Ўзгармас токнинг асосий қонунлари. Ом қонуни. Жоуль-Ленц қонуни. Кирхгоф қоидалари. Токнинг иши ва қуввати. Асосий формулалар

Масала ечиш намуналари
1–масала. Кўндаланг кесими S=1 мм² бўлган ўтказгичдан t=2 мин вақт ичида ўтган электронлар сони N ни топинг. Ўтказгичнинг ток зичлиги
j=150 А/ см²
Берилган:
S=1 мм² = 10^-6 м ²
t=2 мин=120 с
j=150 А/ см² = 150∙10⁴ А/м²
e=1,6∙10^-19 Кл
N-?
Ечиш:
Ўтказгичнинг кўндаланг кесим юзасидан ўтаётган электронларнинг сонини аниқлаш учун заряд миқдорини электронларнинг зарядига нисбати олинади, яъни
(1)
t- вақт ичида ўтказгичнинг кўндаланг кесими юзасидан ўтаётган заряд
(2)
2- формулани (1) формулага қўйиб N га нисбатан ечамиз
. Энди сон қийматларини қўйиб ўтгазгичнинг кўндаланг кесим юзасидан ўтаётган электронлар сонини ҳисоблаймиз.


2–масала. Электр юритувчи кучи ε=2,1 В, ички қаршилиги r=0,2 Ом бўлган элемент ташқи қаршиликка уланган. Занжирнинг ташқи қисмидаги кучланиши U=2В га тенг бўлса, занжирдаги ток кучи ва ташқи қаршиликни топинг.
Берилган:
ε =2,1 В
r =0,2 Ом
U=2 В
I-? R -?
Ечиш: бутун занжир учун Ом қонунидан ток кучи ,
Занжирнинг бир қисми учун Ом қонунида ток кучи ,
Токларнинг қиймати бир хил бўлгани учун иккита тенгламани чап томонларни тенглаштирамиз ва қуйидаги тенгламани ёзамиз: , R га нисбатан ечамиз

3 – масала. Э.Ю.К. лари ε₁=1,9 В ва ε₂=1,1 В, ички қаршиликлар r₁=0,8 Ом ва r₂=0,1 Ом бўлган иккита гальваник элемент бир хил қутблари билан параллел уланиб, улар R=10 Ом ли ташқи қаршиликка туташтирилган. R қаршиликдаги ток кучи ва кучланишни U ни топинг.
Б ерилган:
ε₁=1,9 В
ε₂=1,1 В,
r₁=0.8 Ом
r₂=0,1 Ом
Топиш керак:
_____________
I-? , U -?
7.4-расм
Электр занжирда иккита тугун мавжуд К, С нуқталар ва учта I₁ , I₂ , I номаълум токлар (7.4-расм).
Бундай мураккаб занжирларда Кирхгоф қоидаларини тадбиқ этамиз. Бунинг учун схемада токларнинг йўналишини (ихтиёрий) танлаб оламиз.
Лекин ҳамма токлар тугунда йиғилиши керак эмас. Ток биз белгилаган стрелка йўналишда ўтади деб фараз қилайлик. «К» тугун учун Кирхгофнинг биринчи қоидасини қўлласак
I₁ + I₂ – I=0
Тармоқланган занжир бир нечта берк контурдан (КАВСК, КСДМК, МАВДМ) тузилганлигини эътиборга олиб, унга Кирхгофнинг иккинчи қоидасини тадбиқ қиламиз:
АВДМА контур учун (контурни айланиб чиқиш йўналиши соат стрелкасига тескари деб оламиз)
I₁ r₁ + IR=ε₁
Худди шундай АВСКА контур учун Кирхгофнинг иккинчи қоидасини ёзамиз
I₁∙ r₁ – I₂ ∙ r₂ = ε₁ - ε₂
Учта тенгламани ечиб қуйидагини ҳосил қиламиз:

Сон қийматлари қўямиз:

U=I∙R=0,12∙10=1,2 В