16-amaliy mashg’ulot Mavzu: XIX – XX asrlarda matematika va yangi bo’limlarning rivojlanishi. Bu davrning yetakchi olimlari



Download 168,58 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana31.07.2021
Hajmi168,58 Kb.
#134209
  1   2


16-amaliy mashg’ulot 

 

Mavzu: XIX – XX asrlarda matematika va yangi bo’limlarning rivojlanishi. 

Bu davrning yetakchi olimlari. 

 

Reja: 


1)  XIX-XX asrlarda Rossiyada matematikaning rivojlanishi; 

2)  M.V.Ostrogradskiy, P.L.CHebыshev. Piterburg matematika maktabi; 

3)  S.V.Kovolevskaya. Moskva matematika maktabi; 

4)  Revolyusiyadan so’ng matematika. 

 

XVIII  asrda  Rossiyada  fakat ikkita ilmiy  markaz: Piterburg fanlar  akademiyasi 



(1725)  va  Moskva  universiteti  (1755)  mavjud  bo’lib,  matematika  sohasida  asosiy 

ishlar  L.Eyler  va  uning  kup  bulmagan  shogirdlari  tomonilan  kilingan.  Rossiyada 

ukimishli  odamlar  kam  bulganligi  sababli  ularning  ta’siri  bulmadi.  Moskva 

universitetida esa fakat ukuv ishlari bilan shug‘ullanilgan. Hatto Lomonosov ham 

ta’sir kursatolmadi. 

XIX  asrga  kelib  Rossiyada  kapitalistik  ishlab  chikarish  usuli  ta’siri  ostida 

vaziyat uzgara boshladi. 

Jumladan  Tartu  (1802),  Vilnyus  (1803),  Kozon  (1804),  Xarkov  (1805), 

Piterburg  (1819),  Kiev  (1834),  Odessa  (1865),  Varshava  (1869),  Tomsk  (1888), 

Saratov (1909). 

Dastlab  bu  universitetlarda  ukuv  ishlari,  matematik  adabiyotlar,  jurnallar, 

sungrok esa ilmiy jamiyatlar ish boshladi. Fakat XIX asrning urtalariga kelib ilmiy 

faoliyat rivojlana boshladi. 

1783 yili L.Eyler vafotidan sung pasayib ketgan matematik ijodiyot XIX asrning 

20-yillariga  kelib  uyg‘ona  boshladi.  Bunga  asosiy  sabablar  V.YA.Bunyakovskiy 

(1804-1889) buldilar. 

Ukrainalik  bulgan  har  ikkisi  ham  oliy  matematik  ma’lumotni  Parijda  oldilar. 

Ostrogradskiy 1828 yili Piterburgga kaytadi va 1830 yildan akademik bo’lib ishlay 

boshlaydi. Uning ishlari 1959-61 yillari USSR da rus tilida chop etiladi. U uzining 

zamondoshlari  (Furbe,  Laplas,  Koshi,  Puasson  va  ...  )  kabi  kuprok  tatbikiy 

masalalarni hal qilish bilan shug‘ullanadi. Mexanika, matematik fizika, matematik 

analiz, algebra, sonlar nazariyasi, ehtimollik nazariyasi va ... 

Birinchi  ishi  1826  yili  yozilgan  (1832  e’lon  b-n)  bo’lib,  «Slindrik  havzada 

suyuklik  sirtida  tulkin  tarkarishiga  oid»  ishi.  Keyinrok  (1829)  doiraviy  sektor 

uchun tatbik etadi. 

Piterburgga kaytgandan sung Puasson tenglamasining original keltirib chikarish 

usulini  beradi.  1828  yili  (1831)  Fure  metodining  umumlashmasini  «Issiklik 

nazariyasi haqida» makolasida beradi. 

Matematik  analiz  sohasida  karrali  integrallarni  integrallash  (1834);  karrali 

integrallarda 

uzgaruvchini 

almashtirish 

(1836); 

algebraik 

funksiyalarni 

integrallash;  differensial  tenglamalarga  oid  «CHizikli  diftenglamalar  haqida» 

(1838);  diftenglamalar  sistemalarini  yechishning  Nyuton  metodini  kulaylashtirish 

(1835) va ... 




Ehtimollik  nazariyasi  sohasida  6  ta  makola  e’lon  kilgan.  Bular  sug‘urta 

masalalari, kimor uyinlari, maxsulot sifatini statistik nazorat qilish va ... 

Uning xatolari ehtimollar nazariyasini sud ishiga tatbik qilishi va Lobachevskiy 

ishiga e’tiborsizligi. 

CHebыshev P.L. (1821-1894) 1841 yili Moskva universitetini tamomlaydi. 1846 

yili  magistrlik  dissertatsiyasini:  «Ehtimollar  nazariyasining  elementar  tahlili 

tajribasi», 

1849  yili  Peterburg  universitetida  doktorlik  dissertatsiyasi: 

«Takkoslamalar  nazariyasi»  yoklaydi.  1853  yildan  akademiyada  ishlaydi.  80  dan 

ortik  ilmiy  ishi  bor. Piterburg  matematika  maktabini shakllanishida xizmati  katta. 

U  asosan  sonlar  nazariyasi,  ehtimollar  nazariyasi,  funksiyalar  yakinlashishi  va 

polinomlar, integrallash sohalarida ish olib bordi. 

Kovolevskaya 

S.V. 


(1850-1891) 

istefodagi 

general-poliщikning 

kizi, 


ma’lumotni  asosan  uyida  oladi.  V.O.Kovalevskiy  bilan  soxta  nikohdan  utadi  va 

1869  yili  Germaniyaga  ketadi.  Berlinda  u  Veyershtrass  rahbarligida  ilmiy 

faoliyatini boshlaydi. 1874 yili Gittingen dorilfununi «Xususiy hosilali tenglamalar 

nazariyasiga  oid»,  «Saturn  xalqalarining  shakli  haqida»,  «Uchinchi  rang  abel 

integrallarining  bir  sinfini  elliptik  integrallarga  keltirish  haqida»  ishlari  uchun 

himoyasiz  filosofiya  doktori  darajasini beradi.  SHu  yili  u  Rossiyagi  kaytib keladi 

va  1883  yilgacha  ishsiz  yuradi.  V.O.Kovalevskiy  vafotidan  sung  Stokgolmga 

(1883) dorilfununga ishga keladi va 1884 yildan boshlab professor bo’lib ishlaydi. 

1888  yili  «Kattik  jismni  kuzg‘almas  nukta  atrofida  aylanishiga  doir»  ilmiy  ishi 

uchun  Parij  FA  ning  mukofotiga,  shu  sohadagi  boshka  ishi  uchun  SHvetsiya  FA 

ning mukofotiga sazovor buldi. 

1891 yili Stokgolmda vafot etdi. 

Moskva  matematik  jamiyati  1864  yili  Moskva  dorilfununi  (1755)  koshida 

tashkil topadi. 15 sentyabr 1864 yili birinchi yig‘ilishida Brashman N.D. prezident 

kilib saylanadi, hammasi bo’lib 13 a’zo bor edi. Ular matematika bulimlarini bo’lib 

oldilar. 1867 yildan boshlab «Matematik tuplam» chika boshladi. 1917 yilga kadar 

971  ta  ilmiy  axborot  tinglanib,  shundan  640-  matematika,  217-mexanika,  114-

fizika va astronomiyaga oid. 

Matematikani  rivojining  bunday  pstligi  xalqning  ajratib  qo’yilganligi,  reaksion 

va egoistik dunyokarashining kuchliligidir. 

Brashman,  Davidov,  Urusov,  Sludskiy,  Somov,  Ershov,  Lebedev,  Jukovskiy, 

Peterson, Egorov va ... XIX asr oxiriga kelib Maskvada tashkil topgan matematik 

maktablarining yirik nomoyondalardir. 

«Rus  aviatsiyasining  otasi»  bulmish  Jukovskiy  N.E.  (1847-21)  1868  yili 

universitetni  bitirgandan  sung  dorilfununda  kup  yillar  davomida  dars  beradi. 

Matematik  jamiyatga  a’zo  bulgandan  (1876)  sung  1905-21  yillarda  uning 

prezidenti bo’lib ish olib boradi. 

U  80  dan  ortik  ilmiy  ishida  gidrodina  mikoga  oid:  kema  chaykalash  masalasi, 

suv otuvchi reaktiv dvigatel, jismlarni suyuklikda ishkalanishi va ... 

Mezxanikaga oid: kattik jismni kuzg‘almas nukta atrofida aylanishi, harakatning 

mutanosibligi va ...  

Aeromexanika va aviatsiyaga oid: havoda suzish nazariyasi, kanotning kutarish 

kuchi, vint nazariyasi va ... 



1904  yili  Kuchinoda  aerodinamik  institut  ko’rilishini  boshkaradi.  1910  yili 

MVTU  da  aerodinamik  laboratoriya  tashkil  etadi.  Uning  shogirdlaridan 

S.A.CHaplыgin,  keyinchalik  Keldыsh  M.V.,Lovrentev  M.A.  va  boshkalar  uning 

ishlarini davom ettirdilar. 

XIX  asr  oxiri  va  XX  asr  boshlarida  yukorida  aytilgan  olimlar  Moskva 

matematikalarining  bundan  keyingi  ishlari  uchun  zamin  yaratadilar.  Bu  yosh 

olimlarni tez usishiga turtki buladi. Jumladan: Luzin, Golubev, Privalov, Stepanov, 

Aleksandrov,  Kolmogorov,  Menshov,  Urыson,  Xiыchin  va  boshkalar  Moskva 

matematika maktabini asosini tashkil etadilar. 

 


Download 168,58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish