11 – lekciya Topıraqlardın’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw. Topıraqlardın’ shorlanıwına qarsı gu’resiwge qollanılatug’ın agromeliorativlik ilajlar. Reje

11 – lekciya
Topıraqlardın’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw.
Topıraqlardın’ shorlanıwına qarsı gu’resiwge qollanılatug’ın agromeliorativlik ilajlar.


Reje:
1. Jerlerdin’ meliorativ awhalın u’yreniw ilajları.
2. Jerlerdin’ meliorativ awhalın qadag’alaw ilajları
3. Suw – xojalıq ilajları
4. Agromeliorativlik ilajlar
A’debiyatlar: 4, 8, 10, 11

Egislik jerlerdin’ meliorativlik awhalın jaqsılaw, yag’nıy onın’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw ushın ilajlar rejeli tu’rde alıp barlıwı kerek. Qollanılatug’ın ilajlar sonday bolıwı kerek, egislik jerlerdin’ meliorativlik awhalın tu’pkilikli o’zgertiwi, topıraq shorı tolıq juwılıwı ha’m qayta shorlanıw bolmawın ta’miyinlew kerek.

Suwg’arılatug’ın jerlerde meliorativlik ilajlar to’mendegilerden ibarat bolıp, ol shorlanıw ha’m batpaqlanıwdı eskertiw ilajları ha’m bar bolg’an shorlanıw ha’m batpaqlanıwg’a qarsı gu’res ilajlarınan turadı.
Aldın alıw ilajlarının’ wazıypaları:
- jer astı izey suwdın’ ko’teriliwine sebepshi bolatug’ın suwdın’ artıqsha ısırap bolıwına jol qoymaw;
- ilajı barınsha topıraqtan suwdın’ puwlanıwın azaytıw;
- izey suw qa’ddin to’men tu’siriw.
Suwdın’ artıqsha ısırap bolmawı ushın suwg’arıwdı durıs sho’lkemlestiriw, atızlardı tegislew, jetkilisken suwg’arıw usılları ha’m texnikasınan paydalanıw arqalı erisiledi.
Topıraq betinen suwdın’ puwlanıwının’ aldın alıw ushın topıraqtı jumsaq awhalda, mayda danadar jag’dayda uslap turılsa o’simliktin’ tez o’siwine qolaylı boladı ha’m jer betin qaplaydı.
Suw xojalıq ha’m agromeliorativlik ilajlar topıraqtag’ı duzdın’ juwılıwına, topıraqtın’ ma’deniylesiwine ha’m melioraciyalaw processinin’ jedellesiwine ta’sir etedi.
İzey suw qa’ddin to’men tu’siriwdegi birinshi gezektegi ilajlar bolıp:
- awıl xojalıq eginlerin suwg’arıw rejimin durıs tan’law;
- suwg’arıw usılın jetilistiriw;
- suwg’arıw kanallarında fil`traciyag’a qarsı ilajlar;
- tog’ay polosaların du’ziw;
- jon’ıshqa almaslap egiwdi engiziw bolıp esaplanadı.
İzeykesh ha’m shayıp suwg’arıwdı basqa agromeliorativlik ha’m suw xojalıq ilajları menen birgelikte qollanıw shorlang’an jerlerdin’ awhalın tu’pten o’zgertedi, yag’nıy qısqa mu’ddette shorsızlantıradı ha’m ma’deniylestiredi.
Meliorativlik ilajlar kompleksi u’sh gruppadan turadı:
- suw xojalıq, suwdan o’nimi paydalanıw, ısırap bolıwına jol qoymaw, izey suw qa’ddi ko’teriliwin boldırmawg’a bag’darlang’an
- agromeliorativlik, bul jerlerdi tegislew, tog’ay polosaların du’ziw, quramında jon’ıshqa bolg’an almaslap egiwdi engiziw, shorlang’an jerlerdi shayıp suwg’arıw, topıraqtın’ suw ha’m fizikalıq qa’siyetlerin, onın’ suw ha’m duz rejimin jaqsılawg’a qaratılg’an
- gidrotexnikalıq, bul jer u’sti ha’m izey suwlar rejimin retlestiriw maxsetinde da’r`yalarg’a gidrotexnikalıq qurılmalar, plotina, suw saqlag’ıshlar, kollektor – izeykeshlerdi qurıwdan ibarat.
Ja’nede jerlerdin’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw ha’m qarsı gu’res ilajların tuwrı tan’law ha’mde olardı a’melge asırıw ushın da’slep suwg’arılatug’ın jerlerdin’ meliorativlik awhalı teren’ u’yrenilip shıg’ıladı ha’m ba’rqulla gu’zetip barıladı.
Jerler aymaqlarg’a ha’m kishi meliorativlik aymaqlarg’a bo’linedi. Bul aymaq ha’m kishi aymaqlar orınlardın’ ta’biyg’ıy jag’daylarına baylanıslı birdey bolıwı, lekin meliorativlik ilajlardı ha’r qıylı talap etiwi menen parıqlanadı.
Aymaqlar tiykarınan izey suwlarının’ ta’biyg’ıy ag’ısqa iye bolıwına qaray to’mendegilerge bo’linedi:
1. İzey suwları ag’ıslı
2. İzey suwları ku’shsiz ag’ıslı
3. İzey suwları ag’ıssız.
Ha’r bir meliorativlik rayonlardın’ rel`efi jergilikli izey suwlardın’ ag’ıs jag’dayına qarap kishi meliorativlik rayonlarg’a bo’linedi.
Kishi meliorativlik rayonlar o’z na’wbetinde topıraqtın’ du’zilisi ha’m qa’siyetlerine, shorlanıw da’rejesine, izey suwlardın’ jaylasıw teren’ligine qaray kishi meliorativlik rayonlarg’a, yag’nıy gidromodul` rayonlarg’a bo’linedi.
Jerlerdi gidromodul rayonlastırıwdın’ a’hmiyeti sonda, ha’r bir gidromodul` rayonında jetistiriletug’ın eginlerden joqarı zu’ra’at alıw ushın za’ru’r bolg’an suwg’arıw rejimi belgilenedi.
Eginlerdi suwg’arıw izey suwlardın’ rejimine ha’m topıraqtın’ meliorativlik awhalına ta’sir etiwshi a’hmiyetli faktor esaplanadı. Sonın’ ushın gidromodul` rayonlar boyınsha jerlerdin’ meliorativlik awhalının’ buzılıw sebepleri ha’m olardı jaqsılaw ilajları islep shıg’ıladı.