30§. Sementli, ohakli, silikatli va elimli bo`yoqlar

30§.Sementli, ohakli, silikatli va elimli bo`yoqlar

Tosh binolarni ta’mirlash juda murakkab jarayondir. Uning asosi qadimiy shakllar va konstruksiyalarning naturadagi qoldiqlarini sinchiklab va mufassal tadqiq qilishdan iborat.

Avvalo biron bir konstruksiya, yodgorlik qismi, uning bezak elementlari avariya holatida turgan-turmaganligini aniqlab olish kerak bo’ladi. Agar avariya holatida bo’lsa, ishni vaqtinchalik maxkamlagichlar qo’yish yo’li bilan bartaraf etishdan boshlash lozim.
Ishlarning keyingi bosqichi yodgorlik konstruksiyalarini mustaxkamlash bo’yicha asosiy muxandislik ishlari bajarilgan bo’lishi zarur. Bunday ishlar uzoq muddatga mo’ljallanadi, hamda maxsus ishlab chiqilgan loyixa asosida amalga oshiriladi. Yodgorlikning konstruktiv pishiqligi ta’minlangandan keyingina uni ta’mirlashga kirishish mumkin bo’ladi.
Birinchi sharti tosh navini tanlash, hamda bloklarni ta’mirlash uchun yaroqlilarini ajratib olishdan iboratdir. Toshning yaroqliligini ajaratish uning texnik tavsiflari bilan bir qatorda bezak bo’ladigan sifatlari va qayta ishlov berish imkoniyatlari ham muhim axamiyat kasb etadi.
Me’morning ikkinchi vazifasi tiklanadigan qismlar devorning rasmlarini aniqlashdir. Bu ishni tasodifiy ijrochiga topshirib bo’lmaydi, hamda ob’ektda loyixa muallifi-me’morning yoki uning malakali yordamchisining doyimiy ravishda bo’lishini taqozo etadi.
Uchinchi xuddi shunday muhim yana bir vazifa fakturani tiklash va toshga ishlov berish xususiyatini aniqlashdir. Me’moriy tosh teruvchi ustalarni mazkur aniq inshootgagina xos bo’lgan devorning o’ziga xos uslubini takrorlashga o’rgatishi lozim.
SHuningdek, choklar xususiyatiga-ularning qalinligi, to’ldirish darajasi ishqalanishning silliqligi, rangiga ham e’tibor berish lozim bo’ladi.
Antik davr yodgorliklarini ta’mirlash paytida yangi qo’shilmalarni yassiligini qadimgi devorning yassiligiga nisbatan 2-3 sm chuqurlashtirishdan iborat shartli usul ko’p qo’llaniladi. Ta’mirlash qo’shilmalarini ta’kidlash usuli sifatida yassilikni chuqurlashtirish katta, unchalik parchalanib ketmagan yassiliklar mavjud bo’lganida muvaffaqiyatli qo’llaniladi.
Qoida tariqasida ta’mirlash maqsadlari uchun maxsus buyurtma bo’yicha tayyorlanadigan g’ishtdan foydalaniladi. Eski g’isht xajmiga mos kelmaydigan zamonaviy g’ishtlardan devori suvalgan binolarda foydalanishiga yo’l qo’yiladi. Qadimda figurali va profilli g’ishtlar qoliplash yo’li bilan ham butun g’ishtni taroshlash yo’li bilan tayyorlangan.
Ajratish paytida olingan eski g’ishtdan ta’mirlash maqsadlarida foydalanish tavsiya etilmaydi. Sababi shuki, ikkinchi marta ishlatilgan g’isht tezda uvalanib ketadi.
Qadimiy g’ishtli binolarning yo’qolib ketgan eelementlarini tiklashning o’ziga xos xususiyatlari bor. Bu xususiyatlar butun inshoot chegarasida g’isht hajmining birdayligi bilan belgilanadi. Masalan, g’ishtlarning sirti yoppasiga shikastlanganda bino old ko’rinishining dastlabki holatini aniqlash oson bo’ladi. Silliq qilib taroshlangan bloklardan tiklangan devordan esa ko’p hollarda aniqlash mushkuldir. Xuddi shunday tarzda sinig’i ko’rinib turgan g’isht detallarida-pilyastr, karniz, ustunlar va xakozolarda faqat ularning tashqi -ismlarini belgilab olish mumkin bo’ladi. /isht devorning bu xususiyati-devorning tashqi sirti konfiguratsiyasini tiklash imkonini beradigan izlarning toshdan ajratilgan qismining saqlanib qolish-"razverstovka" deb ataladigan usul uchun keng qo’llaniladi. Razverstovkaning tayyorlangan bosqichi ko’z bilan sinchiklab ko’rish asosida devorni tahlil qilishga kelib taqaladi.