1-mavzu: Oʻzgarmas tok elektr mashinalari

---

1-mavzu:
 
OʻZGARMAS TOK
 
 ELEKTR MASHINALARI 
Reja:
1.
 
Umumiy tushunchalar. Elektr mashinalaridagi asosiy fizik jarayonlar.
 
2.
 
Oʻzgarmas tok mashinalarida «qaytuvchanlik» xususiyatlari. Oʻzgarmas tok elektr 
mashinalarining ishlatilish sohalari
 
3.
 
Oʻzgarmas tok generatorlari. Tuzilishi va ishlash prinspi. Yakor chulgʻamida 
induksiyalangan elektr yurituvchi kuch. Oʻzgarmas tokning olinish prinspi va 
kollektorning ahamiyati. Kollektor-choʻtka qurilmasining ishlashi. Uygʻotish 
usullariga koʻra oʻzgarmas tok mashinalarining sinflarga boʻlinishi. 
 
1. Umumiy tushunchalar, elektr mashinalaridagi asosiy fizik jarayonlar 

Mexanik enenrgiyani elektr enegiyasiga yoki elektr energiyasini mexanik 
energiyaga aylantirib berish uchun ishlatiladigan qurilma–elektr mashinalari deyiladi. 
Birinchi holda u generatorlar deb, ikkinchi holda esa dvigatellar deb ataladi: Oʻzgarmas 
tok mashinalari elektrlashtirilgan temir yoʻllarda, elektroliz qilish qurilmalarida, 
shaxtalarning koʻ tarma liftlarida, prokat stanlarida ishlatiladi. Shuningdek, tezlikni keng 
chegarada rostlab turish zarur boʻlgan qurilmalarda ishlatiladi. Oʻzgarmas tok 
mashinalarini oʻzgaruvchan tok mashinalaridan oldin yaratilgan: Oʻzgarmas tok 
mashinalari qaytuvchanlik hossasiga ega boʻlib, u ham dvigatel sifatida ham generator 
sifatida ishlay oladi. Ularning tuzilishi ham bir–hil, mashinasozlik zavodlarida bir hilda 
ishlab chiqariladi. Bir mashinaning oʻzi gene-rator rejimida birlamchi dvigatelning 
mexanik energiyasini–elektr energiyasiga, dvigatel rejimida esa elektr energiyasini 
mexanik energiyaga aylantiradi: 1838 yili akademik Boris Yakobq 
oʻzgarmas tok
mashinasini yaratdi va amalda ishlatib koʻrsatdi. Oʻzgarmas tok mashinalarini taraqqiy 
eta borishi bilan ularni ishlab chiqarish kamayib bordi: Bunga aso-siy sabab ularning 
konstruktsiyasini murakkabligidir: Shunga qaramay oʻzgarmas tokni elektr energiyasidan 
foydalanishning ma`lum soxalarida oʻzgaruvchan toklar bilan almash tirib boʻlmasligi, 
hamda u birmuncha avfzalliklarga ega boʻlganligi uchun, shu kungacha ham ishlatilib 
kelinmoqda.