1/1 bojxona sohasidagi jinoyatar va ularning tarixiy rivojlanish tendensiyasi

1. 
   Bob tashqi iqtisodiy faoiya bn bogliq bojxona qonun buzilishi jinoyatlarining tushunchasi, mohiyati va rivojlanish tarixi
   

1/1 bojxona sohasidagi jinoyatar va ularning tarixiy rivojlanish tendensiyasi
2/2 tif jinoiy-huquqiy muhofaza etish obyekti sifatida
1/3 tif bn bogiq jn ijtimoiy huquqiy mohiyati
Bojxona jinoyatlari, bu qonuniy ta’qiqlangan mahsulotlar, tovarlar va transport vositalarini O’zbekiston hududiga olib chiqish va qaytarish paytida, iqtisodiy faoliyat sohasida sodir etilagan xatti-harakatlardir. Ular maxsus guruhga ajratilgan, chunki ular bevosita ta’sir ko’rsatish obyektiga ko’ra farqlanadi. Bularga quyidagilar kiradi: oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar: pornografik mahsulotni tayyorlash, olib kirish, tarqatish, reklama qilish, namoyish qilish (O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 130-moddasi); zo’ravonikni yoki shafqatsizlikni targ’ib qiluvchi mahsulotni tayyorlash, olib kirish, tarqatish, reklama qilish, namoyish etish(O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 130¹ – modda ) aholi salomatligi va jamoat xavfsizligiga ko’ra: kontrabanda (o’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 246-moddasi); O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy asoslariga qarshi jinoyatlar: Soliqlar yoki boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash (O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 184-moddasi)  va bojxona haqida qonun hujjatlarining buzilishi (O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 182-moddasi).
Ushbu jinoyatlar qonun chiqaruvchi tomonidan (o’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 12-bob) iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar va jamoat daxlsizligiga qarshi jinoyatlar turkumiga kiradi. Ushbu jinoyatlarni sodir etish orqali O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy, siyosiy, O’zbekiston Respublikasining progressiv rivojlanishini, uning iqtisodiy manfaatlarining mumkin bo'lgan tashqi va ichki ta’hdid va ta'sirlarga nisbatan daxlsizligi va mustaqill igini ta'minlaydigan, iqtisodiyotning holati sifatida belgilangan O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligiga tajovuz qiladilar. Bojxona jinoyatlari mamlakatda davom etayotgan ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarning fonida sodir bo'ladi, bunda davlatning to'liq nazorati bozor iqtisodiyotiga ega davlatlar uchun an'anaviy bo'lgan vositalar va usullardan foydalangan holda xalqaro bozorda O’zbekiston Respublikasi ishtirokchilarining savdo munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solish mexanizmi bilan almashtirildi. Shu maqsadda tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy qoidalarini belgilovchi normativ hujjatlar qabul qilindi: 1991-yil 14-iyunda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni, 2021-yil 31-iyul SQ-362-IV O‘zbekiston respublikasi oliy majlisi senatining xalqaro munosabatlar, tashqi iqtisodiy aloqalar, xorijiy investitsiyalar va turizm masalalari qo‘mitasining “2020-yil va 2021-yilning birinchi yarim yilligidagi faoliyati to‘g‘risida”gi hisoboti haqida qarori. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va intensivlashtirish bojxona jinoyatlarining holati va dinamikasiga ta'sir ko'rsatishi mumkin emas. Bojxona jinoyati tahlili uning bir qator muhim xususiyatlarini, xususan, ijtimoiy xavfliligini, uyushgan jinoyatchilik guruhlari tomonidan jinoyatlar sodir etilishini ko'rsatadi. Jinoyatning xavfliligi ortishi bilan shuni ta'kidlash mumkinki, bojxona jinoyatlari nafaqat O’zbekistonning va uning har bir fuqarosining iqtisodiy va ijtimoiy xavfsizligiga, balki butun jahon hamjamiyatining xavfsizligiga zarar etkazadi, chunki ular butun dunyo hamjamiyatining iqtisodiy va ijtimoiy asoslarini buzadi. Shu bilan birga, potentsial investitsiyalarning katta qismi chet el banklari va boshqa moliyaviy institutlar yordamida chet elga o'tkaziladi. O’zbekiston orqali tovarlarning bojxona tranziti keng qo'llaniladi. Aktsiz to'lanadigan tovarlar, asosan alkogol va tamaki mahsulotlari bilan tashqi iqtisodiy kanallardan foydalangan holda noqonuniy bitimlarning o'sishi davom etmoqda. Chet el avtomobillarini chet eldan olib kirish jarayonida turli xil suiiste'molliklar ya’ni olib kirilgan avtotransportni bo’laklarga bo’lib butlovchi qism sifatida sotib yuborish harakatlari yoki ularning ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan beriladigan VIN raqamini o’zgartirish holatlari kuzatilmoqda. Statistik ma'lumotlar va jinoiy ishlarning materiallari shuni ko'rsatadiki, O’zbekiston xalqaro giyohvandlik biznesini kengaytirish maqsadiga aylanib bormoqda va O’zbekistonlik giyohvand moddalar savdogarlarining jinoiy guruhlari ular bilan faol hamkorlik qilmoqda. Barcha musodara qilingan giyohvand moddalarning anchagina qismi chet elga tegishli bo'lib, geroin, opiy va sintetik kuchli ta’sir qiluvchi moddalar va boshqa dorilar kabi xavfli va qimmatbaho dorilar, giyohvand moddalar bozorini tezda to'ldiradigan kontrabanda kanallari orqali deyarli chet eldan keladi. Bojxona jinoyatlarining navbatdagi xususiyati ularning uyushgan jinoyatchilik guruhlari tomonidan sodir etilishidir. Uyushgan jinoiy jamoalar tomonidan tajovuz qilish mavzusi giyohvandlik vositalari, qurol, yadro materiallari va kimyoviy qurol komponentlari, avtotransport vositalari, nodir yer metallari, madaniy boyliklar, valyuta va boshqalar. Bojxona sohasidagi jinoyatlarning bevosita tarixiga keltiradigan bo’lsak ularning ko’pchiligi yillar davomida shakllangan. Statistik ma'lumotlar va jinoiy ishlarning materiallari shuni ko'rsatadiki, mustaqillikning dastlabki davrlarida O’zbekiston xalqaro giyohvandlik biznesini kengaytirish maqsadiga aylanib borgan. O’zbekistonlik giyohvand moddalar savdogarlarining jinoiy guruhlari ular bilan faol hamkorlik qilgan va qilmoqda. Barcha musodara qilingan giyohvand moddalarning anchagina qismi chet elga tegishli bo'lib, geroin, opiy va sintetik kuchli ta’sir qiluvchi moddalar va boshqa dorilar kabi xavfli va qimmatbaho dorilar, giyohvand moddalar bozorini tezda to'ldiradigan kontrabanda kanallari orqali deyarli chet eldan keladi. Shu kabi xodisalani oldini olish, ularga qarshi kurashish samaradorligini oshirish shu bilan birga ularning yuqorida ta’kidlangandek chet eldan kelishini hisobga olgan holda O’zbekiston Respublikasining 1996 yil 30-avgustda qabul qilingan O’RQ 281-I sonli qonuni bilan Jinoyat kodeksining 246-moddasi dispozitsiyasiga birinchi qismining tavsif qismi “o‘q-dorilarni” degan so‘zlardan keyin “shuningdek giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni” degan so‘zlar va ikkinchi qismining tavsif qismi “psixotrop moddalarni” degan so‘zlardan keyin “ko‘p miqdorlarda” degan so‘zlar bilan to‘ldirildi. Bevosita ikkinchi qismnin dispozitsiyasida “ko’p” miqdor degan jumla bilan to’ldirilishi sababi jinoiy jazoning liberallashtirish bilan shuningdek inson hayoti qadri ulug’ligini hisobga olgan holda kiritilgan. Sababi 1994 yil 22 – sentabrda qabul qilingan Jinoyat Kodeksida 246- moddasi sanksiyasida o’lim jazosi belgilangan edi. Keyinchlik qonunchilik rivojlanishi bilan birga sanksiyalarning liberallashuvi davomida O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 29-avgustda qabul qilingan O’RQ 681-I sonli qonunining VIII bo’lim 1) bandida Jinoyat kodeksining 246-moddasi ikkinchi qismi 51-moddasining birinchi qismidan chiqarib tashlangan va 2) bandida 246-modda ikkinchi qismining sanksiya qismlaridan «yoki o‘lim jazosi» degan so‘zlar chiqarib tashlangan.

Shu bilan birga O’zbekiston Respublikasi O’RQ 729 – I – sonli qonunida Jinoyat kodeksining (