28 Tema. Texnikalɪq ha’m da’nli eginlerdi to’ginlew. Reje

28 Tema. Texnikalɪq ha’m da’nli eginlerdi to’ginlew.
Reje:
1. G’awashanı to’ginlew
2. Kenep ha’m qant lablebini to’ginlew.
3. Guzlik biydaydɪ to’ginlew.
4. Ba’ha’rgi da’n eginlerin to’ginlew
1.G’awashanı to’ginlew. Bir t paxta o’nimin ha’m og’an say vegetativ massanı toplaw ushın g’awasha topıraqtan orta esapta 50-60 kg azot, 15-20 kg fosfor ha’m 50-60 kg kaliydi o’zlestiredi. G’awashag’a beriletug’ın azotlı to’ginler norması to’mendegi formula tiykarında esaplap tabıladı:
A = (B – b) ∙ 5 ∙ 100/40;
bunda: A-azottın’ biologiyalıq norması, kg/ga;
B - paxta o’nimdarlıg’ı, ts/ga;
b - topıraqtın’ ta’biyg’ıy o’nimdarlıg’ı esabına alınatug’ın o’nim, ts/ga;
5-1ts paxtanın’ formalanıwı ushın sarplanatug’ın azot mug’darı, kg;
40-o’simliklerdin’ to’gin quramındag’ı azottan paydalanıw koeffitsenti, %;
100-o’zgermes san.
Ma’selen, gektarınan 30ts paxta o’nimin jetistiriw rejelestirilgen bolsa, azottın’ jıllıq norması:
A = (30-10) ∙ 5 100/40 = 250 kg/ga nı payda etedi.
Biraq bul mug’dar topıraqtın’ bir qatar u’les ha’m qa’siyetleri tiykarında asırılıwı yamasa kemeytiriliwi mu’mkin.
Jıllıq azot normasının’ egiwge shekem ha’m egiw menen birge berilgennen keyin qalatug’ın bo’legin rawajlanıwdın’ 2-3 shın japıraq, bu’rtiklew ha’m gu’llew da’wirinde ten’ mug’darlarda bo’listiriliwi maqsetke muwapıq. Song’ı azıqlandırıw iyul ayının’ birinshi on ku’nliginen keshiktirilmesligi lazım, sebebi kesh mu’ddetlerde beriletug’ın azotlı to’ginler g’awashanı «g’awlap ketiwi» ne , o’nim mug’darının’kemeyiwi ha’m pisiwinin’ keshigiwine sebep boladı.
Paxtadan joqarı ha’m sıpatlı o’nim jetistiriwde fosforlı to’ginlerdi a’hmiyeti u’lken. Ko’p sanlı dala ta’jiriybeleri mag’lıwmatlarının’ ko’rsetiwine qarag’anda, fosforlı to’ginler esesine boz topıraqlarda 2-3 ts/ga, otlaqlı topıraqlarda 3-5 ts/ga, ayırım allyuvial topıraqlarda bolsa 6-7 ts/ga qosımsha paxta o’nimin alıw mu’mkin.
G’awashag’a fosforlı to’gin jıllıq normanın’ 70-80% topıraqtı tiykarg’ı islew da’irinde beriledi. Topıraqtag’ı ha’reketshen’ fosfor mug’darı 15mg/kg dan kem bolg’anda, g’awashag’a beriletug’ın jıllıq fosfor norması u’sh mu’ddette beriledi: shu’digar astına, egin menen ha’m gu’llew da’wirnde.
Paxta ha’m awıl-xojalıq eginlerinin’ o’nimi menen topıraqtan ko’p mug’darda kaliydin’ alıp shıg’ıp ketiliwi na’tiyjesinde o’simlikler ta’repinen an’sat o’zlestirilntug’ın kaliydin’ mug’darı keskin kemeyedi, kaliyli to’ginlerdi isletiw talap etiledi.
A’dette, g’awashag’a kaliyli to’ginlerdin’ norması topıraqtag’ı almasılıwshan’ kaliy mug’darın bilgen halda belgilenedi. Eger topıraq arnawlı element penen ortasha yamasa joqarı da’rejede ta’miyinlengen bolsa, kaliydin’ jıllıq norması kemeytiriledi, joqarı da’rejede ta’miytnlengen topıraqlarg’a kaliyli to’ginler berilmesede boladı.
Kaliyli to’ginlerdin’ jıllıq norması kem bolg’an hallarda, tolıq shanalaw yaki gu’llew da’mrlerinde qosımsha azıqlandırıw sıpatında isletiledi, joqarı normada bolsa yarımı gu’zgi shu’digar astına, qalg’an yarımı bolsa shanalaw da’irinde topıraqqa beriledi.
G’awashanı azıqlıq zatları menen ta’miyinlewde jergilikli to’ginlerdin’ a’hmiyeti u’lken.
Qıy menen birinshi na’wbette eskiden diyxanshılıq egilip atırg’an maydanlar to’ginlenedi. Topıraqqa berilegn qıydı ortasha jıllıq norması gekterına 15-20 t dep belgilengen. Qıydı mineral to’ginler menen birgelikte isletiw sezilerli da’rejede joqarı o’nim alıw imkanın beredi.
2.Kenep o’simligi jer betinen joqrɪda juda ko’p paqal (massa) payda etkeni uchɪn onɪn’ to’ginge talabɪ joqari bo’ladi. Kenep 100 ts qurg’aq paqal payda etiw uchɪn topɪraqtan 120-150 kg azot, 60-80 kg fosfor va 120-160 kg kaliydi qabɪl qɪladɪ. Sonliqtan kenep organikalɪq ha’m mineral to’ginlerge talabchan’ o’simlik esaplanadɪ.
Kaliyli to’gin kenep uchɪn za’rur bolg’an to’ginlerden esaplanadɪ.
Kaliyli to’gin hasɪldɪ asɪrɪw menen birge onɪn’ sapasɪnda jaqsɪlaydɪ.
Fosforlɪ ha’m kaliyli to’ginlerdin’ 50 % guzgi shudgarg’a yamasa erte baharde chizillew yaki kultivatsiyalaw da’wirinde salɪw usɪnɪs etiledi.
Gektarɪna 25-30 kg azot penen fosfordɪ tuqɪm egiw menen birge solɪnadɪ. Keneptin’ azotqa talabɪ asirese, 8-10 haqɪyqɪy japɪraqta ha’m gullewden aldɪn joqarɪ bo’ladɪ.
Sonɪn’ uchɪn da kenep 8-10 japɪraq chɪg’arg’anda qalgan azottɪn’ yarɪmɪ ha’m fosfordɪn’ qalg’an bo’legi menen azɪqlantɪrɪlɪb, ekinchi azɪqlantɪrɪwda bolsa birinchiden 20-25 kun o’tkenson’ , qalgan azot ha’m kaliy salɪnadɪ.
Qant la’blebi basqa texnik eginler qatarɪ juda ko’p azɪq talap etedi. Gektarɪnan 400 ts hasɪl jetistirilgende la’blebi 180 kg N, 60 kg P₂O₅ va 250 kg K₂O o’zlestiredi. Qant la’blebi vegetatsiya da’winin’ aqɪrɪna deyin azɪq elementlrin talap qɪladɪ.
Qant la’blebi da’stlepki o’siw da’wirinde azɪq zatlarɪn (N, P₂O₅) kemrek keyinala a’ste aqɪrɪn artad1, iyul’, avgust aylarɪna kelip maksimum da’rejege jetedi.
Qant la’blebi egiletug’ɪn jerler organikalɪq ha’m mineral to’ginler menen to’gnlense,putkil vegetatsiya da’wirinde azɪqlanɪw sharayatɪ jaqsɪ boladɪ.
Qant la’blebige daris ham mineral to’ginlerdi birgelikte qosɪp qollnɪw zura’a’ti arttɪradɪ.
Qant la’blebi uchɪn natriyli selitra, kaliy duzɪ ha’m superfosfat jaqsɪ na’tiyje beredi.
Qant la’blebiden-300 ts/ga hasɪl alɪw uchɪn 20-30 t/ga go’ng, 120-150 kg/ga N, 90-120 kg/ga P₂O₅ va 120-150 kg/ga K₂O qollnɪw usɪnɪs etiledi.