Akt siyoysatining Davlat rivoji (gdp -yalpi ichki maxsulot)ga ta’siri

Mavzu: AKT siyoysatining Davlat rivoji (GDP –Yalpi ichki maxsulot)ga ta’siri.

Biz amaliyot ishi bajarish mobaynida AKT siyosatini Malaziya davlati rivojiga qo’shgan hissasini ko’rib chiqamiz va xulosa qilgan holda AKTni O’zbekistondagi ulushini tahlil qilamiz.

AKT siyosatini Malaziya davlati rivojiga qo’shgan hissasi.

So'nggi 20 yil ichida Malayziyaning iqtisodiyoti AKT ishlab chiqaruvchi tarmoqlar tomonidan katta foyda keltirdi va 1990-yillarda AKTdan foydalanishning ba'zi afzalliklariga erisha boshladi. Shunga qaramay, ming yillikning boshida AQShda IT-qabariqning portlashi yangi tashvishni keltirib chiqardi, bu erda Malayziyadagi AKT ishlab chiqaruvchi sohalar ham ta'sir ko'rsatdi. AKT samaradorligi va iqtisodiy o'sishga qo'shgan hissasini aniqlash uchun qo'shimcha vosita sifatida keng qo'llaniladi.

AKT ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning iqtisodiyotdagi o'sish va tarkibiy o'zgarishlarga qo'shadigan hissasi. 1957 yilgacha Malayziya Angliya hukmronligi ostida edi va o'sha vaqtdagi iqtisodiyot asosan qishloq xo'jaligiga bog'liq edi. 30 o'tgach, iqtisodiyot butunlay ishlab chiqarish asosiga o'tdi. Ushbu o'zgarish natijasida Malayziya iqtisodiyoti so'nggi 40 davomida har besh yilda har besh yilda to'qqiz foizgacha o'sdi. Iqtisodiyot har yili 60-yillarda 5.5 foizga o'sdi va 70-yillarning ikkinchi yarmida 8.5 foizga etdi. Jahon iqtisodiy inqirozi va tovar narxining pasayishi 1980-yillarning o'rtalariga nisbatan o'sish tendentsiyasini to'xtatdi. 1980-yillarning oxirida iqtisodiyot Tang Bxaning devalvatsiyasi tufayli Sharqiy-Osiyo valyuta inqirozidan keskin bezovta bo'lgunga qadar iqtisodiyotda kuchli qayta tiklanish yuz berdi. O'sish 90-yillarda uch foiz atrofida bo'lgan past inflyatsiya va past ishsizlik bilan ta'minlandi. 1960 yildan 2000 yilgacha YaIMning o'rtacha real o'sish sur'atlari quyidagi jadvalda keltirilgan

O'sish sur'atlarining ushbu diapazoni bilan har yetti-o'n to'rt yilda iqtisodiyotning hajmi ikki baravar oshirildi. O'sish tendentsiyalariga ta'sir qiluvchi ko'plab omillar mavjud edi. Yuqorida aytib o'tilganidek, iqtisodiy o'sish so'nggi 40 ichida iqtisodiyotda ro'y bergan transformatsion jarayonning namoyon bo'lishi edi. 1957 yilda Malayziya mustaqillikka erishgach, asosiy tovarlar (qishloq xo'jaligi va tog'-kon sanoati) yalpi ichki mahsulotning 50 foizini va umumiy eksport qiymatining qariyb 70 foizini tashkil etdi. Ishlab chiqarish sektori yalpi ichki mahsulotning olti foizini va eksportning atigi 8 foizini ta'minladi. 1960 yilda qishloq xo'jaligi va tog'-kon sanoati yalpi ichki mahsulotning 46,6 foizini tashkil qildi, faqat 8,6 foizini ishlab chiqarish quyidagi jadvalda ko'rsatilgan.

AKT uskunalariga investitsiya sarflashning global tendentsiyalariga muvofiq, to'qsoninchi yillarda Malayziyada tarmoq tarmoqlariga qo'shilgan tadbirkorlik sub'ektlari soni ortib bormoqda. Ular AKTdan foydalanishni kengaytirdilar va mavjud bo'lgan dasturiy ta'minot va dasturiy ta'minotni raqobatbardoshligi va samaradorligini oshirish umidida yangiladilar.

1990 - yillarda bank sektori tomonidan katta miqdordagi investitsiyalar kompyuter tarmog'ining xavfsizlik jihatlarini takomillashtirish bo'yicha ishlar olib borilganligi va Internet-banking xizmatini ishga tushirishga tayyorgarlik ko'rilganligi sababli. Investitsiyalarning bir qismi “Y2K muammosini” hal qilishga ham yo'naltirildi. Ishlab chiqarish sektori aktsiyalarni boshqarish samaradorligini oshirish va etkazib berish zanjirida va mahalliy va tashqi bozorda samarali aloqani kuchaytirish zarurati bilan doimiy aloqada bo'lish uchun yangi AKT uskunalariga sarmoya kiritdi. Biznes sektorining boshqa segmentlari, ayniqsa xizmat ko'rsatish sohasida yaxshi tarmoq o'rnatish uchun kompyuterdan foydalanishga ko'proq sarmoya kiritmoqdalar.

NPC tadqiqoti 1990-2000 yillar mobaynida kapital yalpi ichki mahsulotning 7,3 foizga o'sishini 51,5 foizni tashkil etganligini va TFP va ishchi kuchi mos ravishda 24,0 foiz va 24,5 foizni tashkil etganligini ko'rsatdi. YaIMning o'sishiga sarmoyaning yuqori ulushi xususiy sektor tomonidan ishlab chiqarish kapitaliga yuqori investitsiyalarni, shuningdek, davlat sektori tomonidan infratuzilma loyihalariga investitsiyalarning yuqori bo'lishini aks ettiradi. 1990 yil 1995 yilda Yalpi Ichki Mahsulotning YaIM o'sishiga qo'shgan hissasi 25,4 foizni tashkil etdi, bu kapitalning ulushi 50,4 foiz va ishchi kuchi ulushi 24,4 foiz edi. Biroq, 1995-2000 yillarda YaIMning o'sishiga TPM ulushi 16,7% gacha pasaydi, kapital va ishchi kuchi mos ravishda 55,0% va 28,3% gacha yaxshilandi. Biz kapitalning intensivligini (ishchi kuchi miqdoriga nisbatan kapitalni) hisoblashimiz mumkin va TFPning iqtisodiy ulushda qaysi biri ustunligini ko'rishimiz mumkin. o'sishi. NPC hisob-kitob qildi va 1990-2000 yillar davomida TFP yuqori mahsuldorlikka 43,6 foizni, kapitalning intensivligi esa 56,4 foizni tashkil etganligini aniqladi. Hosildorlikning o'sishi uchun kapitalning intensivligi asosiy omil bo'lib, mamlakatda iqtisodiy rivojlanish hali ham ko'p jihatdan kirish omillariga bog'liq edi.

TFP o'sishni hisobga olish doirasidagi qoldiqlarning o'lchovi bo'lganligi sababli, ba'zi aniq omillarni ajratib olish uchun qo'shimcha tekshirish kerak. Solow barcha qoldiqlarni texnologiya yoki texnik taraqqiyot bilan bog'lagan bo'lsa ham, yaxshi ma'lumotlar bilan biz uni yana bir qator omillarga bo'lishimiz mumkin. NPC qoldiqlarni texnik taraqqiyot, kapital tarkibi, talabning intensivligi, ta'lim va o'qitish va iqtisodiy qayta qurish kabi aniqlangan beshta subfaktorga ajratdi. Natijada quyidagi jadvalda keltirilgan.

Ushbu jadvaldagi NPC ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, TFPning eng katta ikki hissa qo'shuvchisi talabning intensivligi va ta'lim va o'qitishdir. 1990-2000 yillarda talab intensivligi TShF o'sishiga 34,5 foizni, ta'lim va ta'lim 33,9 foizni tashkil etdi. Topilmalarni ishlab chiqishda NPC quyidagi tushuntirishlarni beradi: Texnik taraqqiyot axborot texnologiyalari, innovatsiyalar, menejment va tashkiliy samaradorlikdan samarali va samarali foydalanishni anglatadi. 19902000 yillar davomida TFPG ga texnik taraqqiyot 14,4 foizni qo'shdi.

Kapital tarkibi - bu ishlab chiqarish kapitaliga investitsiyalarni aks ettiradigan kapital tarkibi (ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga imkon beradigan ilg'or mashina va uskunalar kabi ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga imkon beradi, bunda uzoq vaqt davom etadigan infratuzilma va binolardan farqli o'laroq). 1990-2000 yillarda kapital tarkibi TFPG ga 12,1 foizni tashkil etdi. Agar samarali strategik amalga oshirish va ishlab chiqarish kapitalidan foydalanish mavjud bo'lsa, TFPGga kapital tarkibining ulushi yuqori bo'lishi mumkin.

Ta'lim va o'qitish. 1990-2000 yillarda ta'lim va o'qitish TFPGning 33,9 foizini tashkil etdi. Ta'lim va o'qitish orqali inson kapitaliga investitsiyalar oxir-oqibat TFPG ni oshiradi. Iqtisodiyot ishlab chiqarish iqtisodiyotidan axborot yoki bilim iqtisodiyotiga o'tganligi sababli, ta'lim va o'qishga investitsiyalar malakali ishchi kuchini jalb qilish uchun zarurdir.

Talabning intensivligi iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish darajasini ko'rsatadi. 1990-2000 yillarda talab intensivligi TPFGga 34,5 foizni tashkil etdi. Ishlab chiqarish sohasiga yo'naltirilgan investitsiyalar umumiy investitsiyalar hajmining o'sishiga asosiy turtki bo'lganligi sababli, ishlab chiqarish sektorida foydalanish koeffitsientlarining oshishi TXF o'sishiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Shuningdek, eksportga yo'naltirilgan davlat tomonidan amalga oshirilayotgan sanoatlashtirish siyosati iqtisodiyotga foyda keltirdi, bu esa mahsulotlarga jahon bozorida raqobatdosh mavqega ega bo'lishga imkon berdi. Iqtisodiy qayta qurish tarmoqlar o'rtasida resurslarni taqsimlash samaradorligini ko'rsatadi. 1990-2000 yillar davomida TFPG tarkibidagi iqtisodiy qayta qurish ulushi 5,2 foizni tashkil etdi. Malayziya ishchi kuchini an'anaviy tovarlar sektoridan zamonaviy diversifikatsiyalangan iqtisodiyotga, ishchi kuchi va kapital resurslaridan samarali foydalanishga yo'naltirishda muvaffaqiyat qozondi.

Shunday qilib, NPC tomonidan olib borilgan kuzatuvlardan xulosa qilishimiz mumkinki, bu erda tijorat sub'ektlari tomonidan kompyuterdan foydalanish ma'lum darajada TFPning o'sishiga 1990 yilda ta'sir ko'rsatdi. Ammo, biz IHRT iqtisodiyoti bilan taqqoslasak, hissasi juda oz ekanligini angladik.

Endi O’zbekistonda AKTni GDPdagi ulushini ko’rib chiqamiz.

2018 yil 9 yanvar kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish va xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijadorligiga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri, uning o‘rinbosarlari, tegishli vazirlik va tashkilot rahbarlari ishtirok etdi.

2017 - yilda raqamli televideniye qamrovi 88 foizdan 100 foizgacha yetkazildi. Mobil aloqadan foydalanuvchilar soni 7 foizga oshib, 22,8 millionga yetdi. 2017 yilda axborot texnologiyalari sohasida 7,7 trillion so‘mlik yoki 2016 yilga nisbatan 26 foizga ko‘p xizmat ko‘rsatildi. Investitsiya dasturi doirasida 260 million dollar o‘zlashtirildi.

Prezidentimiz axborot texnologiyalari sohasida hali qilinadigan ishlar ko‘pligi, erishilgan natijalar boshqa davlatlarga qaraganda ancha past ko‘rsatkichda ekanligini qayd etdi. Misol uchun: axborot texnologiyalari sohasining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi Janubiy Koreyada – 9 foiz, Yaponiyada – 5,5 foiz, Xitoy va Hindistonda – 4,7 foiz, O‘zbekistonda atigi 2,2 foizni tashkil etadi. Buni axborot-kommunikatsiya rivojlanish indeksi reytingdagi 176 ta mamlakat ichida O‘zbekiston 95-o‘rinni egallagani isbotlab turibdi.

Yig‘ilishda Internet tarmog‘iga ulanish qamrovini kengaytirish va tezligini oshirish, dasturiy ta’minot, telekommunikatsiya sohasida yetakchi xorijiy kompaniyalar bilan aloqa o‘rnatish, “Elektron Hukumat” tizimini yanada rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar yuzasidan axborot berildi.

Mutasaddilarga Internet narxini keskin arzonlashtirish, tezligini kamida 4 barobarga oshirish, 2020 yilgacha esa MDH davlatlari darajasiga yetkazish chora-tadbirlarini ko‘rish bo‘yicha zarur topshiriq berildi. Lekin bugungi kunda amalda bu bajarilmadi.

Bugun “Xavfsiz shahar” yagona kompleksini yaratish dasturiga muvofiq loyihaning konsepsiyasi ishlab chiqildi. Unga ko‘ra, Toshkent shahrida 16 mingdan ortiq kameralar o‘rnatish, Ma’lumotlarni qayta ishlash markazi va Situatsiya markazlarini tashkil etish belgilangan. Shuningdek, “Xavfsiz turizm”, “Xavfsiz hudud”, “112” tizimi, oliy ta’lim muassasalariga imtixon topshirish jarayonlariga videokuzatuv hamda yo‘l harakati qoidalari buzilishlarini ro‘yxatga olish tizimlarini joriy etish ko‘zda tutilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 iyundagi farmoniga asosan tashkil etilgan «Mirzo Ulug‘bek innovatsiya markazi»da 140 dan ortiq korxonaga rezident maqomi berilib, ularda ayni vaqtda 1000 dan ortiq dasturchi mutaxassis ishlamoqda. Muhammad al-Xorazmiy nomi berilgan Toshkent axborot texnologiyalari universitetida eng zamonaviy texnologiyalar va ta’lim uslublari keng joriy etilmoqda.

2018 yilda xalqaro tajribani, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlanish tendensiyalarini inobatga olgan holda, “2018-2021 yillarda “Elektron Hukumat” tizimini yanada rivojlantirish strategiyasi”ni ishlab chiqish, “Mirzo Ulug‘bek innovatsiya markazi» rezidentlari tomonidan ko‘rsatiladigan ishlar va xizmatlar hajmini kamida 2 barobarga hamda eksport hajmini 1,8 barobarga oshirish, rezidentlar uchun chet el kompaniyalari bilan hamkorlik qilishda va yangi bozorlarga chiqishda ko‘maklashish bo‘yicha tegishli topshiriqlar berildi.

Bunga AKT sohasining mamlakatimizdagi o‘sish sur’atlari misolida ham guvoh bo‘lish mumkin. Xususan, 2017 yilda aloqa va axborotlashtirish sohalarida ko‘rsatilgan xizmatlar miqdori 7,9 trln. so‘mni tashkil qilgan. Shundan 232,8 mlrd. so‘mlik xizmatlar dasturiy ta’minot mahsulotlariga doir xizmatlar ulushiga to‘g‘ri keladi.

2016 yil bilan solishtirib ko‘rilganda, yangi texnologiyalarni joriy qilish va xizmatlar sonining oshirilishi, xizmat ko‘rsatish hududlari hamda doirasining kengaytirilishi hisobiga sohada xizmat ko‘rsatish hajmi 124,0 % (solishtirma narxlarda 115,6 %) ga oshgan.

Ayni paytda O‘zbekistonda xizmatlar sohasining rivojlanishi moddiy ishlab chiqarish sohalaridagi o‘sish sur’atni ortda qoldirmoqda. Jumladan, 2017 yilning yanvar-dekabr oylarida yalpi ichki mahsulot (YaIM) da xizmatlar sohasi ulushi 47,3 foizni tashkil qilgan.

2017 yilning yanvar-dekabr oylarida xizmatlar hajmi 116795,7 mlrd.so‘mni tashkil etib, 8,9 foizga o‘sdi. Yuqori o‘sish sur’atlarini tovarlarni kredit kartalari orqali to‘lovlar, internet orqali savdolar kabi yangi xizmat turlarini paydo bo‘lishi, yangi savdo markazlari, ovqatlanish majmualari, mexmonxonalarning ishga tushishi, ta’lim va ko‘ngilochar xizmatlarining kengayishi bilan izohlash mumkin. Shuningdek, qayd etish joizki, O‘zbekistonda valyuta bozorining erkinlashtirilishi hamda 2017 yilning sentyabrida xorijiy valyuta kursi keskin ko‘tarilishiga qaramasdan, aloqa xizmatlari tariflarida narxlarning o‘sishi kuzatilmadi.

Aloqa va axborotlashtirish sohasidagi xizmatlarni ko‘rsatishda asosiy ulush (87,3%) telekommunikatsiya xizmatlari (simli va mobil aloqa, Internet tarmog‘i, teleradiouzatish va boshqalar) hissasiga to‘g‘ri keldi.

2017 yilda AKT sohasiga jalb qilingan investitsiyalar miqdori 1,891 trln. so‘mni (o‘sish sur’ati 168,7 %), jumladan xorijiy investitsiyalar ulushi 1,557 trln. so‘m (o‘sish sur’ati 2,2 barobar)ni tashkil qilgan. Hozirda AKT sohasining O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 2,2 foizni tashkil qilmoqda.