48
Ko‘pgina mnemotexnik tizimlar ushbu qonuniyatlarning amal
qilishiga asoslanadi. Eslab qolishning quyidagi asosiy usullari mavjud:
mantiqiy, ma’noli, mexanik va mnemotexnik.
Mantiqiy eslab qolish – eslab qolishning asosiy usuli. Ushbu usuldan
qanchalik samarali foydalanish aqliy imkoniyatlarga, ma’noli va mantiqiy
aloqalar o‘rnatishga bog‘liq. Mantiqiy eslab qolishga asos bo‘ladigan
ma’noli aloqalar tasodifiy yuzaga keladigan aloqalarga qaraganda ancha
mustahkamligi bilan ajralib turadi. Mantiqiy eslab
qolishning muhim
usullaridan biri, avvalo, manbani guruhlarga ajratish, ya’ni ma’nosi
bo‘yicha guruhlashtirishdan iborat.
Mexanik usul – ma’nosini tushunmay quruq yodlanadigan usul.
Uning asosini esda olib qolinadigan ma’lumotlarni oddiy takrorlash,
ma’nosini anglamasdan turib ko‘p martalab idrok etish tashkil etadi.
Mexanik xotira ancha yuqori turdagi xotiralarning eng oddiy asosidir,
usiz ma’lumotlarni eslab qola olmaymiz.
Mnemotexnika eng qiziqarli va mashq qilib rivojlantirsa bo‘ladigan
usul. U asosan ma’nosiz axborotni bilvosita eslab qolishga xizmat qiladi.
Uning yordamida ma’noli axborotni eslab qolishning ratsional usulini
ancha kuchaytirish va ma’nosiz materialni mexanik eslab qolish
samaradorligini benihoya oshirish mumkin
1
.
Kasbiy xotirani rivojlantirishning asosiy qonuniyatlarini yodda tutish
zarur.
Shuningdek, Axborot inson hayoti va faoliyati uchun qanchalik
muhim bo‘lsa, shunchalik mustahkam esda qoladi va oson yodga tushadi.
Shuning uchun ham qandaydir axborotni yod olayotganda doimo uni
o‘zingiz, masalan, kasbiy faoliyatda maqsadga erishishingiz uchun
muhimligini ta’kidlab turishingiz zarur.
Axborot inson faoliyatiga qanchalik aloqador bo‘lsa, shunchalik
mustahkam yodlanadi (eslab qolinadi). Xotirani rivojlantirish uchun biron
bilimni, qonuniyatni oddiygina yodlash emas, balki uni amaliy faoliyatda
iloji boricha kengroq ho‘llash muhimdir.
Axborot qanchalik
chuqur anglansa, u xotirada shunchalik yaxshi
saqlanib qoladi. Ushbu qonuniyatdan foydalanish eslab qolish jarayonini
fikrlash jarayoniga eng ko‘p darajada yaqinlashtirishni bildiradi.
Anglangan holda eslab qolish obyektlarning eng muhim jihatlarini va
munosabatlarini ifodalovchi mantiqiy aloqalarga asoslanadi.
1
Qarang:
Асямов С.В.,
Пулатов Ю.С. Ички ишлар идоралари ходим-
ларининг касбий-психологик тренинги. – 2002. – 30-б.
49
Qiziqish uyg‘otuvchi yoki manfaat keltiruvchi axborot
oson eslab
qolinadi. O‘zlashtirayotgan narsamizni bizni qiziqtirayotgan, biz uchun
manfaat keltiradigan narsalar bilan bog‘lash – muvaffaqiyatli eslab
qolishning asosiy shartlaridan biridir. Muvaffaqiyatli eslab qolishda
muayyan axborotni idrok etishga tayyorgarlik va yaxshi eslab qolish
maqsadini qo‘yish katta ahamiyatga ega. Bular eslab
qolish jarayoniga
katta ta’sir ko‘rsatishi bilan birga, uning natijalarini oldindan ko‘rish
imkonini beradi va xotirada tiklashni osonlashtiradi.
Bir vaqtning o‘zida yuzaga keladigan tasavvurlar eslash jarayonida
bir-birini yodga tushiradi. Xotiraning ushbu qonuniyatidan foydalanish
uchun eslab qolish va esga tushirish jarayonida tabiiy assotsiatsiyalardan
foydalanish, shuningdek, ichki ishlar idoralari xodimlarining kasbiy
faoliyatida xotiraning ishini yengillashtiruvchi sun’iy assotsiativ aloqalar
o‘rnatishni o‘rganishimiz zarur.
Xotirani shakllantirish usullari:
– bilishga bo‘lgan qiziqishlar doirasini, xotirada saqlash maqsadlarini
shakllantirish;
– mantiqiy eslash usullarini o‘rganish;
– javobgarik hissini kuchaytirish: bilim olishga, o‘rganishga, qunt
qilishga, o‘zini tarbiyalashga e’tibor berish;
– o‘tilgan mashg‘ulotlardagi materiallarni tizimli ravishda qayta
takrorlash, xotirani mustahkamlovchi mashqlarni bajarish.
Shu ma’noda ichki ishlar idoralari faoliyatida kasbiy xotira – tezkor,
uzoq muddatli, so‘z mantiqli shaklda, raqam, son, ism, familiya, qiyo-
falarni tez tanib eslab qolish, qayta tiklash (keyinchalik farqlay olish)da
namoyon bo‘ladi
1
.
3.5. Tafakkur va uning ichki ishlar idoralari xodimlar faoliyatida tutgan o‘rni
Do'stlaringiz bilan baham: 
