ÓzbekstAn tAriYxÍ

15- §. ámirlikte oraylıq hákimiyattıń 

bekkemleniwi

Ámir  shàhmuràt  qàytıs  bolǵànnàn 

keyin,  tàxtqà  bàlàsı  Ámir  hàydàr  otırdı 

(1800—1826).  ayırım  wálayatlar  húkimdàrlàrı  onıń  tájiriybesizliginen 

paydalanıp,  oràylıq  hákimiyàtqà  boysınbawǵa  urınǵan.  Biraq,  Ámir 

haydar  úlken  qıyınshılıqlar  menen  bolsa  da  olardan  kópshiliginiń 

qarsılıǵın  sındıra  aldı  hám  oraylıq  hákimiyatqa  boysındırdı.  kópshilik 

wálayatlar ǵárezsizliginiń tamamlanıwı mámleketlik jerler qorın kóbeyt-

tirdi.  Bul  bolsa  mámleket  jerlerin  ijaraǵa  alıp  islewshiler  sanınıń 

artıwına  alıp  kelgen.  Bul  faktor  ámirlik  ekonomikasınıń  rawajlanıwına 

xızmet etti.  

sol  waqıtta,  Ámir  haydar  qanshelli  háreket  etpesin,  ámirlikte  tolıq 

tınıshlıqtı  támiyinley  almadı.  Buǵan  bir  tárepten  oraylıq  hákimiyatqa 

boysınıwdı  qálemegen  ayırım  wálayat  hákimleriniń  háreketi,  ekinshi 

tárepten  bolsa  jámiyet  turmısındaǵı  ádilsizliklerge  qarsı  kóterilgen 

xalıq  qozǵalańları  sebep  boldı.  sonday-aq,  Ámir  haydar  shahrisabz 

hám  Miyankóldi  ámirlik  quramında  saqlap  qalıw  ushın  gúres  alıp 

barıwǵa  májbúr  boldı.  oratepanı  qolda  saqlap  qalıw  ushın  bolsa 

Qoqan  xanlıǵına  qarsı  áskeriy  háreketler  alıp  bardı.  sol  waqıtta,  ózi 

1806-jılı  Xiywa  xanlıǵı  hújimine  ushıradı.  Ámir  Buxaranıń  pútkil 

xalqın  eldi  qorǵawǵa  shaqırdı.  Xiywa  armiyası  Ámiwdárya  jaǵalarında 

jeńiliske  ushıradı.  Xiywa  armiyası  quwıp  shıǵarılǵan  bolsa  da,  elde 

tınıshlıq  qarar  tappadı.  tez  arada  mámleket  hám  onıń  hámeldarlarınıń 

ádalatsız  siyasatına  qarsı  qozǵalańlar  baslandı.  ayırım  wálayat  hákim-

leri  hám  iri  aqsúyekler  oraylıq  hákimiyattan  ǵárezsiz  bolıw  maqseti 

jolında  paydalanıp  qalıwǵa  urındı.  sonday-aq,  Ámir  haydardıń 

inisi  dinnasırbek  hákimlik  etip  atırǵan  Marı  wálayatı  xalqı  1804-jılı 

kóteriliske  shıqqan.  Ámir  haydarǵa  qarsı  bolǵan  kúshler  bolsa  onnan 

paydalanıp,  dinnasırbekti  ámirlik  taxtına  otırǵızbaqshı  boldı.  Biraq, 

oraylıq húkimet buǵan qarsı keskin sharalar kóriwge májbúr boldı. 

Ámir  haydar  inisi  dinnasırbek  basshılıǵında  kóterilisshilerge 

qarsı  armiya  jiberdi.  sárkardanıń  buyrıǵı  menen  Marı  alabın  suw