawirlerine bolinetuginligi aniqlandi. Erte enolit dawiri anaw 1 ham Namazgah 1 estelikleri kiredi. Anaw esteligi Ashxabat janindagi anaw awili atinan alinip ol anaw dep ataladi. Anaw depe 2 dawirge bolinedi. 1 dawrinde adamlar 1 qabatli jaylarda jasagan 2 dawirde Namazgah 2 Namazgah 3 te adamalar kop qabatli jaylarda turmis keshirdi

Usi dawirdin jaqsi uyrenilgen esteligi Dolildj depe bolip ol Geoksyar ozisinde jaylasqan. Rawajlangan enolit Anaw2 Namazgah 2 makanlari kiredi. Namazgah 2 jaylasiwi jaginan batis ham shigis bop bolinedi. Songi enolit Namazgah 3 esteligi kiredi. Eramizdin aldingi 5 min jilliqta Qubla Turkmenistan diyxanshiliq qawimleri mis quralarin paydalaniwdi bilgen ham waqit otiwi menem ken tarqalgan.

Turkmenistan da enolit dawri makanlarnda tas quralari (oraq, pishaq, qirgish, sapol idislar geometrik korinisler menem nagislangan) tawip uyrenilgen. Bul dawir makanlarinda uy jaylar paqsa ham gerpishten, domalaq ham tortmush turinde qurilgan. Uylerdin ortasinda oshaq bolgan ol diniy maresimlerdi otkeriw orni waziypasin atqargan. Diyxanshiliq penem shugulaniwshi qawimler quyashga, suwga, hasildarliqqa siyingan.

1904 jili Amerikali R. Pompeli qubla Turkmenistan ga ekspeditsiya sholkemlestirdi. Ekispididsiya Kopetdogʻ zonasinda jaylasqan anaw tepada arxeolog G. Shmidt bashshiliginda qaziw jumislari alip barildi. Arxeologik qazilmalar natiyjesinde kop qabatli Anawdepani 4 xranalogyaliq basqishga boliw imkanyatin berdi. G.Shmid bul etaplardi Anaw 1,2,3,ham 4 dep atadi. Arxeologik alimlar Pompeli ham G.Shmidt xranalogyaliq dawir sestemasinan aniq 50 jil paydalandi.

Uristan kiyingi jillarda Qubla Turkmenistan da ayyemgi dawir arxeologyasin uyreniw boyinsha juda kop jumislar qilingan bolip bulardin ishindegi en tiykargisi 1948-1958 jilarda Nomazgoh tepada alip barilgan arxeologik qazilmalar bolip tabiladi.Namazgah da alip barilgan arxeologik qaziwlar Natijesinde anaw tepa boyinsha qilingan dawirlestiriwge biraz aniqliq kiritildi.

1950 jildin baslarinda B.A Kuftin Namazgah tepada arxeologik qazilmalar otkizip Qubla Turkmenistan da diyxanshiliq qawimlerinin tariyxinin jana xranalogyaliq dawir sestemasin inam etti.

Itibariniz ushun raxmet...