Arablar istilosidan so’ng IX-XI asrlarda o’rta Osiyoda, ayoniqsa, Xorazmda

Savollar:

Arablar istilosidan so’ng IX-XI asrlarda o’rta Osiyoda, ayoniqsa, Xorazmda 

madaniy va ilmiy tafakkur beqiyos barq urib gulladi. Jahonga tanilgan al-Farobiy, 
Ibn  Sino,  al-Beruniy  singari  ulug‘  mutafarkir  olimlar  dahosidan  xozirgacha 
bashariyat  bahramand  bo‘lib  kelmoqda.  Shuni  alohida  qayd  etish  zarurki,  bu 
porloq  davr  arab  istilosining  mahsuli  emas,  aksincha,  arab  istilosiga  qadar  o’rta 
Osiyoda  mavjud  bo’lgan  xorazmiylar  va  so’g’diylarning  uzoq  asrlik  boy 
madaniyatining  qonuniy  taraqqiyotidan  iborat  bolgan.  XIII-XIV  asrlarda  mo’g’ullar  O’rta  Osiyoni  vayron  qilib,  obod  shaharlarni 
xarobaga  aylantiradilar.  Madaniy  yodgorliklar  parchalanib,  ilm-fan  xazinasi 
bo’lgan minglab qo‘lyozma kitoblar gulxanlarda kuydiriladi. Mo’g’ul bosqinchilari 
qancha  barbod  bermasinlar,  ijodkor  xaq  o’z  madaniy  merosini  ardoqlaydi,  eng 
og’ir va mashaqqatli hollarda madaniy hayot olg’a tomon boraveradi. 
XIV-XV  asrlarda  Temuriylar  davrida  o’rta  Osiyo  feodalizm  jamiyatida 
qisqa  muddatli  bo‘lsa  ham  markazlashgan  feodal  davlati  joriy  qilinib,  mamlakat 
hayotida  iqtisodiy,  siyosiy  va  madaniy  yuksalish  ro’y  berdi.  Ayniqsa,  XV  asr 
Hirotda,  Samarqandda  o’rta  Osiyo  xadlqlari  madaniyati  o’zining  eng  porloq 
davrini  boshidan  kechirdi.  Mirzo  Ulugbek,  Alisher  Navoiy,  Abdurahmon  Jomiy, 
Xondamir,  Behzod,  Sulton  Ali  va  Mirzo  Bobir  bu  davrning  aql  egalaridan 
bo’lganlar. 
XVI asrning boshidan safaviylar va shayboniylar hokimiyat tepasiga kelishi 
bilan iqtisodiy va madaniy hayot asta-sekin inqirozga yuz tuta boshlaydi. 
XIX  asrga  kelganda,  ayniqsa,  o’rta  Osiyoning  Rossiya  bilan  iqtisodiy  va 
siyosiy  aloqalari  kuchaya  borgan  sari  madaniy  hayotda  yana  kotarilish  roy  bera 
boshladi. 
Shunday qilib, IX asrdan to XX asrgacha, taxminan 1000 yillik tarixida o’rta 
Osiyo  xalqlarining  ilm-fan  va  ma’naviy  madaniyat  sohasida  yaratib  qoldirgan 
buyuk  merosi  bizning  davrimizgacha,  asosan,  qo’lyozma  kitoblar  shaklida  etib 
kelgandir. 
Arab  yozuvida  kitobat  qilingan  ming  yillik  madaniy  meros  nasldan-naslga 
qo‘lyozma  shaklida  o’tib  kelgan.  Shu  qolyozma  kitoblar  tufayligina  o’rta  Osiyo 
xalqlari  ota-bobolari  yaratib  qoldirgan  madaniy  merosdan  bahramand  bo’lganlar. 
Shu qo’lyozma tufayli O’rta Osiyodagi har bir xalq, har bir millat o’z tarixiga ega 
bo’lgan.  Nihoyat,  shu  qo’lyozmalar  tufayli  o’rta  Osiyo  xalqlari  jahon  madaniyat 
tarixi taraqqiyotiga o’z hissasini qo’sha olgan. 
Bu  qo’lyozma  kitoblarning  muallif  tomonidan  parcha-parcha  qog’ozlarga 
yozilib  ijod  etilgandan  so’ng,  uni  oqqa  ko’chirib,  kitob  tusiga  kirituvchi  g’oyat