Elektr zanjirlari deb, elektr toki hosil qiluvchi va uni olinishini ta`minlash uchun berk yo`l hosil qiladigan qurilmalar yig`indisiga aytiladi. Elektr zanjiri, asosan elektr energiyasining manbai YE elektr energiyasi iste`molchisi - R, birlashtiruvchi simlar hamda zanjirni ulab-uzish uchun moslama (ulagich) - U kabi elemetlardan tashkil topgan (1-rasm).
Manbada boshqa tur energiya (issiqlik, mexanik, kimyoviy va shunga o`xshashlar) elektr energiyasiga aylanadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi quyidagicha: - EYUK; - Galvanik elementlar yoki akkumulyator batareyalari; - Ketma-ket ulangan galvanik elementlar; - Termometrlar; - Fotoelement; - O`zgarmas tok mashini generatori; - O`zgaruvchan tok elektr mashina generatori. Elektr energiya ist`yemolchilarda boshqa tur energiyalarga aylanadi. Elektr energiya iste`molchilari sxemalarda quyidagicha belgilanadi: - Zaryadlanuvchi akkumulyator; - O`zgarmas tok dvigateli; - Elektr peni; - Chuglanma lampa. Elektrotexnik qurilmalarni ulab uzish uchun kommutatsion (qurilmalar) apparatlar ishlatiladi (uzgichlar, ulagichlar, tumblerlar, va sh. o`.). Elektr zanjirlarini kommutatsion apparatlari quyidagicha belgilanadi: - Bir qutbli (uzgich); - Pereklyuchatel; - 3 fazali ulagich (rubilnik).
Manbada boshqa tur energiya (issiqlik, mexanik, kimyoviy va shunga o`xshashlar) elektr energiyasiga aylanadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi quyidagicha: - EYUK; - Galvanik elementlar yoki akkumulyator batareyalari; - Ketma-ket ulangan galvanik elementlar; - Termometrlar; - Fotoelement; - O`zgarmas tok mashini generatori; - O`zgaruvchan tok elektr mashina generatori. Elektr energiya ist`yemolchilarda boshqa tur energiyalarga aylanadi. Elektr energiya iste`molchilari sxemalarda quyidagicha belgilanadi: - Zaryadlanuvchi akkumulyator; - O`zgarmas tok dvigateli; - Elektr peni; - Chuglanma lampa. Elektrotexnik qurilmalarni ulab uzish uchun kommutatsion (qurilmalar) apparatlar ishlatiladi (uzgichlar, ulagichlar, tumblerlar, va sh. o`.). Elektr zanjirlarini kommutatsion apparatlari quyidagicha belgilanadi: - Bir qutbli (uzgich); - Pereklyuchatel; - 3 fazali ulagich (rubilnik).
Elektr zanjiri elementlari passiv va aktivga bo`linadi. Barcha elektr energiya manbalari aktiv elementlar hisoblanadi, ular EYUKni ma`lum miqdori Bilan harakterlanadi. Elektr energiya issiqlikka aylanadigan zanjir elementi qarshilik R yoki o`tkazuvchanlik g Bilan xarakterlanadi. Bunday elementlar passiv elementlar deb ataladi. Aktiv elektr zanjirlari passiv elementlardan tashqari, elektron yoki yarimo`tkazgichli asboblardan tashkil topadi, ularda kirish signali energiyani o`zgarish jarayonini boshqaradi. Bu energiya esa manbadan keladi.
Elektr zanjiri elementlari passiv va aktivga bo`linadi. Barcha elektr energiya manbalari aktiv elementlar hisoblanadi, ular EYUKni ma`lum miqdori Bilan harakterlanadi. Elektr energiya issiqlikka aylanadigan zanjir elementi qarshilik R yoki o`tkazuvchanlik g Bilan xarakterlanadi. Bunday elementlar passiv elementlar deb ataladi. Aktiv elektr zanjirlari passiv elementlardan tashqari, elektron yoki yarimo`tkazgichli asboblardan tashkil topadi, ularda kirish signali energiyani o`zgarish jarayonini boshqaradi. Bu energiya esa manbadan keladi.
Real elementlarni modellari elektr energiyasi ideal manbalari va ist`emolchilari tushunchasidan foydalanishga asoslanadi. Masalan: rezistivli, induktivli va sig`imli elementlar, yana tok va kuchlanish manbalari. Rezistiv elementlarni matematik modellari Om qonuni asosida yoziladi, unga ko`ra aktiv qarshilik r (yoki o`tkazguvchanlik g ) tok (t) ko`rinishidagi ta`sir Bilan kuchlanish I (t) ko`rinishidagi reaksiya orasidagi aloqani ifodalovchi parametr hisoblanadi. 0t vaqt oralig`idagi intervalda rezistorda boshqa tur energiyaga aylangan elektromagnit energiya: Quyidagi tenglama induktiv elementlarni matematik modullari hisoblanadi:
Real elementlarni modellari elektr energiyasi ideal manbalari va ist`emolchilari tushunchasidan foydalanishga asoslanadi. Masalan: rezistivli, induktivli va sig`imli elementlar, yana tok va kuchlanish manbalari. Rezistiv elementlarni matematik modellari Om qonuni asosida yoziladi, unga ko`ra aktiv qarshilik r (yoki o`tkazguvchanlik g ) tok (t) ko`rinishidagi ta`sir Bilan kuchlanish I (t) ko`rinishidagi reaksiya orasidagi aloqani ifodalovchi parametr hisoblanadi. 0t vaqt oralig`idagi intervalda rezistorda boshqa tur energiyaga aylangan elektromagnit energiya: Quyidagi tenglama induktiv elementlarni matematik modullari hisoblanadi:
Quyidagi tenglama sig`im elementini matematik modeli hisoblanadi: Rvt qarshilikni rezistiv element va EDS YE manbaadan iborat elementlari ketma-ket ulangan elektr energiya manbasini zamesheniya sxemasi quyidagicha bo`ladi: a) ichki qarshilikli EYUK manbaasi; b) elektr energiya mabaai va passiv iste`molchi ketma-ket ulangan zanjirni zamesheniya sxemasi. Elektr energiya manbaasi va aktiv iste`molchi ketma-ket ulangan zanjirni sxemasi quyidagicha ko`rsatiladi.
Quyidagi tenglama sig`im elementini matematik modeli hisoblanadi: Rvt qarshilikni rezistiv element va EDS YE manbaadan iborat elementlari ketma-ket ulangan elektr energiya manbasini zamesheniya sxemasi quyidagicha bo`ladi: a) ichki qarshilikli EYUK manbaasi; b) elektr energiya mabaai va passiv iste`molchi ketma-ket ulangan zanjirni zamesheniya sxemasi. Elektr energiya manbaasi va aktiv iste`molchi ketma-ket ulangan zanjirni sxemasi quyidagicha ko`rsatiladi.
