Addiktiv minez-quliq

Addiktiv minez-quliq
Addiktiv minez-quliq dep tiri janzatlarg`a kirmeytug`in ob`ektlerden g`arezlilik aytiladi, «g`arezli minez quliq termininin`» parqi, bunda ha`m tiri ha`m tiri emes ob`ektlerden g`arezliginde (misali, basqa adamnan g`arezligi). Addiktiv minez quliqtin` tiykarg`i tu`rlerine psixoaktiv zatlardan g`arezligi (chay, kofe, alkogol`, temeki, narkotik), internet, destruktiv sektalardan g`arezlik kiredi.
Usi atap o`tken ob`ektler menen g`arezli minez quliq formalari to`mendegishe bo`linip shiqqan:
-ximiyaliq g`arezlilik (temeki, toksikomaniya, narkog`arezlik, da`riden g`arezlik, alkogol`);
- awqatlaniw qag`iydalarinin` buziliwi (ha`dden tisqari awqatlaniw, ash ju`riw, awqatlaniwdan keshiw);
- gembling - oyinnan g`arezlilik (komp`yuter oyini, qumar oyini) ;
-diniy destruktiv minez-quliq (diniy fanatizm, sektag`a beriliw).
Insanlardin` o`mir ta`rzi o`zgergen sayin g`arezli minez-quliq tu`rleri payda boladi, misali, ha`zirgi waqitta komp`yuterden g`arezlilik.
G`arezli (addiktiv) minez-quliq -minez –quliq formalarinin` shegaradan shig`iwi. Addiktiv minez-quliqtin` da`rejesi ha`r qiyli boladi – normal minez-quliq formasinan psixikaliq ha`m somatikaliq patologiya menen o`tetug`in biologiyaliq g`arezliktin` awir formasina shekem. Usig`an baylanisli, ayrim avtorlar addiktiv minez-quliq penen a`piwayi a`detlerdi ayrip shig`aradi, yag`niy ekinshisi g`arezlilik da`rejesine jetpewi ha`m hesh qanday qawip tuwdirmawi mu`mkin, misali, ha`dden tisqari awqatlaniw yaki temeki shegiw.
Insan g`arezli konkret ob`ektti tan`lawda onin` organizmine ta`siri menen belgilenedi. Insanlar, addiktsiya ob`ektine individual jantasiwi menen ayirilip turadi. Alkogol`di ko`pshilik insanlardin` tan`lawi, ol- isitiw, ayaz awriwlarin` emlewde, isenimnin` artiwinda ken` qollanadi.
G`arezli minez-quliq formalari bir birine o`tiw qasiyetine iye. Misali, ko`p stajli temeki shegiwshi, temeki shegiwden bas tartsa, ha`dden tisqari awqatlaniwg`a umtiladi. Geroinnan g`arezli adam jen`il narkotikler ha`m alkogol menen o`zin qollap turadi.
Sonday qilip, ko`rip shig`ilg`an minez-quliq formalari parqlarina qaramastan psixologiyaliq mexanizmi birdey. Usig`an tiykarlanip, addiktiv minez-quliq uliwma qasiyetlerge iye.
Da`slep, shaxstin` g`arezli minez-qulqi psixofizikaliq jag`dayin o`zgertiwge umtiliwinda belgili boladi. Bul umtiliw insan ta`repinen jen`ip bolmaytug`in, qanaatlanbaytug`in bolip tu`yiledi. Bul insannin o`zi menen o`zi gu`resi sipatinda, al geyde- o`zin o`zi basqariwdin` joytiliwin bildiredi.
Addiktiv minez-quliq tosattan payda bolmaydi, ol addiktsiyanin` u`zliksiz rawajlaniw ha`m qaliplesiw protsessi. Addiktsiya individual ta`rizde baslaniw, g`arezliktin` ku`sheywi ha`m tamamlaniw basqishida boladi. Minez-quliq motivatsiyasi ha`r basqishta ha`r qiyli.
G`arezli minez-quliqtin` ja`ne bir qasiyeti tsiklg`a bo`linetug`inlig`i.
Bir tsikldin` o`zgeriw waqtin ko`rip shig`amiz:
- addiktiv minez-quliqka ishki tayarliq;
- qalewinin` ha`m zorig`iwdin` ku`sheywi;
- addiktsiya ob`ektin aktiv izlew ha`m ku`tiw;
- ob`ektti tabiw ha`m qandaydadur keshirmelerdi bastan o`tkeriw;
- ku`shsizleniw;
- remissiya waqti ( waqtinsha ruwxiy dem aliw).
Keyin bul tsikl individual belgi ha`m tezlikte qaytalanadi. Misali, bir addiktin` o`zi bir ay, basqasi-bir ku`n boliwi mu`mkin. Bul jag`day kesellikke yamasa o`limge alip kelmeydi (misali, alkogolizm yamasa narkomaniya), biraq nizam shegarasinda shaxsiy o`zgerislerdi ha`m sotsialliq dezadaptatsiyag`a alip keledi.
Addiktiv ustanovka g`arezlilik ob`ekti jasaw maqseti bolip, al qollaniw- o`mir ta`rzi bolip qaladi. O`mir tek g`ana sol g`arezli ob`ektti aliw menen sheklenip qaladi. Ko`binese, addiktiv minez-quliq stressti jen`ip shig`almasliqtan payda boladi degen pikirler de bar. Misali, narkotikke g`arezli o`spirimler stresske qarsi qiyinshiliqtan qashiw, biykarlaw, jekeleniw reaktsiyalarin ko`rsetedi.
O`mirdin` mazmunin joytiw, o`zinin` o`mirine juwap bere almasliq - ha`m basqada qasiyetler, g`arezli minez-quliqtin` payda boliwina ha`m rawajlaniwina alip keledi.
G`arezli minez - quliq faktorlarin atap o`tip otirip, insannin` ta`biyi mu`ta`jlikleri jatiwin aytip o`tiw kerek. Insannin` g`arezlikke meyilligi universal qasiyeti esaplanadi. Biraq, belgili sharayatlarda insan ushin ayrim neytral ob`ektler a`hmiyetlige aylanadi, al olarg`a degen za`ru`rlik artip baslaydi ha`m basqariw qiyinlasadi.
Addiklerdin` minez- qulqi shaxslar ara qarim –qatnasta birneshe a`hmiyetli qasiyetler menen belgilenedi.
Tosiqlardi bastan qiyin keshiriw gedonistlik ustanovkalar menen belgilenedi (qanaatlaniwdi tezlik penen aliw, o`z tileklerinin` qanatlandiriw). Egerde tilekleri qanatlanbasa, olar negativ emotsiyalarin adamlarg`a shig`irip, yamasa mashqaladan kaship qaladi. Stress jag`dayi olar ushin tuwri kelmeydi. Bul ol ushin qaship qaliwg`a sebep boladi. Bul joqari da`rejedegi qapa boliw, gu`manlaniw jag`daylari menen xarakterlenedi, na`tiyjede konflikt kelip shig`iwi mu`mkin.
Addiktler ko`pshilik jag`daylarda basqalar ortasinda o`zin jaqsi ko`rsetiwge urinadi. Negizinde olar menen uzaq mu`ddet dawaminda qarim-qatnasta boliw qiziqli bolmaydi. Addiktler – zerikerli, o`mir ta`rzi bir ta`rizde o`tetug`in adamlar. Olar menen qarim qatnas jasaw tek ju`zeki boliw mu`mkin, olar teren` unamli qarim-qatnas jasawg`a iye emes ha`m onday qarim qatnastan olar bas tartip ju`redi.
Addiktler ko`pshilik jag`daylarda o`z so`zinde turmaydi. Olarda o`tirik so`ylewge meyillik payda boladi. Gu`nasiz adamlardi ayiplaw a`detleri ushirap turadi. Bir stereotiplik, minez-qulqinin` qaytalaniw menen xarakterlenedi. Geyde olarda passiv jag`daylar payda boladi, olardi qollap quwatlawin qaleydi.
Krizis waqitlari olarda qaweterleniw ekinshi oring`a tu`sip ketedi, al a`detiy o`mirlik ta`rzinde ol sebepsizde payda boliwi mu`mkin.
Addiktiv minez-quliqtin` mazmuni sonnan ibarat, real jag`daydan shig`ip ketiw ushin, insanlar jasama ta`rizde o`zinin` psixikaliq jag`dayin o`zgertiwge umtiladi. Ol ushin bul o`z o`zin qorg`aw, ruwxiy tinishliq illyuziyasin jaratadi. Addiktiv minez-quliqtin` ha`r qiyli formalari bar bolip: olar farmokologiyaliq ha`m farmokologiyaliq emes tu`rde boladi. Olar insan salamatlig`ina u`lken qawip keltiredi (fizikaliq ha`m psixikaliq) ta`repten. Bul tek g`ana olarg`a emes, al qasindag`i insanlar ushin da qaweterli jag`daydi payda etedi. A`sirese shaxslar araliq qarim qatnasqa ziyan qiliwi mu`mkin.