Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Sizot suvlariga mahalliy suvlar qo’shilib turadigan suv oqimini aniqlash
. 
Zovur o’qidan naridagi x kesim ichida sizot suvlarga kelib qo’shiladigan oqim
miqdori quyidagicha aniqlanadi:
)
(
2
x
l
P
q
X


Suvlar zovurning ikki tomonidan kelib quyilishini hisobga olsak:
)
(
2
x
l
P
q
X


ni hosil qilamiz. 
Biz sizot suvlarining barqaror harakatini va chuqur joylashgan suv to’sar
qatlamni ko’rib chiqayotirmiz, shuning uchun tenglamani quyidagicha yoza olamiz:
dx
dy
xK
x
l
P



)
(
2
yoqi
Kdy
Pdx
x
dx
Pl


2
2
. 
Bu tenglamani x ning qiymati
2
d
dan d gacha, l ning qiymati esa O dan H
gacha bo’lgan chegaralar ichida integrallash yo’li bilan quyidagi tenglamaga ega
bo’lamiz:
2PlIn
KH
d
l
P
d
l




)
2
(
2
2
;
2
q
Pl

l
L
2

bo’lgani uchun
KH
q
d
L
qIn



ga ega bo’lamiz. 
KH
q
d
L
qIn



KH
d
L
In
q



)
1
(
bunda esa 

---

1


d
l
In
KH
q

(4.9) 
kedib chiqadi. 
Suv to’sar qatlam chuqur joylashganda burchak

90


,

burchagining qiymati
esa depressiya egriligining xarakteriga bog’liq bo’ladi.
90

qiymat e’tiborga olinmasa
katta xato qilinmaydi. (4.9) formulaga asoslanib, oqib qeluvchi suv miqdori juda
taxminiy (qo’pol) ravishda aniqlash mumkin. 
Quyida

burchakning qiymatini ham, zovurdagi suv sathiga ta’sir etuvchi bosim
(H-h
0
) ham hisobga oladigan ancha aniq nisbat keltiriladi.
Suv to’sar qatlam chuqur joylashgan taqdirda zovurga oqib keladigan suv
miqdori, xuddi ayni qatlam oraliq holatda joylashgandagi kabi ikki miqdordan tashkil
topadi: 
,
,
,
X
X
X
q
q
q


. Zovur tubidan pastda joylashgan sohadan siljib keladigan sizot
suvlar oqimi q ni taxminiy ravishda aniqlash mumkin, buning uchun teng bosim
chiziqlari aylanaga yaqin deb qabul qilinadi. Bunday holatda zovur o’qidan x
masofaga teng kesma ichidagi suv oqib kelish maydoni
x
a
0
ga teng bo’ladi, bunda
0
a
- shu kesma orqali o’tuvchi aylana yoki uzunligining burchak o’lchovidir. Agar suv
to’sar qatlam juda katta chuqurlikda joylashgan bo’lsa,
2
0


a
bo’ladi. Binobarin, zovur
tubidan pastda joylashgan zonadan shu zovurga oqib keladigan suvning miqdori:
dx
dy
x
K
q
X


,
,
bo’ladi; zovur tubidan balandda joylashgan sohadan zovurga oqib keladigan sizot suvlar
miqdori quyidagi qiymatga teng:
dx
dy
x
K
d
X
0


bu yerda

90
,
0






burchagining qiymati taqriban
y
x


sin
ga teng. 
Shunday qilib
dx
dy
K
x
q
X
90
,
,



,
X
q
va
,
,
X
q
ning topilgan qiymatlarini sizot suvlarining oqib kelish tenglamasida
o’z o’rniga qo’yib chiqsak, quyidagi tenglamani hosil qilamiz:
dx
dy
x
K
q
q
q
X
X
)
90
1
(
,
,
,






Biz ko’rib chiqayotgan harakat tekis harakat bo’lgani uchun buni mana bunday
yozsak ham bo’ladi:
dx
dy
x
K
x
l
D
)
90
1
(
)
(
2






. 

---

Bu tenglamani integrallasak, mahalliy suvlar kelib qo’shilib turadigan sharoitda
zovurga ikki tomondan oqib keladigan suv miqdorini aniqlash formulasini hosil qilamiz:
1
)
)(
90
1
(
0
0




d
L
In
h
H
K
q


. (4.10) 
 
Sizot suvlar tashqaridan kelib qo’shiladigan sharoitda zovurga ikki tomondan oqib
keladigan suvlarni hisoblash formulasi esa quyidagi qo’rinishga ega bo’ladi:
d
L
In
h
H
K
)
)(
90
1
(
0





. (4.11)