Arxeologik sanalash arxeologik yodgorliklarning yoshini aniqlash

Arxeologik sanalash – arxeologik yodgorliklarning yoshini aniqlash. Ularning sanasi yil, yuz yillar, ming yillarda mutlaq, aniq ko‘rsatilishi hamda boshqa yodgorliklarga nis-batan aniqlangan nisbiy (ilgari, so‘nggi) bo‘lishi mumkin. Ax. arxeologik usullar (stratigrafik, tipologik) va tabiiy fanlar usullari (radio-uglerod usuli bilan sanalash va boshqalar) bilan aniqlanishi mumkin.

Tabiiy fanlar bilan tarix va arxeologiya fanining bog’liqligi. Taxlillarning quyidagi uslublari mavjud: radiouglerod, dendroxronologiya, radiokarbon uslublari, davrlashtirishning arxeomagnit uslubi, sporo–chang taxlili, petrografik uslub, agrobiologik uslub, hayvon suyaklari taxlili va boshqalar. SHuningdek, arxeologlar topilgan buyumlarni bir-biri bilan bog’lab, tarixiy va yozma manbalarga solishtirgan holda ham o’rganadilar. Bunda asosan, madaniyatlararo tarqalgan ashyolar yordamida buyumlar yoshini aniqlaydilar. Bu keyingi davrlarda eng keng qo’llanmoqda.

Madaniyatlararo tarqalgan ashyolar yordamida ibtidoiy davr buyumlari yoshini aniqlashda sharq mamlakatlarida tarqalgan xlorit, lazurit, argelit toshlardan, alibastr, fayans va fil suyagidan yasalgan buyumlarni solishtirish yordamida aniqlashadi. Xlorit tosh– yumshoq tarkibli, yashil kulrangtob bo’lib, undan yasalgan buyumlarning tashqi tarafiga chizib, o’yib bezak beriladi. Bunday buyumlar Eronning Kermon viloyatidan miloddan oldingi XIX– XVIII asrlarda eksport qilingan. Argelit toshdan miloddan oldingi III ming yilliklar yillikning oxirlar I ming yillikning boshlarida taqinchoqlar muhrlar va kosmetika uchun mitti idishlar yasaganlar. Argelitning makoni Afg’oniston, Pokiston, Eron va O’rta Osiyodan topilgan. Alibastrdan yasalgan buyumlar miloddan oldingi II ming yillikning boshlariga oid. Fayansdan “ilohiy ”idishlar va kichik xajmdagi kosa va xar xil taqinchoqlar ishlangan bo’lib, ular miloddan oldingi XIX– XVIII asrlarga oiddir.