Ўзгармас ток электр занжирлари. Электр қаршилик

ЎЗГАРМАС ТОК ЭЛЕКТР ЗАНЖИРЛАРИ.


Электр қаршилик

Маълумки, электр зарядларнинг йўналган харакатига электр токи дейилади. Электр зарядлари ўз харакатида бошқа заряд, атом ва малекулалар билан тўқнашадилар. Бунда зарядларнинг тезлиги ва кинетик энергияси камаяди. Лекин электр майдон таъсирида зарядларнинг тезлиги яна ошади. Янги тўқнашишда эса тезлиги яна камаяди. Натижада ўтказгичда зарядларнинг бир текис харакати ўрнатилади. Шундай қилиб ўтказгич зарядларнинг харакатига қаршилик кўрсатади.

Қаршиликка тескари катталик электр ўтказувчанлик дейилади ва g билан белгиланади.

Ўтказгичнинг материали, узунлиги ва кўндаланг кесими маълум бўлса, унинг қаршилиги қуйидагича аниқланади.

Қаршиликнинг температурага боғлиқлиги
ёки


Ом қонуни

Берк занжирда ток қиймати электр юритувчи куч қийматига тўғри пропорционал, ички ва ташқи қаршиликларнинг йиғиндисига тескари пропорционал бўлади:

ёки Агар R=0 бўлса


Иш, энергия ва қувват

Истеъмолчидаги зарядларни кўчиришда бажарилган иш қуйидагича топилади:

, ,
эканлигини топамиз. Бунда; - манбада иссиқликка айланган энергия ташқи занжирда сарф қилинадиган энергия .
Ишнинг бажариш тезлиги қувват дейилади.
(Вт)-манбанинг қуввати.
(Вт) – истеъмолчининг қуввати.
(Вт) – исроф бўлган қувват.
Жоуль – Ленц қонуни

Иссиқликка айланувчи электр энергия;

(ж) ёки (кал).


Қаршиликларни кетма – кет улаш



2.1-расм
, ,
Ток кучи занжирнинг барча қисмларида бир хил бўлгани учун,


бўлади.

Қаршиликлардаги кучланишларни уларнинг қисқичларидаги потенциаллар айирмаси билан ифодалаш мумкин:

тенгламани ҳадма –ҳад токка бўлсак, қуйидагини топамиз:


ёки - занжирнинг умумий қаршилиги
Кирхгофнинг биринчи қонуни

Тугунчага қараб йўналган токлар йиғиндиси ундан чиқаётган токлар йиғиндисига тенг.

ёки
Умумий кўринишда; яъни тугундаги токларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг.
Қаршиликларни параллел улаш

Параллел уланганда шаоҳбчаларнинг қаршиликларидаги кучланишлари бир хил бўлади. Яъни,

Кирхгофнинг биринчи қонунига биноан; ёки

2.2 – расм

тенгламани U га қисқартириб,

ёки бунда - эквивалент ўтказувчанлик.


Ток манбаининг икки иш режими

Амалда икки ток манбаи билан электр занжирлари кўп ишлатилади. Бунда битта манба генератор сифатида, бошқаси истеъмолчи сифатида ишлатилиши ҳам мумкин.

Занжирдаги ток.

Б нуқтанинг потенциали



ёки


2.3 - расм

Г нуқтанинг потенциали;

ёки
Кирхгофнинг иккинчи қонуни

Электр занжир бир неча ЭЮК манбаларидан ва резисторлардан ташкил топган бўлиши мумкин.

В ва А нуқталар орасидаги кучланишни қуйидагича аниқлаш мумкин.

ёки

Бундан;


2.4 – расм


Мураккаб электр занжирларини хисоблаш.