|
бункер, жер сүриў тракторы, сеялка, ХГЗ, НАТИ, СТЗ, ДТ254, ХТ-4, пахта тасыў машинасы, чизаль бульдозер, скрипер, ҳәм т.б.
Белгили бир дәўирлерде дийқаншылық ислеринде қолланылып келген базы бир затлардың турмыс қәжетлилигинен айырылыўы нәтийжесинде олардың тилдеги атамалаоры ретинде пайдаланылған кӛп ғана лексикалық бирликлер шгӛнерген сӛзлерге айналды: шериклесиў, масақ териў, қос, қос айдаў, әспек, шығыр, шығыр айдаў, үшлеў, акушка, акушкалаў, гүнде, пазна, мойынтырық, ҳ.т.б.
Ал қурылыс ислери тараўында болса гербиш, дийўал, қанат, пәрдийўал, пәтик, пақса, әйнек, ылай, шеге ылай, саз ылай, топан, ылай, атпа-тырнақ, тарраш, кепше, қәлип, берен, арғыт, қада, қодагер, қодагерлеў усаған сӛзлер арнаўлы кәсиплик бирликлер хызметинде қолланылып келсе, қурылыс тараўларыынң ҳәр тәреплеме ҳәўиж алыўы арқалы қурылыс материалларына, мийнет процесслерине байланыслы толып атырған терминлер пайда болды: қурылыс материаллары, ҳәк, цемент, бетон, темир-бетон, пискен гербиш, қамыс плита, инженерлик қурылыс, семиз ылай, орта ылай, арық ылай, шатнаў, турақ жай, темир-бетон конструкциясы, қыйыршық тас, қум аралас тас, шебень, қурама темир-бетон, кең, панелли, объект, канализация, турақ жай объектлери, дийўал материаллары, қырықлық, елиўлик, объект көлеми, дийўал панеллери, геўек дийўал, бетон панеллери, габаритли конструкциялар, автоклав, қурылыс еритиндиси, ҳәк еритинди, қурама деталь, арматур, монолит темир-бетон ҳәм т.б.
Қайсы ӛндирис тараўын алып қарасаң да, онда затқа мийнет барысында, мийнет етиў усылларына байланыслы толып атырған кәсиплик жаңа терминологиялық бирликлерди кӛриўге болады.
Дийханшылық тараўында қолланылатуғын бирикпелер: туқым шигит, жер ӛзлестириў, жоқары сорт, механизм, шигит егиў, жыйын-терим, механик-айдаўшы, пахта териў машинасы, бункер, комплексли тәрбия, шербет усылы, алмаслап егиў, собықлы егин, шырпыў, майлы егин, дәнли егин, от-жем ләблебиси, азықландырыў, шүдигарға қойыў, агротехника, культивация, терең культивация, минераль тӛгин, териў агрегатлары, конвейерли технология, қап-қанарсыз тасыў, ҳасылдарлық, ҳасылдар қатлам, УзРОС-59, УзРОС-269, комбайн, СД/5, суўғарыў тараўлары, бульдозер, скеперь, туқым хор, азотлы тӛгин, фосфорлы тӛгин, репродукциялы туқым, т.б.
Шарўашылық тараўында қолланылатуғын бирликлер: мал шарўашылығы, қус ӛсириўшилик, товарлы ӛним, ферма, қәнигелескен ферма, қәнигелеспеген ферма, майда тараў, зоотехника, зоотехникалық усыл, шӛл жайлаў, ярым шӛл жайлаў, ири қара мал, силос, ири от шӛп базасы, аукцион, жүн жетистириў, ири мал шарўашылық комбикорма, товарлы ферма, концертрат, қоспақ, шӛже, бройлер, инкубатор, инкубация, сүт фермалары, байламай бағыў, автопоилка, эстониялы қара ала латвиялы қоңыр, эстониялы қызыл, саўыў дәўири, «Елочка», «Тандель, семиртип бағыў, тӛл алыў, тәбийғый жайлаў, кең габиритли сусакс, шағылыстырыў, жергиликли шӛже, саўыў майданшасы, гүнжара ҳәм т.б.
Балықшылық ислери тараўында тән лексикалық бирликлер: ийнелик, қара қус, мотор қайық, қара жылым, багор, мойка, сейнер, капрон аў, плачкот, мотосудно, жер қараў, моторлы балық аўлаў станциясы, музлатқыш, шолан, килька, шемая, майда частик, бычок балығы, кептириў, ыслаў, балық ӛршитиў, мотордастырылған усыл, мотофлюга, аўсалым, қабыллаўшы пункт, капрон жип, тоңлатқыш транспортер, суўлоандырыў, гүзги балық аўлаў, жоқары сортлы балық т.б.
Саўда ислери тараўында қолланылатуғын лексикалық бирликлери: қарыйдар, сатыўшы, галантерия, фарфюмерия, усақлап сатыў, этикетка прилавка, тутутынўшылар жәмийети, товар айналысы, жәмийетлик аўқатланыў, буфет, ресторан, фактура, автолавка, мебель, ассортимент, қоспалы ассортимент, меню, официант, буфетши, қәнигегелестирилген дүкан, гастроном, универмаг, т.б.
Қурылыс ислери тараўында қоланылатуғын лексикалық бирликлер: корпус, бас корпус, проект, проект-смета, фасад, тырнақ, оңлаў, ири оңлаў, мәўсимли оңлаў, бетон, темир-бетон, инертли материал, қурылыс-монтажлаў жумысы, қара май, канализация, ири қурылыс, қәнигелестирилген ири қурылыс, кӛшпели механизацияланған колонна, объект, қурылыс бӛлимшеси, конструкция, тирек, таяныш, термопластинка, мәдений турмыс объекти, турақ жай, қәлиплеўши қурал, қурама темир-бетон, плита, блок, тырнақ, блок, тас блок, черепица, қәлиплеў, керамзит, карниз, мүйеш шығарыў ҳ.т.б.
Жол-қатнас ислери тараўында қолланылатуғын лексикалық бирликлер: автобус, троллейбус, самолет, вертолет, поезд, жүк тасыўшы поезд, вогоновожатый, плацкарт, пассажир, каюта, теплоход, пароход, вагаж, тез дүретуғын поезд, экспресс, вагажник такси, контейнер, кондуктор, компасировка, транзит, вокзал, автобаза, автостанция, бортпроводник, бронь, билет, авиакасса, урегуллировщик, светофор т.б.
Баспа ислери тараўында қолланылатуғын лесикалық бирликлер: редактор, редакторлаў, корректор, корректорлаў, баспа табақ, есап баспа табақ, шәртли баспа табақ, тираж, формат, териў, ҳәрип териўши, түплеў, түплеўши ленотип, петит, семиз ҳәрип, ярым семиз ҳәрип, корректура, гранка, верстка, курсив, разрядка, листаж, метранпаж т.б.
Азық-аўқат санааты тараўына тән лексикалық бирликлер: сеператор, сүт ӛнимлери, нан ӛними, кондитер ӛнимлери, музлатқыш, вино ислеп шығарыў, пиво қайнатыў, цистерна, мал майы, макорон ӛнимлери, ӛсимлик майы, ассортимент, резервуар, субпродукт, май алыў усылы, сорт, май таярлаўшы, пресслеў, экстракциялық усыл, бийтәреп май, түйиртпек жем, концентрат, авторефрижатор, бархат пивосы, жигулев пивосы, гидравликалық пресс, конвейер, конвейерлестириў, қайта ислеў ҳәм тағы басқалар.
Урыс ислери тараўында қолланылатуғын бирликлер: окоп, блиндаж, дзот, ҳүжим, артиллерия, дивизия, батольон, рота, қоршаў, блокада, фланг, ҳаўа топылысы, эскадрон, эскадрилия, пулемет, миномет, танк, мина, осколок, бронетанк, әскерий бӛлим, қураллы күш, бекинис, позиция, десант, бомба, атом бомбасы, әскерий күш, ракета, жаўызлық жынаят, әскерий база, зенит, зенит артиллерия, снаряд, т.б.
Физикалық мәденият ҳәм спорт ислери тараўында қолланылатуғын лексикалық бирликлер: таим, раунд, матч, секундант, футбол, волейбол, баскетбол, тӛреши, стадион, дәрўазаман, гол, аут, туч, бокс, миллий гүрес, еркин гүрес, теннис, гимнастика, жеңил атлетика, орбитр, гросмейстр бомбардир, ҳәжимши, қорғаўшы, биллярд, альпинист, ушырасыў, жолдаслық ушырасыў, т.б.
Кәсиплик айырықшалыққа ийе буннан басқа да ӛндирис тараўлары кӛп. Олардың ҳәр қайсысына тән ӛндирислик-техникалық атамалар бар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
