|
Ishki dúzilisi
Lancetniktiń boyalǵan total preparatınan onıń dene dúzilisin hám tiykarǵı organlarınıń óz-ara jaylasıwın kóriwge boladı (3 s).
Lancetniktiń barlıq denesin boylap bas bólimine quyrıǵına diyin baǵana skeleti-xorda sozılǵan. Xorda nerv tutigi menen birge biriktiriwshi toqıma qabıǵı menen qorshalǵan. Bul qabıq ósimshesi miosepta túrinde bulshıq et buwınların bólip turadı. Xordanıń bas bólimindegi ushı nerv tútiginen ádewir asıp turadı.
3-súwret. Lancetniktiń sırtqı hám ishki dúzilisi.
1-teri seziw qarmalawshıları, 2-jelqom, 3- velyar qarmalawshı, 4-xorda, 5-nerv tútigi, 6-jutqınshaq saǵaq tesikleri menen,7-bawır ósimshesi, 8-ishek,9-atriapor, 10-qursaq qalashı, 11-metaplevral qatlamı, 12-jınıs bezleri, 13-bulshıq etleri, 14-miomer, 15-miosepta, 16-quyrıq qalashı, 17-gesse kózsheleri, 18-anal tesigi.
4-súwret. Lancetniktiń bas bólimi.
1-xorda, 2-nerv tútigi, 3-iyis seziw oyıǵı, 4-jelqom, 5-velyar qarmalawshısı, 6-teri seziw qarmalawshıları, 7-gesse kózsheleri.
Ol bassúyeksizlerge ayrıqsha tán nárse. Xordadan hám biriktiriwshi toqıma qabıǵınan basqa lancetnik skeleti saǵaq aralıq diywallarında, arqa qalashında, awız aldı sharsharında tayanısh ósimsheleri boladı.
Xorda ústinde jaylasqan oraylıq nerv sesteması tútiginiń ishki kuwıslıǵın nervocel dep ataydı. Preparattı mikroskoptıń kishkene úlkeytiwinde qarasaq, kóplegen qara daq-Gesse kózshelerin kóremiz. (3,4 s). Olar nerv tútiginiń ishki betine jaqın jaylasqan. Gesse kózsheleri jaqtı seziw xızmetin atqaradı.
Nerv tútiginiń aldınǵı bóliminde iyis oyıǵın bayqawǵa boladı. Ol nevropordıń rudiment tesigi bolıp, onıń járdeminde nevrocel haywannıń erte rawajlanıw basqıshında sırtqı ortalıq penen qatnas xızmetin atqarǵan.
Lancetniktiń nerv tútiginen ketiwshi periferiyalıq nerv sestimasın preparatta kóriw múmkinshiligi joq.
As pisiriw tútigi xorda astında jaylasqan. Ol awız sharsharınan baslanıp kóplegen teri seziw qarmalawshıları menen qorshalǵan. Awız boslıǵı jutqınshaqtan saqıyna tárizli qatlam-jelqom menen bólingen (4 s). Onıń ishki tárepinde jelpiwshi qarmalawshısı turadı. Jutqınshaq diywaları kóp sanlı (100-ge diyin) qıya jaylasqan saǵaq tesikleri menen tutasqan (3 s). Jutqınshaq áste ajıratılmaǵan ishek tútigine ótedi hám artqı bóliminde shep tárepke orın almasqan anal tesigi menen tamamlanadı. Ol tútikten, jutqınshaq artı menen alǵa qaray bawır ósimshesi shıǵadı. Onıń tiykarǵı bólegi jutqınshaqtıń oń tárepinde jaylasqan. Sonıń ushında preparatta bawır ósimshesi saǵaq bólimi arqalı sarǵısh dene túrinde kórinip turadı.
Er jetken lancetniklerde jınıs bezleri (26 jup) dóngelek qara noqat túrinde deneniń qursaq bóliminen kórinedi.
Lancetniktiń jutqınshaq tusınan kese kesindi preparatınan mikroskop astında organlardıń óz-ara jaylasıwın hám haywannıń dúzilisin anıq kóriwge boladı (5 s).
5-súwret. Lancetniktiń jutqınshaq tusınan kese kesindisi.
1-epidermis, 2-arqa qalashı, 3-metaplevral qatlamı, 4-gewde bulshıq etleri, 5-qursaq bulshıq eti, 6-xorda, 7-nerv tútigi, 8-nevrocel, 9-nerv tútiginiń quwıslıǵı, 10-biriktiriwshi toqıma qabıǵı, 11-mioseptalar, 12-saǵaq aralıq perde, 13-endostil, 14-saǵaq ústi sızıǵı, 15-cellomlıq kanallar, 16-arterial boslıǵı, 17-bawır ósimshesi, 18-jınıs bezleri, 19-aortanıń túbiri.
Terisi bir qabatlı epidermisten hám juqa kutis qatlamınan turadı. Arqa tárepinde paskeltek qalash ornı jaqsı kórinip tur. Dene qaptalında jutqınshaq penen birge ósken metaplevral jıyrıǵı jaylasqan.
Preparattıń arqa bóliminiń tiykarǵı bólimi gewde bulshıq etleri menen bánt. Bul joqarǵı hám tómengi miomerlerdiń qıya jaylasıwına baylanıslı. Deneniń qursaq tárepinde jup qursaq bulshıq eti bolıp, ol lancetniktiń dem alıwında atrial quwıslıǵınıń keńeyip, qısılıwın támiyinleydi.
Preparattıń orayında jaylasqan xorda sopaqlaw formaǵa iye. Xordanıń ústinde nerv tútigi nevrocel kórinip jatır. Onnan dene joqarısına qaray rudiment embrional kanal sańlaǵı sozılǵan. Xorda hám nerv tútigi biriktiriwshi toqıma qabıǵı menen qorshalıp, onnan mioseptalar ketip atır (kespede bir neshewi kórinip tur).
Preparattıń tómengi bólimi as pisiriw tútiginiń jutqınshaq bóliminen turıp, atrial boslıǵı menen qorshalǵan. Kespede jutqınshaq diywalı kóplegen saǵaq tesikleri menen birigip ketken. Jutqınshaq bóliminiń tubinde endostil kórinip tur. Onıń dúzilisi hám xızmeti joqarıda aytıldı. Jutqınshaqtıń arqa tárepinde saǵaq jırıqları jaylasqan. Saǵaq ústi jırıqlarınıń eki qaptalınan eki qan tamırınıń kesispesi-aorta túbiri kórinip turadı. Erjetkenleriniń metaplevral qatlamınıń ishki diywallarınıń celom qatlamında jınıs bezleri jaylasqan.
Lancetniktiń isheklik tusınan kese kesindi preparatında (6 s) xorda, nerv tútigi, tutastırıwshı toqıma qabıǵı, ishek, celomnıń dúzilis ózgesheligin hám olardıń óz-ara jaylasıwı, ótkendegi preparatlar menen salıstırıladı.
6-súwret. Lancetniktiń ishegi tusınan kese kesindisi.
1-epidermis, 2-arqa qalashınıń qalash bólimi, 3-qursaq qalashlarınıń qalash bólimi, 4-xorda, 5-nerv tútigi, 6-nevrocel, 7-biriktiriwshi toqıma qabıǵı, 8-ishek tútigi, 9-bulshıq et (miomerler), 10-mioseptalar, 11-cellom.
Preparatta qan tamırlarınıń kórinbewine baylanıslı lancetniktiń qan aylanısı tablica járdeminde úyreniledi (7 s).
Lancetniktiń júregi bolmaǵanlıqtan, onıń xızmetin taq qursaq aortası atqaradı. Onıń diywalları kese jolaq bulshıq etlerden qáliplesip aortanıń soǵıwın (pulsaciyasın) támiyinleydi. Qan qursaq aortasınan saǵaq aralıq diywallarında jaylasqan saǵaq arteriyalarına aǵadı. Lancetniktiń saǵaq arteriyaları kapilliyarlarǵa bólinbeydi. Vena qanı saǵaq arteriyaları arqalı ótip, onıń juqa diywalları arqalı tikkeley oksidlenedi. Kislorod penen bayıǵan qan aortanıń jup túbirine jıynaladı. Qannıń bir bólegi onnan alǵa qaray uyqı arteriyalarına, tiykarǵı massası quyrıqqa ketedi. Shama menen deneniń ortasında aorta túbirleri qosılıp, tiykarǵı magistral qanalı-arqa aortasın payda etip, ol arqalı qan barlıq denege tarqaladı.
7-súwret. Lancetniktiń qanaylanıwsistemasınıń sxeması.
1-qursaqaortası, 2-saǵaqarteriyaları, 3-aortanıń túbiri, 4-uyqı arteriyaları, 5-arqaaortası, 6-aldıńǵı kardinalvena, 7-artqı kardinalvenalar, 8-kyuvertútigi, 9-venalıqsinus, 10-ishekastı venası, 11-bawır ósimshesiniń dárwazasisteması, 12-bawırvenaları (qarareńdevenalaraylanısı).
Vena qanı deneniń bas bóliminen jup aldıńǵı kardinal venası arqalı artqa, al quyrıq bóliminen-artqı kardinal venası menen alǵa qaray aǵadı. Dene tárepleriniń aldınǵı hám artqı kardinal venaları jutkınshaqtıń artqı bólimi ústinde juqa diywallı kyuver tútigine quyıladı. Bul eki tútikte venalıq sinusqa quyıladı.
Ishki organlardan qan isheklik astı venasına, al ol bawır ósimshesinde kapillyar torlarına bólinip dárwaza sistemasın payda etedi.
Qısqa bawır venası arqalı qan venozlıq sinusqa quyıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
