Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Ekspluatatsion chora-tadbirlar: 
Suvdan foydalanish rejasi asosida foydalanish. Bu rejadan chetlanish(suvni kam yoki 
keragidan ortiq olish yoki belgilangan muddatlarda olmaslik, sug
,
orish rejalarini bajarmaslik), 
xujasizlik va suvdan samarasiz foydalanish natijasida ortiqcha suv isrofgarchiligiga sabab 
buladi. Bu xolatlar bilan (suvdan foydalanish rejasini amalga oshirish) bulimlarda batafsil 
tanishgan edik. 
Sug
,
orish tarmoqlarini uz vaqtida ta’mirlash, ut bosgan qanallarni uz vaqtida tozalash. 
Sug
,
orish tarmoqlarini uz vaqtida, ya’ni sug
,
orish mavsumidan oldin ta’mirlamaslik yoki 
avariya bulgan joylarda tezda chora tadbirlar belgilamaslik katta miqdordagi suv isrofiga sabab 
buladi. Buning uchun tizimdagi texnik xizmat tashqilotlari ishni reja asosida amalga 
oshirishlari va ular kerakli texnika, material va jixozlar bilan ta’minlangan bulishlari kerak. 
Sug
,
orish tarmoqlarida begona utlarga qarshi qurashishda kanalga suv ochishdan 3-4 xafta 
oldin kanal uzani gerbitsidlar bilan ishlov berilishi kerak. Ut bilan qoplangan meliorativ 
tarmoqlar mavsum oldidan tozalanishi kerak, chunki tozalanmagan kanal tozalangan kanalga 
nisbatdan 25-30 % kup suv isrof qiladi. 
Davriy ishlaydigan kanallarning yorilgan uzan yuzasini yumshatish. 
Sug
,
orish kanallarini normal ish rejimini ta’minlash. Ularga ortiqcha suv quymaslik, ulardan 
suv tashlashni cheklash, ularni oqishiga yul quymaslik va x.o. 
Suv satxi ustida (ayniqsa suv omborlarida) monomolekulyar plenka xosil qilish, ya’ni suv 
bilan aralashmaydigan va parlanmaydigan yog
,
li spirtni 1 m
2
yuzaga 0,05 g miqdorda suv 

---

satxiga yoyish. Bu xolda suv yuzasidan buladigan parlanish (kuniga) 77%gacha kamayishi 
qayd etilgan. 
Suv isrofiga qarshi qullanilgan xar qanday tadbirlardan sung sug
,
orish kanallarini FIK 
quyidagicha aniqlanadi: 
=Q
net + 
(1-N/100) Q
i.qoplamali 
N=(1-
Q
i.qoplamali
/ Q
y.qoplamasiz 
) 100%, 
bu yerda: Q
net
-kanalni netto suv sarfi ; Q
i.qoplamali 
, Q
y.qoplamasiz
- 
ushbu kanalda qoplamada va qoplamasiz suv isrof miqdori. 
Хayotda u yoki bu suv isrofgarchiligiga qarshi kurashish tadbirlarini qullash 
quyidagilarga bogliqdir. 
1.Qullaniladigan materiallarni mustaxkamligi va chidamliligi. 
2.Maxalliy tabiiy shart sharoitlarda tadbirni qullash imkoniyati mavjudligi. 
3.Qullaniladigan tadbirlarni bajarishda ishni mexanizatsiyalashganligi. 
4.Ekologik va iqtisodiy xisob-kitoblar. 
Ma’lumingizki xar qanday suv isrofgarchiligiga qarshi qo’llaniladigan tadbir uzini 
iqtisodiy tomondan oqlay oladigan bulishi shart. Bu esa iqtisod qilingan suvning qiymatiga 
bog
,
liqdir. Shuning uchun xam u yoki bu tadbirni qullashdan oldin iqtisodiy solishtirish xisob-
kitoblari bajariladi. Jumladan quyidagi tengsizlik qanoatlantirilganda tadbirni qullash buyicha 
ishlarni amalga oshirish mumkin buladi: 
S<86,4 Q
net 
G t A/ r
Bu yerda S – 1m
2 
kanal uzaniga qilingan tadbirdan ketgan xarajat, 
Q
net
- kanalni netto suv sarfi, 
G – solishtirma suv isrof qiymati, 
t- kanalni 1 yildagi ish kunlari soni, 
A- 1 m
3
iqtisod qilingan suv qiymati, 
x- kanalni xullangan kundalang kesim ulchami, 
qoplamaning 5 yillik xisobdagi 1 yillik amartizatsiya qiymati.