Abu Ali ibn



Download 249,84 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/8
Sana24.01.2022
Hajmi249,84 Kb.
#408230
  1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Abu Ali ibn Sino



 

 

Abu Ali ibn 

Sino 

 

 




Al Husayn Ibn Abdulloh ibn Al-Hasan ibn Ali Ibn Sino - buyuk olim, tabib, 

musiqachi.  O„rta  Osiyo  va  Eronda  yashagan,  turli  hukmdorlar  paytida  tabib  va 

vazir  bo„lgan.  Ibn  Sino  risolalari  Sharq  hamda  G„arbda  bag„oyat  mashhur.  “Tib 

qonunlari”  nazariy  va  klinik  meditsina  entsiklopediyasi  —  yunon,  rum,  hind 

hamda o„rta osiyolik tabiblar nuqtai-nazari jamlanmasi — bir necha asr davomida, 

hatto Ovrupada ham zarur qo„llanma bo„lib xizmat qilgan. 

Asosiy qiziqishlari - zamonaviy meditsina yangiliklari, gomeopatiya, xalq tabobati, 

zamonaviy  manbalarni  va  meditsinaga  oid  referatlarni  o„rganish.  Olimning 

o„limidan yuz yildan oshiq vaqt o„tib, Bog„doddagi din ishqibozlari Ibn Sinoning 

falsafiy kitoblarini yoqib yuborishadi, oradan yana bir necha asr o„tgach, Ovrupada 

katta  dastgoh  ixtiro  qilingach,  “Tib  qonunlari”  kitobining  katta  beshta  tomi 

nashrdan  chiqarilgan.  Bu  -  Injildan  keyingi  nashrdan  chiqqan  ikkinchi  kitob 

bo„ladi. 

Tabobat  ilmining  sultoni  bo„lmish  Ibn  Sino  Buxoro  yaqinidagi  Afshona 

qishlog„ida  tug„ilgan.  Bizning  vaqtimizgacha  yetib  kelgan  o„zi  haqidagi  tarjimai 

xolida  yozishicha,  “Otam  Balxdan  bo„lgan  va  u  yerdan  Buxoroga  somoniylardan 

Nuh  ibn  Mansur hukmronligi davrida  keladi  va  u  yerda  o„z  ishini  devonxonadan 

boshlaydi.  Uning  lavozimi  -   Buxoro  yaqinidagi  tuman  markazi  bo„lmish 

Xarmaysanni boshqarish bo„lgan. Shu yerlarga yaqin qishloqdagi Afshonalik qizni, 

ya‟ni mening bo„lajak onam Sitora - yulduzni xotinlikka oladi. U yerda avval men, 

keyin mening akam dunyoga keladi.” 

Ibn  Sino  fors-doriy  tilida  suhbatlashuvchi  O„rta  Osiyolik  bo„lgan.  “Qalbga  orom 

berish uchun” bu tilda u tez-tez to„rtliklar yozib turgan. 

Ibn Sinoning ota-onasiga Husayn ismi juda yoqqan. Shu sababli birinchi o„g„lining 

ismini  Husayn  deb  qo„yishgan,  lekin  aslzodalar,  odatda  o„g„illari  va  kunyalariga 

faxriy  nom  berishgan.  “Shubhasiz,  mening  o„g„limning  o„z  o„g„li  bo„ladi,  deya 

kuladi  Abdulloh.  Shunday  ekan,  mening  o„g„lim  Husayn  aziyat  chekmasin. 

Bo„lajak nabiram uchun men ism tanlab qo„ydim - uning ismi Ali bo„ladi. Kunyasi 




Abu Ali bo„ladi”. Abdulloh bu fikri zoye ekanligini bilmagan ham edi. Husaynning 

na o„g„li, na oilasi bo„ladi. 

Bir  umr  karvon  yo„llarida  shaharma-shahar  kezib,  bir  hukmdordan  boshqasining 

qo„liga o„tib, yo„l uning uyiga,  yo„lovchilar esa uning yaqinlariga  aylanib qoladi. 

Kichkina  Husayn  juda  qiziquvchan  yigitcha  bo„lgan.  “Nima  uchun?”  so„zi  - 

lug„atidagi  eng  ko„p  ishlatiladigan  so„z  bo„lgan.  Husayn  besh  yoshga  to„lganida 

oilasi  Buxoro  shahriga  ko„chib  o„tadi.  Bolakayni  boshlang„ich  musulmonlar 

maktabiga joylashadi va u yerda o„n yil ta‟lim oladi. 

Xatib  Ubayd  sinfidagi  o„n  beshta  bolakay  orasida  Husayn  eng  kichigi  bo„lgan. 

Qur‟on  oyatlari,  suralarni  o„quvchilar  arab  tilida  o„qishlari  lozim  bo„lgan. 

Ko„pchilik  yigitlar  arab  tilini  bazo„r  tushunishgan.  Husayn  o„qishni  boshlashi 

bilanoq ustozini savollar bilan ko„mib tashlaydi, ammo ustozi shu zahotiyoq oson 

javob qaytaradi: “Qur‟onni o„rgan. U yerdan barcha savollaringga javob topasan.” 

Bir  vaqtning  o„zida  Husayn  boshqa  o„qituvchi  bilan  ham  shug„ullanib, 

grammatika, uslubiyat va arab tillarini o„rganadi. 

Kunlardan bir kun kichik Husayn: “Men Qur‟onni butunlay yod oldim. Endi savol 

bersam buladimi?”, deydi. Ustozi esa juda qattiq ranjiydi va “Qur‟onni uzoq yillar 

davomida  o„rganishadi  va  kamdan-kam  musulmonlar  uni  yod  olib,  ularni  hofiz, 

deya  ulug„lashadi”,  deydi.  “Demak,  men  hofiz  ekanman!”  -  deya  tezkor  javob 

qaytaradi,  bolakay.  Adolatsiz  imtixonda  Husayn  barcha  suralarni  bir  so„z  ham 

qoldirmay aytib beradi. 

Qur‟onni  xatib  Ubaydning  o„zi  ham  yoddan  bilgan.  Shundan  keyin  Husayn 

maktabga  bormagan.  O„n  yoshida,  ya‟ni  990  yilga  borib,  Husayn  ta‟limining 

boshlang„ich  davrini  yakunlaydi.  U  Qur‟onni  yoddan  aytib,  o„z  xotirasi  bilan 

barchani hayratga  soladi va  arab adabiyotini nihoyatda zo„r bilishi bilan barchani 

lol  qoldiradi.  Shu  vaqtdan  e‟tiboran,  Ibn  Sino  shayh  bo„ladi.  Mana,  shaxsiy 

tarjimai  xolidan  parcha:  “O„n  yoshimda  men  Qur‟onni  yod  oldim  va  adabiyot 

fanini o„rganib katta muvaffaqiyatlarga erishib, barchani qoyil qoldirdim”. 




Aytish  joizki,  bolakayning  misli  ko„rilmagan  qobiliyatlari  erta  sezildi.  Uyidagi 

xush  holat  o„spirinning  ma‟naviy  yuksalishiga  zamin  yaratdi.  Ibn  Sinoning  otasi 

badavlat  va  o„qimishli,  ismoilit  (sobiq  islomga  qarshi)  o„qishlariga  yaqin  kishi 

bo„lganki,  uni  izdoshlari  safiga  qo„shgan.  Garchi  ibn  Sino  ismoilitlardan 

bo„lmagan,  lekin  ularning  xutbalari  ma‟nosi  bilan  sinchkoflik  ila  qiziqqan. 

Ehtimol,  Ibn  Sino  ismoilitlardan  o„zining  Qur‟onga  bo„lgan  tanqidiy  qarashlarini 

o„zlashtirgandur. 

Ibn  Sinoga  falsafa  hamda  matematikani  o„rgatgan  birinchi  ustozi  Abu  Abdulloh 

an-Notiliy ham ushbu o„qishlar izdoshidan bo„lgan. Shogird ustozidan shunchalik 

o„tib ketdiki, savol-javoblari bilan ustozini noqulay  ahvolga solib qo„ya boshladi. 

Ibn  Sino  tarjimai  xolida  keyingi  holatni  ifodalaydi:  “Men  mazkur  ta‟rif  uchun 

shunday  tahlil  qildimki,  ilgari  bundayini  eshitmaganman.  U  juda  xayron  qoldida, 

ota-onamga  meni  ilmdan  boshqa  hech  narsa  bilan  band  qilmasliklarini  maslahat 

berdi.  ...  Yevklidning  kitobi  bilan  ham  shunday  voqea  soldir  bo„ldi:  o„qituvchim 

yordamida besh-oltitta teoremani o„rgandim, qolganlarini esa mustaqil o„rgandim. 

Tez  orada  Natili  meni  o„rgatishga  ojiz  bo„ldi.  “O„zing  o„qi,  teoremalarni  o„zing 

ishlab,  keyin  oldimga  kel”,  dedi.  Shundan  so„ng  men  kitoblarni  mustaqil 

o„rgandim. Jarayonda menda shunchalik ko„p savollar uyg„onardiki, ularga javobni 

ustozim ham bilmay, oxir-oqibat mendan olgan”. 

Ibn  Sino  tabobat  bilan  juda  erta  qiziqqan  va  bu  soha  uning  qiziqishlarining  katta 

qismini  egallay  boshlaydi.  Xali  12  yoshga  to„lmasidanoq,  Ibn  Sino  o„sha 

vaqtlarning faylasufi va tabibi Abu Salah al-Masihiyning maslahatiga  ko„ra uning 

ta‟limotini  egalladi.  “So„ngra  men  tabiblikka  ixlos  qo„yib,  tabiblik  bilan  bog„liq 

kitoblarni o„qiy boshladim - deb yozadi tarjimai xolida. 

Tabobat  esa  mushkul  ilm  emas,  men  uni  qisqa  fursat  ichida  shunchalik  puxta 

egalladimki,  davrimizning  tabiblari  oldimga  maslahat  so„rab  kela  boshlashdi. 

Bemorlarni  ko„rikdan  o„tkazardim,  orttirgan  tajribalarim  natijasida,  qarshimda 

shunday  davo  eshiklari  ochildiki,  ta‟rifga  til  ojizdir.  Yoshim  esa  bor-yo„g„i  o„n 

sakkizda edi”. 



Husayn  tabobatni  buxorolik  tabib,  bir  qator  ilmiy  ishlar  muallifi  Abu-l-Mansur 

Qamariyning  qo„l  ostida  batafsil  o„rgangan.  Qamariyning  qo„l  ostidagi  ta‟limoti 

uzoq  cho„zilmadi,  Ibn  Sino  mustaqil  amaliyot  bilan  shug„ullanadi  va  tez  orada 

shunchalik mashhur shifokor bo„lib ketadiki, uni saroyga og„ir kasal bo„lib qolgan 

Buxoro amiri Nuh ibn-Mansurni davolash uchun chaqirtiradi. 

Ibn Sinoning o„zi bu haqda shunday eslaydi: “Kunlardan bir kuni amir qattiq betob 

bo„lib qoldi va shifokorlar uning kasalini aniqlay olishmadi. Mening ularga ismim 

tanish  edi  va  ular  amirga  men  haqimda  gapirib,  meni  chaqirishlarini  iltimos 

qilishdi. Men chaqirilgan joyga borib, ular bilan birga xizmat qildim”. 

Buxoro amirining kasali va Ibn Sino uni nima bilan davolaganligi haqida ma‟lumot 

yo„q, biroq, muolaja shunchalik yordam berdiki, Buxoroning yorqin amiri Nuh ibn 

Mansur  yana  bir  yil  taxtni  boshqargan.  Minnatdorchilik  evaziga  Ibn  Sino 

somoniylarning  kitob  omboridan  foydalanish  ruxsatiga  ega  bo„lgan.  Buxoro 

kutubxonasi  —  o„z  davrining  eng  yirik  va  eng  mashhur  kitoblar  ombori 

hisoblangan. 

Ibn  Sinoning  o„zi  Buxoro  kutubxonasida  ishlagan  davrini  ijodiy  rivojining  eng 

muhim bosqichi deb hisoblaydi. Shu vaqtdan e‟tiboran, uning ta‟limi yakunlanib, 

mustaqil hayot yo„li bosqichi boshlanadi. 

Ibn  Sino  somoniylar  kutubxonasidan  bir  necha  yillar  davomida  foydalangan. 

Ehtimol, o„z ichiga barcha alomatlari ila kasallik nomlari ko„rsatilgan, shuningdek, 

kasallikning  kelib  chiqish  sabablari  va  davosi  kabilarni  o„zida  jamlagan 

umumlashma tibbiyot asarini yaratish g„oyasi unda Buxoro kutubxonasida ishlagan 

yillari uyg„ongan. 

Aynan  shu  maqsad  uchun  Ibn  Sino  turli  kitob,  referatlardan  parchalar  ko„chirib 

olgan  va  ularni  umumlashtirgan.  Shunday  qilib,  Ibn  Sinoning  eng  muhim  asari 

“Tibbiyot  fani  qonuni”  uchun  materiallar  tayyorlangan  va  bu  ish  ustida  u  ko„p 

yillar ishlagan. 



999 yil otasi Abdulloh ibn Xasan vafot etadi va Ibn Sinoning yelkasiga yaqinlariga 

g„amxo„rlik  qilish  vazifasi  tushadi.  Afsuski,  sobiq  ismoilitlar  oilasiga  hokimiyat 

tepasidagilar  qattiq  shubha  bilan  qarashardi,  Ibn  Sinoning  ahvoli  juda  tang  va 

hatto, xatarli edi. Shu sababli u Xorazmning poytaxti Gurganjga  ko„chib ketishni 

qaror qiladi. 

Afsuski,  Husayn  o„limining  oxirigacha  musofirchilikda  u  shahardan  boshqachiga 

ko„chib,  oxir-oqibat  ona  vataniga  qaytib  kela  olmaydi.  U  Xorazm,  Abiverda, 

Nishopur,  Tua,  Gurgan,  Rey,  Xamadan,  Isfagan  kabi  shaharlar  hukmdorlarini 

ko„rdi,  ko„plab  shahar  va  qishloqlarda  bo„ldi.  Hayotida  ko„p  yo„qotishlarni 

boshdan  kechirdi,  ko„pincha  hokimiyat  tepasiga  chiqib,  tez  orada  yana  pastga 

tushar,  goh  vazir  bo„lsa,  goh  zindonga  tushar  edi,  dabdabada  ham, 

yetishmovchilikda ham kun ko„rdi, lekin o„zining ijodiy va ilmiy ishini qilmagan 

biror kun bo„lmadi. 

1002 yil Buxoro turklar tomonidan qamal qilinib, somoniylar sulolasi ag„darilgach, 

Ibn  Sino  Xorazm  hokimi  saroyiga  Urganchga  yo„l  oladi.  U  yerda  Ibn  Sinoni 

“shifokorlar  hokimi”  deya  nomlashgan.  1008  yil  sulton  Mahmud  G„aznaviyga 

xizmati  qilishgan  bosh  tortgan  Ibn  Sinoning  farovon  hayoti  darbadarlikka 

almashadi. O„zining ayrim asarlarini u uzoq safar vaqti egarda yozgan. 

1015-1024  yillar  Xamadonda  yashab,  ilmiy  faoliyatini  amirlikning  siyosiy  va 

davlat  ishlarida  faol  ishtiroki  bilan  umumlashtirgan.  Amir  Shams  ad-Davlani 

muvaffaqiyatli  davоlaganligi  uchun  unga  vazirlik  lavozimi  topshiriladi,  ammo 

atrofini  harbiy  dushmanlar  o„rab  oladi.  Amir  askarlarning  Ibn  Sinoga  g„aznani 

topshirish  talablarini  rad  etadi  va  uni  egallab  turgan  lavozimidan  ozod  qilib, 

hukmronlik qilib turgan yerlaridan tashqariga quvg„in qilishlarini buyuradi. Oradan 

qirq  kun  o„tib,  amirning  ahvoli  yana  yomonlashib  qolib.  Quvg„inlikdagi  olimni 

topib, uni yana vazir etib tayinlashlarini buyuradi. 

Amirning o„limidan so„ng Isfaxon hokimiga xizmat qilganligi uchun u to„rt oyga 

qal‟aga zindonband qilinadi. Umrining so„nggi o„n tort yili Isfaxonda (1023-1037) 




amir al-Davla saroyida xizmat qilish bilan o„tadi. Saroyda u ijod qilishi uchun juda 

qulay  sharoitlar  yaratib  berishgan.  U  bosh  shifokor  va  amir  maslahatchisi  bo„ladi 

va hatto uni yurishlarda ham kuzatib borgan. Bu yillar davomida Ibn Sino o„zining 

tanqidiy  yondashuvi  bilan  adabiyot  va  falsafa  ta‟limoti  bilan  shug„ullanadi.  Shu 

bilan  birga,  sersamara  ijodiy  ishlarini  ham  davom  ettirgan.  Uning  ko„p 

qo„lyozmalari,  shu  jumladan,  “Insof  kitobi”  («Kitab  ul-insaf»)  Isfaxоnga  g„azna 

qo„shinlari bosqinchiligi sababli yonib ketgan. Isfaxon podshosining yurishlaridan 

birida Ibn Sino og„ir oshqozon kasaliga chalinib, uni tuzata olmaydi. Ibn Sino 1037 

yil  iyun  oyida  notanish  odamga  vasiyatini  aytib,  vafot  etadi.  O„z  vasiyatida  u 

barcha  qullarini  ozod  etib,  barcha  mol-mulkini  kambag„allarga  tarqatishlarini 

so‟raydi. 

Avitsenna Xamadonda shahar devori ostiga ko„milgan, oradan sakkiz oy o„tgach, 

uning xoki Isfaxonga olib o„tiladi va amir maqbarasiga qayta ko„miladi. 

Ibn  Sino  tadqiqiy  idrokka  mukkasidan  ketgan  va  barcha  mavjud  bilimlarni 

ensiklopedik darajada egallash ishtiyoqiga ega olim bo„lgan. Faylasuf g„ayritabiiy 

xotira egasi va o„tkir aql sohibi bo„lgan. 



Merosi

 

Shifo kitobi 



Arab  tilida  yozilgan  ensiklopedik  ishi  “Shifo  kitobi”  («Kitab  al-Shifa»)  mantiq, 

fizika,  biologiya,  psixologiya,  geometriya,  arifmetika,  musiqa,  astronomiya  va 

metafizikaga  bag„ishlangan.  “Donishmadlik  kitobi”  («Danish-name»)  ham 

ensiklopediya sanaladi. 




Download 249,84 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish