6- §. Oy sirtiga qo'nish

6- §. Oy sirtiga qo'nish

• KA ni Oy yaqinidagi harakatini unga nisbatan birinchi va ikkinchi kosmik tezliklarga tayanib tahlil qilish mumkin. Oyning gravitatsion parametriga (Koy = 4,9 . 103 km3/s2) va radiusiga (Roy = 1738 km) ko'ra 1- va 2- kosmik tezliklari
• ifodalardan topiladi.
• Agar Oy sirtidan biror jism 2- kosmik tezlik (2,375 km/s) bilan uloqtirilsa, u Oyning ta'sir sferasi (rt.s. = 66000 km) chegara-sida ushbu parabolik tezlikka erishadi:

• Bordi-yu, jism Oyning ta'sir sferasiga v = 0,385 km/s boshlan­g'ich tezlik bilan kirib, keyin Oy sirtiga tushadigan bo'lsa, Oy tortish kuchi ta'sirida tezligini orttirib, unga yetganda, energiyaning saqlanish qonuniga ko'ra, bu jism ikkinchi kosmik tezlikka (2,375 km/s) erishadi.
• Endi gomon orbitasi bo'yicha Oyga yetib borgan KA ning orbita apogeyida geosentrik tezligining 0,187 km/s ga tushib qolishi va u Oy ta'sir sferasiga Oyga nisbatan 0,831 km/s tezlik bilan kirishini (oldingi paragrafga qarang) e'tiborga olsak, u Oy sirtiga ikkinchi kosmik tezlikdan ancha katta tezlik bilan tushishini anglash qiyin emas.
• Shu tufayli KA ni Oy sirtiga ohista qo'ndirish uchun uning tezligini tormozlovchi impuls yordamida so'ndirishga to'g'ri keladi. Oy sirtiga ohista qo'ndirilgan birinchi «Luna-9» planetalararo avtomatik stansiyasi, Oy sirtiga tik tushayotganda, 75 km balandlikda tormozlovchi raketa dvigateli ishga tushirildi va balandlik 150 m qolgunga qadar ishlatib turildi. Tezlikning keying! so'ndirilishi, harakat yo'nalishiga tuzatish kintuvchi kichik uvigatellar yordamida amalga oshirildi. «Luna» rusumidagi kosmik stansiyalarning barchasi Oy sirtiga shunday yo'l bilan qo'ndirilgan. «Luna-13» dan keyingi stansiyalarning Oy sirtiga ohista qo'ndirilishi, Oy sun'iy yo'ldoshi orbitasida berilgan tormozlovchi impulslar yordamida bajarilgan. Oy sirtining tuproq jinslaridan namuna bilan qaytgan «Luna-16, 20, 24» va AQSH ning «Apollon» avtomatik stansiyalari Oydan vertikal yo'nalishda 2,7 km/s boshlang'ich tezlik bilan ko'tarilib Yerga qaytdi (49- rasm).

• 49—rasm. «Apollon» ekipajining Oy sirtidan namunalar yig’ish payti.
•