Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Sug
,
orish tarmoqlarining foydali ish koeffitsiyentini aniqlash va uni oshirish 
tadbirlari 
Sug
,
orish tarmoqlarida suv sarfining isrofi, bu tarmoqlarning texnik xolatiga ularning 
qanday sharoitda ekspluatatsiya qilinishiga bogliq. 
Kanaldagi suv isrofining kelib chiqishiga sababchi omillarni aniqlash ularni 
qamaytirishga olib keluvchi chora tadbirlarni topish katta axamiyatga egadir. 
Odatda sug
,
orish tarmoqlarining foydali ish koeffitsiyentlarini aniqlash uchun 
tekshirilayotgan ariqning bir qismi suv o’lchovchi asbob va uskunalar bilan jixozlanadi. 
Kanalning shu qismiga kelayotgan suv sarfi Q
1
m
3
/s va shu qism oxiridan chiqib 
ketayotgan suv sarfi Q
2
m
3
/s bo’ladi. O’z- o’zidan ma’lumqi, Q
1
>Q
2,
, chunki ariqning tajriba 
uchun qabul qilingan qismida suvning bir qismi chiqib turib shimilishga, suv yuzasidan 
bug
,
lanib ketishga sarflanadi; 
S = Q
1
– Q
2
, m
3
\s
Kanalning bosh qismiga oqib kelayotgan suv miqdori Q
1
shu qism oxiridan chiqib 
ketayotgan suv sarfi Q
2
plyus ikki qism o’rtasidagi suv isroflariga teng .

---

Q
1
=Q
2
+∑ (Q
1
δ L/100), 
Bu yerda δ - kanalning 1 qm oraligidagi suv isrofi, % da Q
1
ga nisbatan; L-tizimidagi 
kanalning ishchi uzunligi, qm: 
Mavsumda foydalanadigan kanallar tarmog
,
ining foydali ҳarakat koeffitsiyenti. 
η = 1- δ L /100 
Bu yerda δ -mavsumiy foydalanadigan tarmoqdagi solishtirma suv isrofi, % da xar 1qm ga, L-
kanalning amaldagi uzunligi, qm.
A.N.Kostyakov va SANIIRI doimiy foydalaniladigan tarmoqning miqdorini aniqlash 
uchun quyidagi formulalarni taklif etishdi. Ular yordamida kanaldagi suv isrofi aniqlanadi.
3-jadval Doimiy foydalanadigan kanalning δ miqdori 
Тuproq turi 
A.N.Kostyakov bo’yicha 
SANIIRI bo’yicha 
Yengil 
O’rtacha 
Og
,
ir 
δ = 3,4/Q
0,5 
δ = 1,9/Q
0,4
δ = 0,7/Q
0,3
δ = 2,8/Q
0,5
… 3,5/Q
0,5
δ = 1,87/Q
0,5
… 2,3/Q
0,5 
δ = 1/Q
0,5
… 1,3/Q
0,5
SANIIRI formulalaridagi δ qiymati maxrajdagi suv sarfi K dan qvadrat ildiz chiqarib 
aniqlanadi. Ayrim kanallar uchun δ qiymati quyidagi formuladan topiladi δ =A/Q
m
A va m koeffitsiyentlarining qiymatlari suv isroflarini balansli o’lchashlari asosida 
topiladi. 
Sug
,
orish tarmoqlarida FIK qiymatini kichik bulishligi sug
,
orish tarmoqlarini loyixalashda 
ularni ulchamlarini keragidan katta bulishligiga, suv manbasining sug
,
orishlik qobiliyatini 
kamaytirishlikka, sug
,
orish maydonlarini meliorativ xolatini yomonlashuviga, sug
,
orish 
kanallarida loyqa chukish va uni tozalash qabi ortiqcha ishlarga sabab buladi. Shuning uchun 
xam sug
,
orish tarmoqlarida suv isrofgarchiligiga qarshi kurashish, ularning FIK qiymatini 
oshirish muxim axamiyat kasb etadi. Хozirda sug
,
orish tarmoqlarini FIK qiymatini oshirishda 
texnikaviy va ekspluatatsion chora-tadbirlar qullanilmoqda. 

---

Bu tadbirlar asosan ularni qurish jarayonida aksariyat xollarda esa ulardan 
foydalanish jarayonida amalga oshiriladi.