2-tema. Imij túrleri hám mazmun mánisi

---

2-tema. Imij túrleri hám mazmun mánisi. 
Joba : 
1. Mámleket imidji, ózbek xalqiniń imidji, millet imidji 
2. shólkem imidji hám pedagog imidji túsinikleriniń mazmun-mánisi, ayriqshalıǵı
Imij - (ing. imij - tús, suwret) adamlar sanasında arnawlı bir shaxs, shólkem 
yamasa basqa social ob'ektke salıstırǵanda júzege keliwshi, ańlanıp atırǵan ob'ekt 
haqqındaǵı informaciyanı ózinde sáwlelendirgen jáne social minez-qulıqǵa 
shaqıratuǵın arnawlı bir sintetik obraz. 
Zamanagóy baslıq imijini jaratıw - bul onıń júzi, kiyinishi, kewili, saw pikiri, 
mámile mádeniyatı, basqarıwshılıq kórkem ónerin jetilistirgen shaxs, 
kompetentlik: bilimi, oylawı, kásiplik uqıpı, parasatı, kishi piyilli sıyaqlı insaniy 
pazıyletler, gózzallıq, ádep-ikramlılıq, aqıl hám násiyat, ustaz hám shákirt 
dástúrlerine tayanǵan halda insannıń abırayın asırıw, húrmetke iye boldırıw. 
quralları : verbal, kinetik, vizual. 
Baslıq imijini usınıw - birinshi tasirleniw. Men konsepsiyasi, qabıllaw. quralları : 
baylanıs ornatıw, mıyıq tartıp kúliw, qol qısıp kórisiw, atı familiyasi menen 
shaqırıw, vizitkalar almaslaw, dos sıpatında munasábet ornatıwda házilden 
paydalanıw, kóz qarawlarda sózlerdi ańlatıw. Kózler insan kewiliniń aynası 
esaplanadı.
Imij túrleri 
1. KORPORATIV IMIJ (kompaniya, firma, kárxana, shólkem, siyasiy partiya, 
jámiyetlik shólkemi hám taǵı basqalardıń imiji);
Ob'ektiv - sub'ektiv. Bul shólkem (kárxana, korporatsiya) iskerliginiń sırtındaǵı 
kórinisleri retinde túsiniledi. Bunda shólkem (kárxana, korporatsiya) ónimi, 
xızmetkerleriniń oniń formasi hám minez-qulıq usılı, korporatsiya sheńberindegi 
munasábetler kiredi. 
Tábiy - jasalma. Shólkem imijini eki qıylı usıl járdeminde jaratıw múmkin. 
Birinshisi, kompaniya tovarların satıp alıw, xızmetlerinen paydalanıw. Ekinshisi, 
ózine wazıypa “júklew” qásiyetlerine qaratılǵan. 
Kognitiv - emocional. Shólkem imiji qıyalıy obrazlar hám psixik komponentler 
jıyındısı retinde xarakterlenedi. Qıyalıy obrazlarǵa kognitiv process 
xarakteristikaları, yaǵnıy esitiw hám kóriw arqalı informaciya alınǵanınan keyin 
jaratılatuǵın obrazlar jardeminde pikirlew sistemaları kiredi.
Imij wazıypaları : 
Házirgi zaman adamın tárbiyalaw ;
-túrli tarawdıń qánigeleri kásiplik sheberligin asırıw ; 
-kásiplik iskerliginiń piar boyınsha qánige, stilist, imijmeyker sıyaqlı túrlerin 
parıqlaw ; 
-adamlarǵa tán bolǵan fizikalıq tartınshaqlıqtı jeńiw hám olardıń ruwxıy bay 
dúnyasın kórsetiwge járdem beriw; 

---

 -shaxsda jasırınıp jatqan unamlı pazıyletlerdi anıqlaw hám olardı ámelge asıriwda 
járdem beriw; 
-túrli jasdaǵı adamlarǵa imij haqqında bilimler beriw, olardı ózlestiriwde hám de 
shaxs aralıq hám jumısqa tiyisli munasábetlerdi jolǵa qoyıwda bul bilimlerden 
sheberlik penen paydalanıwda kómeklesiw. 
2. Baslıq shaxsınıń milliy isenimi hám ruwxıy kórinisi. Basshılıq ádep-ikramı. 
Djonatan Svift aytıp ótkenindey: «Jámiyettegi jarqın kórinis kópshilikke de 
berilebermeydi, biraq kópshilik insanlar jaǵımlı bolıwı múmkin». 
Imijda Aratorlıq kórkem óneri tiykarǵı orındı iyeleydi. 
Napoleon sonday degen edi: «Sóylewin uslay almaǵanlar, baslıq bola almaydı». 
Baslıq - basqarıwshılıq júz dúzilisi, auditoriya aldında sherik bolsın yamasa qol 
astındaǵı jumısshı bolsın sóylewdi biliwi zárúr. 
3. Baslıq abırayına ziyan jetkeziwshi elementler. 
Baslıqtıń jumıs nátiyjesi birinshiden ózine baylanıslı bolsa, ekinshiden, onıń 
járdemshilerine baylanıslı ; tómende baslıqtıń jumısı natiyjesin kemeytiriwshi 
ayırım faktorlarni sanap ótemiz. 
Sonday etip baslıq: 
1. Ózin ham, kollektivti hám jumıs rejeni dúzbeydi. 
2. Áwele ózine unaytuǵın hám tanıs bolǵan jumıstı orınlaydı. 
3. Óz járdemshilerine isenmeydi, olardıń jumısın hám ózi orınlaydı. 
4. Jumıs ushın óz jumısshılarınan paydalanıwdı bilmeydi. 
5. Xızmetkerler jumısın mayda –shuydesine shekem ózi orınlawǵa umtıladı, 
ulıwma maqset hám máselelerdi aniqlaw menen shuǵullanbaydi. 
6. Járdemshileri ornina ózi qararlar qabıl qilip, olardı bekkem ustap turıwǵa 
háreket etedi, ámelde járdemshiler ósiwine tosqinliq etedi hám ózın artıqsha jumıs 
penen qiynaydi. 
7. Óz járdemshilerin jaqsı bilmeydi, olardıń jumısı menen qiziqpaydi. 
8. Óz járdemshileri menen ashiq-ashıq sóylesiwdi bilmeydi yamasa soylese 
almaydı. 
9. Óz xızmetkerleriniń qábiletine isenbeydi. 
10. Óz jumısların áhmiyetli dárejesin aniqlap bilmeydi hám jumıs kúni rejimin 
belgilep bilmeydi. 
11. Óz basshısına múráájat etiw ushın tayarlanǵan máseleni hár tárepleme 
tayarlamay, baslıqtıń jumisına kesent beredi, bostan bosqa waqtın ısırap etedi. 
12. Ózi qarar qabıl etiwge qorqıp mudami baslıqǵa múrájáát etedi. 
13. Óz jumıs waqtınan durıs paydalanıwdı oylamaydi, tapsırılǵan tapsırmalardı óz 
waqtinda bejermeydi hám usınday etip baslıqtıń rejeli jumıslarına tosqınlıq etedi. 
14. Óz jumıs iskerligin, haq-huquqlarin aniq bilmeydi. 
15. Ózi atqara almaytuǵın jumıs penen bánt bolip, konkret tapsırılǵan tapsırmanı 
orınlamaydı. 
16. Óz basshısı menen jumıs tarawinda sóylesiw qábileti joq. 
17. Alınǵan tapsırmalardı tereń analiz etiwge háreket etpegen, hár waqıt tayyar, 
anik tapsırma. hám qollanba tiykarında islewge úyrengen. 
18. Óz ómirinde nege umtılıp atırǵanın bilmeydi. 

---

Izertlewshi F. Mamatqulova basshılardıń ruwxıy psixologiyalıq mádeniyatın 
tómendegi basqishlarǵa ajıratıp úyreniwdi maqsetke muwapıq dep esaplaydı. 
Birinshiden, ruwxıy dunyası tómen dárejede qáliplesken basshılar. Bunday 
basshılar ápiwayı etikalıq -psixologiyalıq pazıyletlerden ádewir alısta hám jámiyet 
ruwxıy normaların áwele túsinipta jetpeytuǵın, mensinbeytuǵın baslıqlar bolıp 
tabıladı (ashınarlısı bunday basshılardı tálim mákemelerinde hám ushıratıw 
múmkin). 
Ekinshi basshılar ruwxıy mádeniyatı ádep-ikramlıq dárejesi tómen boliwi menen 
birge jámiyetlik pikiri, shańaraq, xalıq dástúrleri hám basqa sol sıyaqlı qádiriyatlar 
menen baylanıspaǵan psixologiyalıq ortalıqtı tez-tez buzip turatuǵın basshılar bolıp 
tabıladı. 
Úshinshi etika normaların ómirde zárúr dep bilip ishki isenim hám sezim menen 
ózlestirmesten, olardı kóz-kóz etiwshiler kiredi. Bunday basshılar kóp oqıp 
úyrenedi, olar teoriyalıq tárepten joqarı bilimge iye boladı, ámelde bolsa bul 
bilimlerdi qollay almaydı yamasa shólkemlestiriwshilik qábileti jetispeydi. 
Tórtinshi psixologiyası pás, ruwxıy mádeniyatlı bolsada, ádalatsızliqti ótkir sezim 
menen qabıl etedi. Olarda etikalıq bilimler jeterli, biraq olardı ámelge asırıw ushın 
baslamashılıq, ǵárezsizlik hám shıdamlılıq ǵayrat jetispeydi. 
Besinshi ruwxıy mádeniyattı hám siyasiy psixologiyalıq bilimlerdi jeterli dárejede 
iyelegen, ǵayratker boladı. Bul basshılarda tereń bilim, tereń oylaw, ruwxıy 
sezimlerge bay boladı. Olardıń ámeliy iskerlisi bul pazıyletlerdi kórsete aladı. 
Kórinip turıptı, olda, psixologiyalıq bilimlerdi hár tárepleme ózlestirgen baslıq 
joqarı dárejedegi mádeniyat, minez-qulq, etika kategoriyalarin ózinde turaqlı 
xarakterge aylantırǵan boladı. Bul bolsa baslıq ózinde individual hám intellektual 
dárejesin hár tárepleme qáliplestirip barıwdı talap etedi. 
Baslıq shaxs túsinigin analiz etkenimizde, oǵan tán ayrıqshalıqlardı úsh gruppaǵa 
bolıp úyreniw usınıs etiledi: 
1. Ómirbayanlıq sifatlama
2. Qábilet
3. SHaxs páziyletleri 
Baslıq shaxsınıń ómirbayanlıq táreplerine onıń jası, jinsi, sociallıq-ekonomikalıq 
poziciyasi hám maǵlıwmatı kiredi. 
Baslıq jası. Basqarıw iskerligin tabıslı ámelge asırıwdıń baslıq jasına baylanıslılıǵı 
rawajlanǵan mámleketler izertlewlerine tiykarlanadı. Anıqlanıwınsha, Yaponiya 
qayta islep shıǵarıw iri kompaniyaları basshılarınıń ortasha jası 63, 5 bolsa, sol 
qatlam amerikalıq basshılardıń jası 59 da eken. Yaponiya iri kompaniya basshıların 
úyreniwde ushraytuǵın hám tańlanıwlanarli táreplerden biri, olardıń jası ullılıǵı 
bolıp tabıladı. Ayrım shólkemlerde (mısalı, «Sonı korporeyshn») kompaniya 
prezidentiniń jası 65 dep sheklengen bolsa -da, lekin kóplegen avtomobil 
salasındaǵı firma basshılarınıń jası 75 hám odan joqarılıǵı tań qalarlıq emes. 
Málim bolıwısha, joqarı buwın basshılarınıń kóbisi óz shólkeminde 30 jıldan artıq 
isleydi. Bul tarawda ótkerilgen izertlewler sonnan dárek beredi, úlken jaslı 

---

basshılar, eger olardıń den-sawlıǵı kewildegidey bolsa, bul shólkem ushın úlken 
tájiriybe dáregi bolıp tabıladı. Jas baslıq basqaratuǵın shólkemdegi xızmetkerlerdiń 
ortasha jas kórsetkishi kóbinese tómen boladı. Jaslıq (30 -35 jas átirapında ) bul 
jańalıq hám jańa ashılıwlarǵa beyimlik, dóretiwshilik, batırlıq hám ózgeriwsheń 
ortalıqǵa maslasıwshańlıq penen xarakterlenedi. Bunday shólkemde úlken jastaǵı 
(40 -45 ten joqarı ) xızmetkerlerge, hátte, guman menen qaraydı. Lekin, 
anıqlanıwınsha, insan 35-55 jaslarında óz kásipiniń sheber ustasina aylanadı, óz 
salasındaǵı bilimdi jaqsı iyeleydi hám oylap tabılǵanlardı engiziwge ózinde 
qızıǵıwshılıq sezedi.
Baslıq jinsi. Insan jinsi, onıń áyne bir rólge ámel etiwin talap etedi. Ásirese, bul 
jaǵday shıǵıs mámleketleri aymaǵında ayqın kórinedi. Bul aymaqta er adam hám 
áyelge tán jınıslıq social normalar anıq belgilengen. Sol sebepli insan ámelge asırıp 
atırǵan kóplegen minez-qulıq jınıslıq ról kriteryası tásirinde qabıl etiledi. Házir, 
insannıń jınısına qaramay, kásip yamasa lawazım tekshesinde úlken 
múmkinshilikler payda bolıp atırǵanın kóremiz. Mámleketimizde isbilermenlik 
hám mámleket basqarıw salasında hayallarǵa úlken jol ashılǵan. Biraq, soǵan 
qaramay, baslıq sózi kóbinese er adam jinsi menen ańlatıladı, hayal baslıq 
basqaratıǵun tarawlar, atap aytqanda, bilimlendiriw, den sawlıqtı saqlaw, xalıqqa 
xizmet kórsetiwden arjaǵına ótpeydi. 
XX ásirdiń 90 -jıllarında qánigelerge qaniygelik talaplardı qoyıwshı Xalıqaralıq 
miynet shólkemi bilimlerdi jetilistiriw hám de taǵı basqarıw xızmetkerlerdi 
kásiplik qayta tayarlawda “tayanish kompetenciya”lar degen túsinikti pánge 
kirgizdi. Tayansh kompetenciyalari - menejerdiń basqarıw mádeniyatı ilmiy 
tájriybelerin ózlestiriw dárejesin anıqlawǵa múmkinshilik jaratıwshı bilim hám 
tájiriybeleri bolıp tabıladı. 
Barlıq metodikalıq usıllar ishinde, áyne, shaxstıń ózgeler menen tez hám anıqlıq 
penen ıskerlik hám de jeke baylanısti ornata alıw arqalı basqalarǵa tásir kórsete 
alıw mamanlıǵın anıqlawshı KOS-1 metodı izertlewshilerdińde barǵan sayın 
kóbirek isenim oyatıp atır. Metoddıń qolaylıǵı sonda, ol kóp waqtı almaǵan halda 
(10 -15 minuta ) respondentten 40 sorawǵa “awa” yamasa “yaq” dep juwap 
beriwdi talap etedi. 
Tikkeley kommunikativlik kompetenciyani anıqlaw ushın “Baylanısqa 
kirisiwsheńlik dárejesi”, “Pikirdi ayta alıw” sıyaqlı qatar metodikalar hám de ózin 
qanshelli qadaǵalawdı biliwde M. Snayderdıń arnawlı testi qollanıladı. 
Ózbekstan imidjining tiykarı áwele dúnya kóz aldında xalqımız, milletimiz 
mártebesi, yaǵnıy ózbek tımsalı bolıp tabıladı. 
Ózbekstannıń shırayı hám ózbektiń tımsalı 
Anglishanlar júdá qıyın ózgeriwshi dástúriy xalıq, demokratiya kelse de korollıqtı 
saqlap qalǵan, sol sebepli onıń konservativligi ataqlı. Nemisler wáde etilgen jerge 
waqtında keledi, bir minutta aldın da, ya kesh kelmeydi, nemisdıń áne sol 
punktualiǵi táriyplenedi. Francuzlardıń kóterińkiligi, qiyalpárezligi, romantic 
sezimlerge beyimligi, ańızǵa aynalǵan. Yaponlardıń birinshiligi, texnologiyalar 

---

jaratıw potencialı tán alınadı. Qıtaylıqlar hár zattan bir zat jasay alatuǵın, bilgir 
xalıq retinde dúnyaǵa belgili. Hindlerdıń haywanlarǵa meyribanlıǵı, óz turmısına 
shıdamlıǵı ayriqsha bolıp tabıladı. Evreylerdi hámme puqta, epshil dep biledi. 
Álbette, bul qásiyetlerde hámme el xalıqlarda ol yamasa bul dárejede bar. Biraq 
millettiń bo'rtib turatuǵın ayriqshalıǵı da bar. 
Mámleket óz xalqiniń insaniy huqıq hám erkinliklerin qorǵalsa, sud ádalatlı bolsa, 
huqıqtı qorǵaw mákemeleri insanlardı qorǵasa, miynetkesh xalıqtıń múlkke iyelik 
huqıqları qorǵalsa, xalıqtıń arzıw armanına qulaq salsa, siyasiy, ekonomikalıq hám 
materiallıq huqıqlar támiyinlengen bolsa, sonda Ózbekstannıń dúnyadaǵı imidji 
ósedi. 
Ózbekstannıń shırayı hár bir insanda ayriqsha qáliplesedi, mısalı, sayaxatshı 
mámleketdegi qawipsizlikke, mıymanxana hám asxanalardagi xızmet sapasına, 
aeroport hám bajıxanashilardıń mámilesine, kóshelerdegi hám jámiyetlik 
jaylarındaǵı dáretxanalardıń jaǵdayına, tariyxıy esteliklerimizdiń qanday 
saqlanganligina qaraydı. Sırt ellik ılım xalqı arxivlerimiz hám kitapxanalarimizdıń 
jaǵdayına, informaciya alıw múmkinshiliklerine itibar beredi.
Hár bir Ózbekstanlıq - Ózbekstan imidjiniń oǵada zárúrli komponenti bolıp 
tabıladı, sebebi imidj - qále ol ápiwayı miynetkesh insanımız, qále ámeldarımız, 
qále basshi bolsın - insanlar arqalı qáliplesedi. Eger hámme óz jayında qılıp atırǵan 
háreketi yamasa háreketsizligi jurt hám millet imidjiga baylanıslılıǵın sezse, 
Ózbekstannıń imidji jaqsılanadı. Keri jaǵdayda imidjimiz bolmaydı yamasa 
unamsız boladı.