11ta narsa uchun qadimgi rimliklarga zamonaviy odamlar rahmat aytishi kerak

11ta narsa uchun qadimgi rimliklarga zamonaviy odamlar rahmat aytishi kerak

baterapevt / 2 года назад

11ta narsa uchun qadimgi rimliklarga zamonaviy odamlar rahmat aytishi kerak

Qadimgi Rim odamzod tarihidagi globalizatsiyani eng birinchi va shuning bilan eng yorqin misoli bo’la oladi. Rim davlatini merosi rostdan ham juda ulkan. U shunchalik ulkan va sezilarliki, biz o’zimizni ozgina bo’lsa ham rimlik deb hisoblasak bo’ladi. Hozi ham gap eng muhim narsalar haqida ketadi, ular Rimda ihtiro qilinmagan bo’lsa ham, lekin aynan ularni deb ommalashgan.

Rimliklar sharofati bilan odamlar foydalanayotgan narsalar haqida.

Rimliklar sharofati bilan odamlar foydalanayotgan narsalar haqida.

1. Lotincha alifbo

Lotincha ishlatiladigan joylar.

Qadimgi Rim odamzod tarihidagi globalizatsiyani eng birinchi va shuning bilan eng yorqin misoli bo’la oladi. Rim davlatini merosi rostdan ham juda ulkan. U shunchalik ulkan va sezilarliki, biz o’zimizni ozgina bo’lsa ham rimlik deb hisoblasak bo’ladi. Hozi ham gap eng muhim narsalar haqida ketadi, ular Rimda ihtiro qilinmagan bo’lsa ham, lekin aynan ularni deb ommalashgan.

2. Beton

Faqatgina rimliklar bu mahsulotni to’g’ri baholay oldilar.

Beton odamlar tomonidan rimliklardan ancha avval kashf etilgan. Lekin baribir, aynan rimliklar bu mahsulotni to’laqon ma’noda uning barcha afzalliklarini baholay oldilar. Imperiyani markaziy va g’arbiy qismlarida, betondan deyarli barcha inshootlar qurilgan, ustahona va hovli joylardan, ibodatxona, akveduk, davlat va san’at binolarigacha. Bundan tashqari, rimliklar o’zgacha beton qilishgan, aql bovar qilmas mustaxkam va chidamli! Uning sirini olimlar yaqindagina topishdi. Hamma gap shundaki, rimliklar mahsulotni mustahkamlash uchun dengiz suvini va vulqon qurumini ishlatgan.

3. Toshdan qilingan yo’llar va ko’priklar

Rimliklar birinchi bo’lib toshdan qilingan ko’priklarni keng ko’lamda qura boshlashdi.

Huddi betonday, yo’l va ko’priklarni rimliklargacha ham butun dunyo bo’ylab qurishgan. Lekin sayoramizni “g’arbiy” tomonida, aynan ular shu fikrga kelganki, yollarni chidamli, ko’priklarni esa mustaxkam qilishni. Natijada shu ikkita infratizilmali obyektlarni qurilishida tosh va beton faol qo’llanila boshlandi. Yahshi yo’llarga talab yaqqol edi, “pax romana” davrida (rim gullab yashnashi davrida), Rim Imperiyasi deyarli butun ma’lum jahonni egallagan va sayoramizda eng yirik mamlakat bo’lgan. Rimlik toshdan yasalgan yo’llar saqlanib qolgan, hozirgi kungacha.

4. Yo’l to’ri

Rim yo’llari bizning kunlargacha ham yetib kelgan.

Rim yo’llari hozirgi kunda mavjud bo’lgan joyda albatta ishlatilmaydi. Lekin, rimliklar bizga boshqa sovg’a qoldirgan. Yevropa va kichik Osiyoni transport to’ri hali ham rim yo’llari o’tgan joy bilan aniqlanadi. Ko’plab zamonaviy magistral va shosselar bugunda qadimrimliklar bilan to’g’ri keladi.

5. Vodoprovod

Osma quvurlarni ham rimliklar ommalashtirgan.

Vodoprovodga mualliflikni rimliklarga patentlash qiyin bo’ladi. Osma quvurlarni qurishga qadimgi Vavilonda ham harakat qilishgan. Ammo, aynan rimliklar osma quvurlarni ishlatish mumkin bo’lgan joydaki qo’llagan. Barcha oldingi tsivilizatsiyalarda farqli ravishda, rimliklar osma quvurlarni nafaqat irrigatsiya uchun ishlatgan, balki shaharlarni va sanoat obyektlarni suv bilan taminlash uchun: kasb kvartallarni va boyliklarni qazib olish joylarini. Rim shahrini bitta o’zi 11ta osma quvurlar bilan ta’minlangan! Bugungi kunda nisbatdan saqlanib qolingan osma quvurlarni butun Yevropa bo’ylab topish mumkin: Italiyada, Frantsiyada, Germaniyada va boshqa joylarda.

6. Kanalizatsiya

Eng katta shaharlar va ular uchun eng katta ahlat o’ralar rimliklarda bo’lgan.

Aynan rimliklar kanalizatsiyani nafaqat ommalashtirgan, balki katta shaharlar uchun hayotiy kerak qilgan. Rimlik ahlat quvurlari iflosliklarni ham, jala suvlarini ham ketkazish uchun qo’llagan. Boshlanishiga bu soddagina kovlangan quvurlar va zovurlar bo’lgan, so’ngra esa rimliklar ularni toshlar bilan terib chiqqan va hattoki yer osti tonellarni qilgan! “Cloaca Maxima” birinchi rimlik kanalizatsiya bo’lgan, u Rimni o’zida joylashgan. Aytganday, ular hozirgi kungacha ham saqlanib qolishgan. Ularni hattoki ishlatishadi ham! Faqatgina yomg’ir suvini ketkazish uchun bo’lsa ham.

7. Muntazam, professional armiya.

Qo’shin yahshi, lekin armiya yanada ham yahshi.

Rimliklargacha muntazam armiya bo’lmagan. Qadimgi Gretsiya, Misrda va Sharqda, armiyalar odatda q’oshin ko’rinishida to’plangan, himoya uchun yoki qo’shnilarga harbiy yurish uchun. “Professional” jangchilarni barcha erta davlatlarda juda ham kam bo’lgan va ko’pincha hukmdorni shahsiy mudofasi va ibodathona qo’riqchilarida. Rim tarihi – bu janglar tarihi, tashqi va ichki. Va bu butun davlatni tarihida, uning armiyasi ham rivojlangan, u yuqorida ko’rsatilgan militsiya va qo’shindan, muntazamroq va undan ham ortiq – professional armiyagacha anchagina yo’l bosib o’tgan. Aynan rimliklar, jangchi atamasini askarga almashtirgan, katta davlatda ularni qo’lida qurol bilan saqlaydiganlar, doimo kerak bo’lishini tushunib. Shunisi diqqatga sazovarki, muntazam armiyaga qatiy o’tish davlatdagi iqtisodiy inqiroz tufayli sodir bo’lgan. Rossiyada qo’rqinchli sur’atlarda ishsizlikni miqdori oshgan krestyan ho’jaliklarni vayron bo’lishi sababli. Yechimini Gay Mariy topdi, u mamlakatni barcha bo’sh bo’lgan aholisini olishni boshlagan (nafaqat fuqarolarni), harbiy hizmatga maosh va nafaqada chiqganda yerni va’da qilib.

8. Homiylik

Rimliklar san’at va ilmga homiylikni ommalashtirgan.

Bu hodisani o’zi jamiyatda Gay Tsilniy Metsenat sharafiga nomlangan, Rim hukmdorini Oktavian Avgustni eng yaqin do’stiga. Zamonaviy tilda aytilsa, Metsenatni odamzod tarihidagi birinchi san’at vaziri deb atasa bo’ladi. Aslida, Gay Tsilniy hech qanday rasmiy lavozimni egallamagan, lekin san’at arboblarini faol homiylagan, ular davlat boyliklari va Oktavian Avgustni o’zini dong’ini taratgan.

9. Respublika

Respublika umumiy ishdir.

Zamonaviy odamlar demokratiya, respublika va ozodlik haqida gapirganda, bu uchalla so’zlarni – sinonim deb tushunish mumkin. Aslida esa bunday emas. Afinani demokratiyasini Rim Respublikasiga hech qanday aloqasi yo’q edi, Rim Respublikasi esa barcha respublika boshqarish shakllarini bobosi bo’lib hisoblanadi. Aynan rimliklar hokimiyatni bo’lishdan foyda bor ekanligini birinchi bo’lib baholagan, bunday narsani bitta odamni qo’lida mujassamlanishi havfli bo’lishi mumkinligini tushunib. Taqdirni kinoyasi bo’yicha, imperiya davridagi hukumatni bitta insonni qo’llarida mujassamlanishi qadimgi davlatni nihoyasiga olib keladi. Baribir, uzoq vaqt davomida rimliklar rostdan ham hukumatni jamiyatda bo’lishga muvaffaq bo’lishgan, mamlakatni bo’sh yashovchilari o’rtasida jamoat konsensunsiga erishib. Vaqti vaqti bilan jamoatni qashoq namoyondalari tomonidan boyvochalarni uzoq yerlarga ommaviy migratsiya qilish bilan qo’rqitib, yoki hattoki qurolni qo’lga olish bilan.

10. Fuqarolik

Har kim fuqaro bo’la oladi, yashayotgan va erkin bo’lsa.

Bu Rimni eng asosiy merosi bo’lsa kerak, hozirgi kunda har qanday odam foydalanayotgan. “Fuqaro” tushunchasi ko’plab qadimgi davlatlarda bo’lgan. Lekin, faqat rimliklar shunga kelganki, barcha erkin odamlar imperiya fuqarosi bo’lishi kerak deb, qayerda tug’ilgan yoki davlatni qayerda yashayotganiga qaramasdan.

11. Hristianlik

Sim yutasan.

Rim Imperiyasida uzoq vaqt davomida hristianlar havfli yahudiy sekta bo’lib hisoblangan. Lekin barchasi Konstantin Buyuk davrida o’zgargan, u Rim uchun jangidan so’ng barcha dinlarni huquqlarda tenglashtirgan. Bundan tashqari u Ierusalimdagi krestni davlatni yangi poytahtiga ko’chirgan – Konstantinopolgacha. Feodosiy Buyuk I ham hristianlikni davlat dini qilgan. Shunday qilib, Rim yordamida hristian dini butun dunyo bo’ylab tarqalishni boshlaydi.

12. Ijtimoiy harakatchanlik

Rim imperiyasi ijtimoiy harakatchanligi bo’yicha zamonaviy AQSHdan deyarli o’zib ketgan.

Ohirida yana bir “sovg’a” haqida gapirsak. Barcha qadimgi davlatlar kabi, Rim quldorlik tizimiga ega bo’lgan. Aynan qadimgi Rimda “klassik qullik” degan tushuncha paydo bo’lgan, shunday dahshatli hodisaki, hozirgi kunda u juda ham yovvoyi bo’lib hisoblanadi. Lekin shuning bilan, dahshatli Rim boshqa davlatdan ijtimoiy harakatchanlik masalasida farq qilgan. Rimgacha, qandaydir qadimgi Gretsiya, Misr, Vavilonda – odamlar kim bo’lib tug’ilgan bo’lsa, shunday olamdan o’tgan. Rimdan so’ng yana bir necha yuz yilliklardan so’ng, odamlar kim bo’lib tug’ilgan bo’lsa, shunday olamdan o’tgan. Va faqatgina Rimda, birinchi marotaba, odamlar ijtimoiy harakatchanlikni faol qo’llagan. Bu yerda qullar erkin bo’lgan, ozod qilingan qullar aristokratiyagacha ko’tarilgan, oddiy askarlar esa imperatorgacha yo’l bosib o’tishgan.

Post scriptum

Oddiy novvoy maqbarasi.

Qahramonni o’zi.

Bugun, zamonaviy Rimda, shahar markazida, Kolizey va forum vayronalar yonida, kichkina maqbarani topish mumkin. Bu maqbarani egasi imperator emas, senator emas hattoki fahrli fuqaro ham emas. Uning egasi oddiy novvoy – Mark Vergiliy Evrisak. U qul bo’lib tug’ilgan, grek migrantlar oilasida, erkinlikga ega bo’la oldi, davlat poytahti bilan non yetkazib berish bo’yicha shartnoma imzolay oldi va shunchaki boyib ketdiki, o’ziga va hotiniga huddi shu yodgorlik buyurtira oldi.