1. bosh og’rig’ining paydo bo’lishi va alomatlari zamonaviy tibbiyotda qanday dori vositalardan foydalanish mumkin

BOSH OG’RIG’DA ISHLATILADIGAN ZAMONAVIY DORILAR VA ULARNING KIMYOVIY TARKIBI

REJA

1.BOSH OG’RIG’INING PAYDO BO’LISHI VA ALOMATLARI

2.ZAMONAVIY TIBBIYOTDA QANDAY DORI VOSITALARDAN FOYDALANISH MUMKIN

3.DORI VOSITALARINING KIMYOVIY TARKIBI

Bosh og’rig’ kundalik hayotda ko’p uchraydigan, ko’p hollarda har kuni bezovta qiladigan kassaliklardan biridir.Bosh og’rig’i turli sabablarga ko’ra, jumladan, shamollash, stress, o’z vaqtida ovqatlanmaslik, fiziologik charchoq, normal uyqu bo’lmaganda yoki turli tashqi tasirlar natijasida paydo bo’lishi mumkin.Bosh og’rig’i natijasida esa quloq shang’illashi, ko’ngil aynishi, kozlar hiralashishi va umumiy holsizlik yuzaga keladi. Kuchlanish bosh og’rig’i yoki ushlash bosh og’rig’i deb ham ataladigan eng keng tarqalgan bosh og’rig’I hisoblanadi. Bosh og’rig’i kishini boshining har ikki tomonida doimiy og’riq yoki bosim his qiladi. Ba’zida bosh og’rig’i ko’zlar, ensa va yelkalar atrofida ham seziladi. Tana charchoqni his qiladi. Bosh og’rig’i kun davomida paydo bo’ladi va tushdan keyin kuchayadi. Bosh, bo’yin va yelkaning mushaklari ushlaganda og’riydi. Siz sezgan bosh og’ining davomiyligi 30 daqiqadan bir necha kungacha davom etishi mumkin. Agar bosh og’rig’i 15 kundan ortiq bo’lsa, unda buzilish surunkali bosh og’rig’I deb tafsiflanishi mumkin.Ko’pchiligimiz vaqti-vaqti bilan bosh og’rig’iga duch kelmoqdamiz va bu kundalik hayotimizga qanchalik tasir qilishi mumkinligini bilasiz. Narvegiya sog’liqni saqlash (NHI) ma’lumotlariga ko’ra, yil davomida 10 kishidan 8 nafari bir yoki bir necha marta bosh og’rig’iga duch kelgan.Ba’zilarda bu kamdan kam uchraydi, boshqalari esa tez-tez bezovtalanishi mumkin. Turli xil bosh og’riqlarini keltirib chiqaradigan taqdimotlarning bir necha turlari mavjud.Bosh og’rig’ining eng keng tarqalqalgan shakllaridan biri bu kuchlanish, stress, bosh og’rig’I va bu ko’pincha buning bir necha sabablari bor. Ushbu turdagi bosh og’rig’i stress ko’p miqdordagi kafein, alkogol ichimliklari, suvsizlanish, yomon ovqatlanish, qattiq bo’yin mushaklari va boshqalar bilan kuchayishi mumkin va ko’pincha peshona va bosh atrofini bosish, siqish bandlarida shuningdek ayrim hollarda bo’yinda ham sezilishi mumkin.

Qattiq bo’yin mushaklari va bog’imlari bosh og’rig’ining asosi bo’lsa bu servikal bosh og’rig’I deb ataladi. Bunday bosh og’rig’i ko’pchilik o’ylagandan ko’ra ko’proq uchraydi. Kuchlanishli bosh og’rig’i va servikogen bosh og’rig’i odatda biz “bosh og’rig’i” deb ataydigan narsani hosil qiladi. Ko’pincha bosh og’rig’I bo’yin, orqa yelka, pichoq mushaklari va jag’ning yuqori qismida mushaklar va bo’g’imlarning zo’riqishi va disfunktsuyasi natijasida kelib chiqishi aniqlanadi. Organizmda suv yetishmasligi oqibatida tomirlarda aylanayotgan qon hajmi kamayadi va bu arterial bosim tushishiga sabab bo’ladi, natijada ensada og’riq darmonsizlik bezovta qiladi. Kam harakat hayot tarzi uzoq vaqt bir joyda o’tirish organizimda gravitatsiya tasirida qon oyoqlarga quyiladi va yurakka kamroq hajimda qaytadi. Oqibatda o’rningizdan turishingiz bilan bosim tushib ketishi va chakkadagi sanchiqlar kuzatiladi.Qonda shakar miqdori kamayishi bosh miyya unga quvat ishlab chiqarish uchun gulukoza kerak bo’ladi.Tib qonuni kitoblarida ham bosh og’rig’i haqida aytib o’tilgan ular birlamchi va ikkilamchi bosh og’riqlariga bo’linadi.

Ikkilamchi bosh og’rigi biron bir kasallikning belgisi bo’lib bu kasaliklar ko’pchilikni tashkil qiladi. Saksondan ortiq kasaliklar mavjuddir, ikkilamchi bosh og’rig’I butun bosh og’rig’ining 6% ni tashkil qiladi.

Birlamchi bosh og’rig’I 3 xil bo’ladi.

1-Shaqeqa (Migren)

2-Zo’riqishdan hosil bo’lgan bosh og’rig’i

3-Klaster bosh og’rig’i

Shaqeqa (migren) bosh og’rig’i asosan ayollarda kuzatiladi.Bular ichida eng ko’p uchraydigon zo’riqishdan hosil bo’lgan bosh og’rigi. Hozirgi kunda 55% insonlarda kuzatilmoqda.Migren-irsiy kasallik bo’lib, asosiy belgisi boshda to’xtab- to’xtab tutadigon og’riqlardir u pulsni yodga solidi. Unga doimo ko’ngil aynishi, eshtish va ko’rish ta’sirchangligi ortishi qo’shiladi. Odatiy shovqin va mayin yorqinlik ham gashga tegadi, keskin tuyiladi. Ammo barcha belgilar bir vaqitda sodir bo’lmasligi mumkin. Migrenning birinchi alomatlari yoshlikda paydo bo’ladi, masalan qizlarda balog’atga yetish davrida yoki 20 yoshda. Eng yuqori cho’qqi 30-40 yoshda kuzatiladi. Yosh o’tishi bilan migrendan aziyat kechuvchilar soni kamayib boradi. Migren 4 soatdan 72 soatgacha cho’ziladi va turli davomiylikka ega. Unning bir oyda 15 kundan kam davom etishi epizodik turga mansubdir. 15 kundan ortiq davom etishisurunkali migren deb ataladi. Ularning davolash rejalari ham mutlaqo farqli. Aurali migren turlari ham mavjud. Aura-bosh og’rigi paydo bo’lishidan avval qisqa mudatli nevrologik buzilishlar kuzatiladi bosh aylanishi, ko’rish qobilyati vaqtincha buzilishi, harakat sekinlashishi. Bu yarim soatda o’tib ketadi so’ngra bosh og’rigi boshlanadi.harakat sekinlashish deganda panja, bilak, yuz, til qotib qolishi tushuniladi. Migrenning ba’zi turlari (masalan, tananing bir tomonida holsizlik bilan namoyon bo’luvchi gemiplegik turi) bir gendagi mutatsiya tufayli yuzaga keladi. Shu sababli inson neyronlar giper harakatchangligiga moyil bo’ladi. Bu shuni anglatadiki miyanning hissiy tebranishlariga javob beruvchi sohalari oson qo’zg’aladi. Ammo migrenning aksariyat turlari poligendir, ya’ni kasallik bir necha genlar omilida paydo bo’ladi. Migren tashqi qo’zg’atuvchilarga bog’liq bo’lishi ham mumkin; ochlik, uyqu yetishmasligi, havotirlanishlar. Olimlar nevralogik jarayonlar ustida hali ham ish olib borishyabti, ammo jumboqning bir uchi allaqachon yechilgan. Masalan migren sabablaridan biri bo’lgan qon tomirlari kengayishining oldini oluvchi yangi dori vositalari ishlab chiqilgan. Bundan tashqari migrenning asosiy belgisi og’riqdir va u subektiv hisyot hisoblanadi. Uni o’lchash imkonsiz, shuning uchun ham odamlar og’riq borligiga ishonish qiyin bo’ladi yana bir sabab hurujlar boshlanadi va o’tib ketadi ular o’rtasidagi tanafuslarda bemor sog’lom ko’rinadi. Migrenning o’rganish ishlari1960-yilda ,,metisergid” preparati sotuvga chiqqanni sababli boshlanadi. Undan huruj takrorlanishi oldini olish maqsadida foydalanishgan hozirda boshqa ta’sirlari borligi sababli usgbu doridan foydalanilmaydi, ammo u kasallikni o’rganishdayordam bergan. Migren sabablarini pisihologiyadan qidirish to’htatilgan, chunki fiziologik dalillar aniqlangan. Migren keng tarqalgan yilab davom etadi-bu formakompaniyalar uchun oltin konidir. Dori ishlab chiqaruvchilar ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirib hamturishadi. Ammo yetarli emas, ayniqsa boshqa kasalliklar uchun ajratilgan vositalar bilan solishtirganda kata farq qilib chiqadi.

Klaster bosh og’rig’i asosan erkaklarda kuzatiladi. Bosh og’rig’ida birinchi tavsiya etiladigan dorilar MPVS dorilar. Ikkinchi o’rinda bosh mushak tortishishini ketgazuvchi dorilar. Uchinchi o’rinda miyya ichki gipotenziyasini tushuruvchi dorilar beriuladi. To’rtinchi o’rinda Antidiprisonatlar yani surunkali bosh og’rig’ini ketgazuvchi dori vositalar beriladi. Ushbu dori vositalar berilganda bemorda yaxshi natijalarga erishish mumkin. Ushbu muolajalarni 4-6 oy davomida qabul qilmasa bosh og’rig’ining qaytalanishiga olib keladi. Organizimda suv yetishmasligi oqibatida tomirlarda aylanayotgan qon hajmi kamayadi va bu arterial bosim tushishiga sabab bo’ladi natijada ensada og’riq darmonsizlik bezovta qiladi. Kamharakat hayot tarsi uzoq vaqt bir joyda o’tirganingizda gravitatsiya ta’sirida qon oyoqlarga quyiladi va yurakka kamroq hajimda qaytadi, oqibatda o’rningizdan turishingiz bilan bosim tushib ketishi va chakkadagi sanchiqlar kuzatiladi. Qonda shakar miqdori kamayishi bosh miyyaga quvat ishlab chiqarish uchun gulukoza kerak bo’ladi, boshqa hujayralarga o’xshab u zahira to’ldirish qobilyatiga ega emas shuning uchun uni doim to’ldirib turish lozim. Agar og’riq peshona sohasida kuzatib tomir urishi sezilmasa quvatni to’ldirishi vaqti kelganligini bildiradi har ikki uch soatda murakab uglevodlardan oziqlanish kerak.

Kuchli bosh og’rig’iga qarshi dori vositalidan foydalanish bosh og’rig’ini tezda yengillashtirishga qaratilgan og’riq qoldiruvchi vositalarining bir necha turlari mavjud. Masalan: Fanigan, Sinyupar, Bolnol, Sitramon, Analgin, Trimol, Kyupen, Zedpar, Drotaverin, Nurofen shu kabi moddalar bizning hayotimiz uchun oz bo’lsada ruhimiz taskin topgandek bo’ladi. Og’riq qoldiruvchi dorilar-og’riq sezgisini yo’qotuvchi yoki kamaytiruvchi dorilar.Bularga kimyoviy tuzilishi va ta’sir mehanizimi turlicha dori moddalari kiradi. Og’riq qoldiruvchi dorilar nerv sistemasiga ta’sir etib, og’riqni kamaytiruvchi moddalar asosiy o’rinni egalaydi. Narkotik analgetiklar va nonarkotik analgetiklar farq qilinadi. Morfin markaziy nerv sistemasiga ta’sir ko’rsatib,eshtuv, qo’rquv, taktil sezgisini o’tkirlashtiradi, o’ziga xos galyusinatsiyalar keltirib chiqaradi. Og’riq bilan kechadigan salbiy emotsiyalarni susaytirib, xavfsizlik, o’zini yengil xis qilish, bamaylihotirlik tuyg’usini paydo qiladi. Narkotik analgetiklargakimyoviy tuzilishi turlicha bo’lgan sintetik moddalar(amidoprin, algin, atsetilsalitsilat kislota, paratsetamol va boshqalar) kiradi. Bu xil analgetiklarning natkotik analgetiklarga qaraganda og’riq qoldiruvchi ta’siri kuchsizroq bo’lib, asosan nevralogiya tusidagi og’riqlarda tish va bosh og’riqlarida, artlargiyada ishlatiladi. Agar biz boshning orqa qismida og’ir bosh og’rig’i bo’lsa og’riq qoldiruvchi dorilardan foydalanamiz. Badanni maksimal tinchlik va qulaylik bilan ta’minlash muhimdir. Shunday qilib, boshning orqa qismidagi bosh og’rig’i va bosh og’rig’i sabablari juda boshqacha bo’lishi mumkin. Migrenni davolash imkonsiz. Lekin uni nazoratga olish mumkin-hurujlarni yengilashtirish. Buning uchun oddiy og’riq qoldiruvchilardan foydalaniladi. Aynan migren hurujlariga mo’ljalangan triptan gurihiga kiruvchi pereparatlar buyurilishi mumkin. Biroq 30-40 fiz bemorlar uning ta’sirini sezishmaydi, ayniqsa birinchi martta tavsiya berilgan va bemor o’ziga mos pereparatni topib olmagan bo’lsa, sxhu holat kuzatiladi. Bundan tashqari, triptanlar og’riqni sekin bosadi. Dori o’z kuchini ko’rsatishi uchun 45-90 daqiqa kutish kerak. Afsuski, o’tgan asr 90- yillarida yaratilgan triptanlar migren uchun eng yangi dori vositasi bo’lib turibdi.

Bosh og’rig’ida samarali tez og’riq qoldiruvchi zamonaviy tibbiyotda ishlatiladigan dorilarni yuqorida sanab o’tdik. Endi esa hozirgi kunda bosh og’rig’ida ko’p ishlatilayotgan dori darmonlarni kimyoviy tarkibi haqida aytib o’tamiz.

TRIMOL

Faol moddalar

Paratsetamol 250,0 mg

Propifenazon 150,0 mg

Suvsiz kofein 30,0 mg

Yordamchi moddalar: Makkajuhori kraxmali, Metil gidroksibenzonat, Propil gidroksibenzonat, pasta uchun makkajuhori kraxmali,jelatin, kalsiy gidrofasfat digidrati, tozalangan suv, etilselyuloza, izopropil spirit, koloid kremniy doiksidi(Aerosil 200), natriy kraxmal glikolyuti, mikrokristal selyuloza, magniy stearate. ATX kodi N02BE51

FANIGAN

Faol moddalar

Paratsetamol 500 mg

Diklofenak natriy 50 mg

Yordamchi moddalar: Makkajuhori krahmali, Povidon(PBP K-30), Natriy kroskarmeloza, Mikrokristall selyuloza PH 102, Magniy stearat, Sariq shafak bo’yoq moddasi. ATX kodi M01AB55

QUPEN

Faol moddalar

Paratsetamol 500mg

Diklofenak natriy 50 mg

Yordamchi moddalar: Kraxmal, Jelatin, Tozalangan talk, Magniy sterati, Natriy kraxmalglikolyuti, Sunset Yeiiov FSF bo’yoqchasi, Suvsiz kolloid kremniy dioksidi, Tozalangan suv. ATX kodi N02BE51

BOLNOL

Faol moddalar

Paratsetamol -500 mg

Diklofenak natriy -50 mg

Yordamchi moddalar: Loktoza, Povidon K-30, Ikki asosli kalsiy fasfat, Giletserol, Magniy stearate, tozalangan talk, Natriy kraxmal glikolyati, tozalangan suv. ATX kodi M01AB55

MER SONYUPAR

Faol moddalar

Paratsetamol -500 mg

Diklofenak natriy -50 mg

Yordamch moddalar: Mikrokristal selyuloza, Makkajuhori kraxmali, Natriy gidroksidi metilbenzonati, povidon K-30, Stearin kislotasi, tozalangan talk, Natriy kraxmal glikolyati, Suvsiz kolloid silikat,Natriy kroskapmelloza. ATX kodi M01AB55