4-mavzu: Van-der-Vals bogʻlanishlar

4-mavzu: Van-der-Vals bogʻlanishlar

• 
  Agarda kristall panjaraning tugunlarida bir-xil to’yingan molekularalardan tashkil topgan (H₂; Cl₂; Br₂; I₂) yoki ular inert gazlar (Ar, Ne, Xe, Rn) bo’lsa ular molekulyar bog’ga ega bo’lgan kristallar deyiladi. Molekulyar kristallarning o’ziga xoss tomonlaridan biri panjara tugunlarida joylashgan zarrachalar bir-biri bilan juda sayyoz kuch tahsirida, yaniy Van-der Valg’s kuchi orkali bog’langan.
  
• 
  Inert gazlarning atomlari s²’⁶ –xolatida 8 ta elektron guruxdan tashkil topgan juda mustaxkam bog’ xosil kilib ularning xarakatigan ko’shni atomlarning bo’lishligi juda kam tahsir qiladi.
  
• 
  Atomlar bir-biridan uzokda joylashgani bois ularda zaryadning taksimlanishi sferik simmetriya xosil qiladi. Ammo atomlar bir-biriga yakinlashganda bu simmetriya buzilib ularning orasida onlik elektrik depol mamenti xosil bo’ladi (5.2-rasm), bu esa ko’shni atom markazida elektr maydonini xosil qiladi, buni natijasida unda xam onlik depol mamentini xosil bo’ladi. SHunday kilib atomlar bir-biriga yakinlashganda turg’un konfiguratsiya ikkita dipol mamentidan tashkil topgan bo’ladi. Buning natijasi ikkita atomning tortishuvi bo’ladi. Tahsirlashuv bog’lanish energiyasining kvantomexanik xisobini olim London tamonida amalga oshirilgan bo’lib unga ko’ra. U bir-biri bilan tahsirlashayotgan ikkita otselyatorlarning to’lik energiyasini pasayish sababini, ularning tahsirlashuvi kiymati oralik masofasining oltinchi darajaga teskari proparsanali ekanligini aniklagan.
  

• 
  
  

Ikkita geli atomnni yakinlashuvidan geli molekulasini xosil bo’lishi

• 
  Atomlararo masafaning yanada kiskarishi natijasida ularning elektron kobiklari bir-birini yopa boshlashadi va ularda bir-birini itarish xosil bo’ladi.
  
• 
  Bu esa sistemaning to’lik energiyasini oshishiga va natijada itarish kuchini xosil bo’lishiga olib keladi. Ikkita atomning tasirlashuvidagi to’lik energiyani (3.10) formulada keltirilgan
  
• 
  
  
• 
  undagi a va v – musbat doimilar ularning darajalari esa atomlar aro bog’lanish turiga
  
• 
  bog’lik, esalatib o’tamiz -
  
• 
  tortshuv potentsiali itarish potentsiali.
  

SHunda Va-der-Vals kristalining to’lik bog’lanish energiyasi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi

• 
  Odatda neytral atomlarini va kutubsiz molekulalarni tasirlashuvini tasvirlash uchun Lennard – Djons potentsialidan faydalaniladi
  

Bunda

• 
  to’lik potentsial energiyaning nolga teglashgan vaktidagi atomlar aro masofaga to’g’ri propotsional.