Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Zovurni gidravlik hisoblash. 
Ochiq zovur kanallari suvning ma’lum tekis harakati formulalari asosida gidravlik
hisobi qilinadi:
v
F
Q


, 
RI
C
v

bu yerda: v – zovur yoki kollektordagi suv oqimining o’rtacha tezligi; 
F – zovur yoki kollektordagi jonli suv kesimi;
C – tezlik koeffitsiyenti (formula yordamida hisoblab chiqariladi yoki R va n
lar ma’lum bo’lsa, N.N.Pavlovskiy, Manning, Bezenning gidravlik spravochniklaridan
olinadi); 
,
)
(
h
mh
b
F


bu yerda: m – zovur yoki kollektorning kiyalik koeffitsiyenti; 
R – gidravlik radius; 
I – zovur, kollektor tubining nishabi. 
G’adir – budirlik koeffitsiyenti n ning o’rtacha qiymati birlamchi zovurlar uchun
0,030 ga, suv yig’ish zovurlari va tashlama zovurlar uchun 0,0275 ga, sarfi 2 m
3
/sek
bo’lgan kollektorlar uchun esa 0,025 ga teng. 
Studentlarning tekis oqimli kanallarni gidravlik jihatdan hisoblab chiqara
olishlarini nazarda tutib, bunda zovur, yig’ish zovuri va kollektorlarning sxemalarigina
beriladi, chunki ularning sxemalari sug’orish kanallarinikiga o’xshashdir. 
Yopiq quvur – zovurni gidravlik hisoblash ham xuddi o’sha tekis harakat formulalari
asosida bajariladi va bunda quvurlar bosimsiz deb qabul qilinadi. Gidravlik hisoblash
tartibi quyidagicha olib boriladi:
v
F
Q


bunda
4
2
d
F



; 
d – quvur diametri; 
RI
C
v

;
17
,
0
1
R
n
C

. 
Хo’llangan perimetr
d
R
F





;
4
d
R

; 

---

5
.
0
87
,
0
2
4
1
4
I
d
n
d
Q











bu yerda: I – zovur tubining nishabi. 
Yopiq quvur – zovurni tekis harakat formulalari asosida gidravlik hisoblashning
boisi shundaki, bunda zovur – quvurlarning ichi liq va ularda ortiqcha bosim yo’q deb
taxmin qilinadi. 


атм
P
P

; bu shezining tekis harakat tenglamasi 
RI
C
v

(4.23) 
da nishab I ni zovur liniyasi nishabiga teng deb qabul qilish imkonini beradi, u holda
quvurning suv o’tkazish qobiliyati quyidagicha bo’ladi: 
RI
FC
Q

(4.24) 
 
Shezi koeffitsiyenti S, odatda, quvurli zovurlarni hisoblashda Manning formulasi
asosida aniqlanadi:
6
|
1
1
R
n
C

(4.25) 
bunda: n – zovur quvurlarining g’adir – budirlik koeffitsiyenti. 
Quyida Sredazgidrovodxlopoq institutida qabul qilingan zovurlarni hisoblash
sxemasi keltiriladi. Hisoblashda hisobiy suv sarfi qilib maksimal zovur moduli q
max
l/sek
1 ga olinadi. Q
max 
va shu zovur va ayni zovur bilan zaxsizlantirilayotgan uchastka
maydoni

ma’lum bo’lgach, zovur – quvurlaridan oqayotgan maksimal hisobiy suv
sarfi aniqlanadi: 



max
q
Q
х
. Zovur liniyasining
002
,
0

i
sharti bilan belgilanadigan
nishablik va tanlash yo’li bilan topilgan quvur diametri ma’lum bo’lgach, ayni diametri
ma’lum bo’lgach, ayni diametrli quvurning suv o’tkaza olish qobiliyati Q zovurning
maqsimal hisobiy suv sarfi Q
x
bilan taqqoslab ko’riladi. Agar ayni sarflar nisbati
Q
Q
А
p

(4.26) 
deb belgilansa, va shunda A ning qiymati
07
,
1
9
,
0


А
chegarasida bo’lsa, zovurning
diametri Giprovodxozning texnikaviy ko’rsatmalariga muvofiq to’g’ri tanlab olingan
bo’ladi. 
A ning eng katta chegaraviy qiymati 1 ga qadar qisqartirilishi kerak, chunki A>1
bo’lganda quvurlar beqaror rejimda ishlaydi, bunda suv oqimi sakrash tarzida bosimli
harkatga o’tib qolishi mumkin. Quvurlardagi suv oqimining yo’l qo’yiladigan minimal
tezligi
сек
м
v
/
3
,
0
min

ga teng deb qabul qilinadi, aks holda zovurning nishabi yoki
zovur – quvurlarining diametri o’zgartirilishi kerak. 
Hisoblash natijasida: zovurning maksimal hisobiy suv sarfi Qx, zovur – 
quvurlarning ichki diametri D, shunday diametrli quvurlarning suv o’tkazish qobiliyati Q, 
quvurdagi suvning oqish tezligi v bizga ma’lum bo’ladi. Q va v larning qiymatini
nomogrammalar yordamida aniqlash qulay, bu ma’lumotlar quvurlarning to’la kesim
bilan ishlagandagi suv o’tkazish qobiliyatini qo’rsatadi. 
F.V. Serebrennikov zovur – quvurlarini gidravlik usulda hisoblagsh uchun
nomogramma tuzib chiqqan (36 - rasm).

---

Nomogramma n=0,015 va n=0,017 hol uchun mo’ljallangan. O’zmeliosuvloyiha
zovur – quvurlarining g’adir – budirliq qoeffitsiyentini 0,012 dan 0,15 gacha deb qabul
qilishni taklif etadi. Biroq tabiiy sharoitdagi tekshirishlar natijasida uning 0,0175 dan
0,0215 gacha o’zgarib turishini ko’rsatadi. 
Diametri tanlab olingan zovur – 
quvurlarning to’la kesim bilan ishlashi kamdan – kam uchraydi. Shuning uchun gidravlik
hisoblashga (Hisobiy sarf Qx da) odatda quvur to’laligi h miqdoriga teng, shuningdek suv
oqimining hisobiy tezligi v
x
kiradi. Hisoblash ishlari maxsus jadvallar asosida olib
boriladi, jadvallarda
d
h
а

va
V
v
B
x

miqdorlarining
Q
Q
А
x
х

nisbatiga bog’liq bo’lgan
qiymatlari berilgan bo’ladi. 
O’rta Osiyoda uzunligi 6 m bo’lgan zovur – quvurlarni yotqizish sohasida ham
tajriba to’plangan. 33 sm uzunlikdagi quvurlardan qurilganda zovur ichiga suv quvurlar
tutashgan joylardagi choklardan kiradi, quvurlar uzun bo’lganda esa maxsus teshik yoki
tirqishlardan kiradi, quvurlar uzun bo’lganda esa maxsus teshik yoki tirqishlardan kiradi. 
Zovur qurilishi chala mexanizatsiyalashtirilgan usulda olib borilgan taqdirda, umumiy
36-расм 

---

ish vaqtining 68% qo’l mehnatiga to’g’ri keladi, chunki quvur yotqizish, filtr materiali
to’qish va ustini ko’mish ishlari qo’lda bajariladi. Bunda filtr materiali nobud bo’ladi,
ifloslanadi. Isrofgarchilik loyihadagi belgilangan hajmning 8 – 10 % i ga to’g’ri keladi,
natijada zovurlarning sifati va ulardan foydalanish samaradorligi pasayadi. Zovur qurish
kombaynidan foydalanilganda ana shu kamchiliqlar bartaraf qilinadi.