Ziyonet doc

Klavixo va uning “kundaligi” 
Mashxur sayoh va elchi Rui Gonsales de Klavixoning kitobi Temur va 
Temuriylar davri tarixidan baho yurgizuvchi muhim asarlardan biri hisoblanadi. 
Kitob 1404 yili Samarqandda Temur saroyida turgan Kastiliya (Ispaniya) qiroli 
Genrix III (1390-1406) ning elchisi Rui Gonsales de Klavexoning yo’l 
xotiralaridan iborat. Yani uning 1403-1404 yillari Turkiya, Eron va 
Movarounnahrda xususan Amir Temur saroyida ko’rgan bilganlarini o’z ichiga 
olgan muxim asardir. “Kundalik” muallifi Rui Gonsales de Klavixo badavlat va 
nufuzli oqsuyak oiladan chiqqan. Klavixoning Amir Temur yurtiga ham elchilik 
sayohati 1403 yilning 22 mayda boshlanib, o’n besh oy deganda u Samarqandga 
etib keldi. Bu sayohatda Klavixoga ilohiyot ilmining nomzodi (magistri) Alfonso 
Paes de Santa Mariya, qirolning maxsus soqchisi Gomes de Salazar hamrox 
bo’ldilar. “kundalikda” o’sha vaqtlarda Amir Temur qo’l ostidagi mamlakatlar va 
shaharlarning umumiy ahvoli, halqning kun kechirishi, Temur va uning yaqinlari 
tashabbusi bilan barpo etilgan binolar: qasrlar, masjidlar, madrasalar, xonaqohlar, 
savdo rastalari, do’konlar, ustahonalar: Temuriylar davlatining Xitoy, Hindiston, 
Oltin O’rda (Klavixo uni Tatariston deb ataydi), Mo’g’iliston va boshqa 
mamlakatlar bilan bo’lgan siyosiy va savdo aloqalari, Temur saroyida amalda 
bo’lgan tartib – qoidalar va nihoyat, Sohibqironning xotinlari va ularning 
mamlakat ijtimoiy – siyosiy hayotida tutgan o’rni haqida etiborga molik 

---

38 
malumotlar keltirilgan. Bu malumotlar, shubhasiz, Turkiston zamining o’sha 
vaqtlardagi ijtimoiy – siyosiy tarixini ota – bobolarimizning turmush tarzini 
o’rganishda muhim tarixiy manbalardan biri rolini o’tashi turgan gap, so’zimning 
isboti uchun misol keltiraman. Saroymulkxonim tasviri: “barcha xalq o’yinlariga 
o’ltirib saranjomlik o’rnatilganidan keyin to’yda podishoh huzurida bo’lishi lozim 
bo’lgan katta Kano chodirlar yonidagi sarpardalarning biridan chiqib keldi. Xonim 
mana bunday kiyingan edi: egnida zar bilan tikilgan, etagi ergacha sudralib turgan 
uzun va keng engsiz qizil shoyi ko’ylak. Yoqa va ikki eng o’rnidan bo’lak ochiq 
joyi bo’lmagan bu ko’ylak belidan to qaytarilgan etagiga qadar kengayib boradi... 
Klavixoning “Kundaligi” da ayrim noaniqliklar, xato va kamchiliklar ham 
uchraydi. Masalan kishi va joy nomlarini yozilishidagi chalkashliklar mavjud. 
Albatta, boshqa millat kishilari uchun mahalliy atamalar va so’zlarni to’g’ri 
talaffuz qilish juda qiyin. “kundalikda” tilga olingan Amirat Murod, Karil Sulton – 
Xalil Sulton, Karamish – To’xtamish, Orasan – Xuroson, Baldat – Bag’dod 
ekanligini anglash mumkin. Asar birinchi marta 1582 yili, yani yozib 
tugallangandan 150 yil keyin Ispaniyaning Sevilya shahrida “Buyuk Temurning 
hayoti va faoliyati” nomi bilan chop etildi.