ÓzbekstAn tAriYxÍ

Tàriyx jàzıwshı

http://eduportal.uz

---

45

bolǵan  dáwir  waqıyaların  óz  ishine  aladı.  sonday-aq,  shaybaniyler 

menen  iran  safaviyleri  ortasındaǵı  qatnasıqlar  haqqında  áhmiyetli 

maǵlıwmatlar beredi. 

Muhammed  Salihtıń  «shaybaniynama»sı  bolsa  ózbek  tilinde  jazılǵan 

shıǵarma bolıp, ol shaybaniyxannıń áskeriy júrislerine baǵıshlanǵan.

«Abdullanama»  shıǵarması  avtorı  bul  shıǵarmanı 

shınǵısxannıń 

Mawarawnnahrdı  basıp  alıwı,  shınǵıslılar  húkimdarlıǵınıń  ornatılıwı, 

deshti  Qıpshaqta  abulxayırxan  mámleketiniń  dúziliwi,  shaybaniyxan-

nıń áskeriy júrisleri, onıń óliminen soń Mawarawnnahrda júzege kelgen 

jaǵday,  abdullaxan  ii  niń  mámleketti  siyasiy  jaqtan  birlestiriw  jolında 

alıp barǵan gúresi tariyxına baǵıshlaǵan.

Xvii—Xviii  ásirdiń  birinshi  yàrımındà  da  Buxàràda  tariyx  páni 

tarawına  bàylànıslı  bir  qàtàr  shıǵàrmàlàr  dóretildi.  atap  aytqanda, 

Muhàmmed  Yusuf  Munshiydiń  «

tàrixi  Muqimxoniy»,  Muhàmmed 

Amin  buxàriydiń  «Ubàydullànàmà»,  Abduràhmàn  Toleniń  «abufàyzxàn 

tàriyxı» sıyaqlı shıǵarmalar usılar qatarında bolıp tabıladı.

Bul  dáwir  ádebiyatında,  Muhammed  Shaybaniy-

xan,  onıń  jiyeni  Ubaydullaxan,  Kamaliddin  binoiy, 

Muhammed Salih hám basqalar ayrıqsha orın tutadı. 

ómiriniń  kópshilik  bólimin  sawashlarda  ótkergen  Muhammed 

shaybaniyxan  sol  waqıtta,  qosıq  jazıw  menen  de  shuǵıllanǵan.  ol 

ózinen  joqarı  dárejeli  kórkem  shıǵarmanı  miyras  etip  qaldırdı.  onıń 

shıǵarmaları  dúnyanıń  hár  túrli  mámleketlerine  alıp  ketilgen.  Máselen, 

qosıqlar toplamı — «devon»i stanbul qalası kitapxanasında saqlanbaqta.

Muhammed  shaybaniyxan    qosıqlarında,  ásirese,  samarqand  hám 

Buxara  qalaların  kóp  jırlaǵan.  sonlıqtan,  bir  qosıǵında  samarqandtı 

jánnetke salıstıradı. ol qosıqlarınıń birinde bılay dep jırlaydı.

Ketpedi kewilden hesh diydarı Samarqandtıń,

Kózimnen bir-bir ushar gúlzarı Samarqandtıń.

Dúnyada ne bir gózzallıqlar bar, sonda da,

bársheden jaqsıdur biytabı Samarqandtıń.

Buxara qalasın bolsa kaaba dárejesinde qádirleydi.

Muhammed  shaybaniyxannıń  jiyeni  Ubaydullaxan  óziniń  ǵázel, 

rubayı,  uyqaslıq  hám  tórt  qatarlı  qosıqları  menen  poeziyanıń  rawajla-

nıwına  úlken  úles  qosqan.  ol  «Ubaydiy»,  «Ubaydulla»  hám  «Qul 

Ubaydiy» laqapları menen dóretiwshilik etken: